Reverendissimo in Christo Patri, Domino et domino Ioanni Dantisco, Dei gratia episcopo Culmensi, maecenati suo gratiosissimo perpetuoque colendo

Salutem ac totius boni incrementum, quam Tuae Reverendissimae Paternitati a Deo Optimo Maximoque concedi opto, Praesul Amplissime maecenasque observantissime ac Patrone unice colende.

Decreveram in animo meo compluribus ante diebus litteras meas ad Tuam Reverendissimam Paternitatem dare, sed non erat mihi copia tabellarii, nunc vero, cum nuntius Tuae Reverendissimae Paternitatis venisset Cracoviam, scripsi per eundem litteras Tuae Reverendissimae Paternitati.

Sciat Tua Reverendissima Paternitas me optime valere una et praeceptorem meum, qui me paterno amore prosequitur, sub cuius ego opera fateor me non parvum progressum in litteris fecisse, sed et insuper Tuam Reverendissimam Paternitatem rogo, ut omnes parentes meos Tua Reverendissima Paternitas adiuvare dignetur, non minus et me ipsum meaque studia in gratiam Tuae Reverendissimae Paternitatis commendo. Id si facere dignabitur, non modo me perpetuum debitorem, sed et Omnipotentis Dei exoratorem efficiet, una et parentes meos, quorum omnes spes in Tua Reverendissima Paternitate sitae sunt .

Porro pro hac benevolentia, qua me existens Cracoviae non dedignata est excipere, ago immortales gratias agamque, dum vivam, nam relaturum me affirmare non possum, tantis enim officiis Tuae Reverendissimae Paternitatis non videor mihi respondere posse, nisi Tua Reverendissima Paternitas tunc me gratiam referre putet, cum memoria tenebo. Valeat tandem Tua Reverendissima Paternitas et me eo favore, quo iam pridem incepit, prosequi non dedignabitur.

Ex arce Cracoviensi, feria Sexta Magna, anno a Christo nato M-o D-o XXXVII.

Eiusdem Tuae Reverendissimae Paternitatis Ioannes Varshoviensis ad omnia paratus studens Cracoviensis

Reverendissimo in Christo Patri, Domino et domino Ioanni Dantisco, Dei gratia episcopo Varmiensi, domino maecaenatique suo colendissimo

Post mei in gratiam Vestrae Reverendissimae Paternitatis humillimam commendationem. Reverendissime Praesul idemque maecaenas colendissime.

Temperare mihi a lacrimis non possum, quoties venit in mentem cum ea, qua matrem audio esse afflictam, calamitas, tum Vestrae Reverendissimae Paternitatis (ut subolfeci) offensa gratia mea, quae (proh dolor) tempore aestivo in me apparuit, inconstantia, quia citra consensum domini magistri praeceptoris mei observandi domum redieram. At hercle non propterea id feci, quod vel praeceptorem, vel studia litterarum contemnerem, sed quoniam quidam nostrae civitatis indigena et coaetaneus (quem dii perdant), idem mihi persvasit eo honesto praetextu, quod leguminibus et aliis victualibus e patria adductis in contubernio quopiam habitarem cum eo, eam enim et mentem domini magistri praesenseram. Accessit (ut ingenue fatear) et matris videndae desiderium, horum, qui recedebant mihi noti, aspectu inflammatum. Quicquid sit, ipse miser culpam deprecor veniamque precor, quam ne mihi Vestra Reverendissima Paternitas deneget, per misericordiam Dei rogo obtestorque, ne abiiciat me Vestra Reverendissima Paternitas ad pedes suos non sine lachrimis provolvi paratum. Si aliquid (quod dii prohibeant) tale deinceps admisero, indignus sim perpetuo Tuae Reverendissimae Paternitatis gratia. Dominus magister testificari potest de mea in studiis diligentia non minus et oboedientia, cui ipse semper morem gerere studebo, sed et Deum Optimum Maximum pro Vestrae Reverendissimae Paternitatis incolumitate, quamdiu vita fuerit superstes, exorabo. Cuius gratiae me orphanum et studia mea commendo eandemque in Nestoream senectam valere cupiens.

Cracoviae, feria secunda post Dominicam Oculi, anno Domini 1539.

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Paternitatis Ioannes Warshowiensis servitor humillimus

Reverendissimo in Christo Patri, Domino et domino Ioanni Dantisco, Dei gratia episcopo Varmiensi, domino ac patrono suo observanter colendissimo

Reverendissime Praesul, maecenas ter maxime.

Verbis consequi nequaquam valeo, quanto gaudio affectus fuerim Vestrae Reverendissimae Paternitatis litteras legens, quibus me dignum esse putavit et culpam per me admissam benigne condonavit, nuncque me natum esse existimo, quod in gratiam Vestrae Reverendissimae Paternitatis tandem redii, quam medius fidius diligentius custodiam nec unguem latum a Vestrae Reverendissimae Paternitatis simul et praeceptoris mandato discedam, ea spe, quod me Vestra Reverendissima Paternitas orphanum non deseret, immo incumbentem bonis litteris supportabit. Nam genitricem meam multorum liberorum cura gravatam id facere non posse certo scio, non in alioque, quam in Vestra Reverendissima Paternitate anchoram spei meae repono, maxime cum non ignorem, quod quem Vestra Reverendissima Paternitas semel complexa fuerit favore, hunc iuvare et ornare non desistit perpetuo. Id insuper de me polliceor, quod Deum Optimum Maximum pro salute ac incolumitate Vestrae Reverendissimae Paternitatis exorabo, cuius gratiae me quantus quantus totum commendo ac dedo.

Cracoviae, feriis divi Stanislai, anno Domini M-o D-o XXX-o IX.

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Paternitatis clientulus perpetuo deditissimus Ioannes Varshowiensis de Curiis

Hartovsky

Nobilis Patruelis dilecte.

Excusationem tuam in ea re, de qua te suspectum habemus, ita suscipimus et illi locum damus, ut mallemus rem aliter se habere et istam tuam purgationem veram esse. Nos quidem, quod te in vitiosis tuis moribus et in minus honesta vita reprehendimus, non malo facimus animo, vel quod tibi non bene velimus, sed magis hoc a nobis fit, ut te emendatiorem reddamus, ne nobis in ea aula, in qua enutriti sumus, sis dedecori, praesertim cum iam omnes fere norint te nobis sanguine iunctum esse.

Cum in tua essemus aetate, nihil magis, quam lasciviam istam et superbiam, quae duo vitia tibi adhaerent et ex morum et corporis tui compositione dignosci a quolibet possunt, fug[e]bamus. Idem ut et tibi aliquando in mentem veniat, optamus, quo tandem vita et mores tui excusationi, quam praetendis, respondeant. Idque futurum est, si cogitaveris, aeque inhonestum esse et adulescentem non decere a scortis et impuris hominibus ob rem turpem quicquam accipere, quam illis conferre, et ob ipsam turpitudinem illis adhaerere.

Si quid novarum rerum in aula serenissimae maiestatis regiae erit, fac ut diligenter ad nos perscribas.

Bene vale.

Datae ex arce nostra Vormdit, VIII Octobris MDXLVII.

Ioanni Hartovsky

Nobilis Patruelis dilecte.

Despondimus his diebus, quod Deus bene vertat, sororem Tuam Doretheam(!) nobis intime caram honesto et ex nobili genere nato viro Petro Brasch, subdito et civi nostro Heilsbergensi. Qui cum in re familiari satis sit locuples et in augenda ea diligens, non dubitamus, quin bene sorori Tuae providimus. Quo autem hic prae aliis honestius vivere et se sustentare possint, contulimus illi ultra ea bona, quae tecum communia habet, alia octo mansorum prope civitatem nostram Heilsbergensem sita, non deserta, sed ad culturam apta. Quae pro trecentis marcis a nobis vendi potuissent, verum cum sororem tuam multum diligamus et hactenus loco filiae apud nos eam habuimus, voluimus etiam, ut patrem decet, ipsam honeste elocare. Nuptiae celebrabuntur pro futura Dominica, quae erit XXII Ianuarii.

Hoc quamvis libenter citius tibi significassemus, quo et tu illis interesse potuisses, fieri tamen non potuit, eo quod tardius hunc nostrum nuntium ad aulam expediremus. Poteris postea, cum oportunum tibi fuerit, te huc conferre et sororium tuum cum sorore invisere. Nos illis propensione nostra, ut bene se habeant et sustentent, non deerimus. Tu similiter ipsum futurum sororium tuum carum habe et amore prosequere. Ita fiat ut mutuo amore ab eo redameris.

Quae in aula regia fiunt et quae ibi nova circumferuntur, fac, ut diligenter ad nos describas.

Bene vale.

Datae ex arce nostra Heilsberg, XVII Ianuarii MDXLVIII.

Reverendissim{a}e in Christo Pater et Domine, domine clementissime. Servitutis meae perpetuae humillima commendatione praemissa.

Quod in complectanda, educanda, patern{a}e denique elocanda sorore mea Reverendissima Paternitas Vestra se tam clementem exhibuerit, immortales et quas possum maximas Reverendissimae Paternitati Vestrae ago gratias, Deus Omnipotens erit retributor. Sororium eo, quo decet, favore et amore complecti non negligam, quem cum Reverendissimus Dominus meus in loco steterit, invisere curabo.

Verum adhuc nihil certi, quo tempore hinc maiestas regia discessura sit. Similis puero effecta est, iam assidue lecto decumbit. Hic summam miseriam patimur. Ego ne uno die sanus exstiti. Nuntii terrarum Prussiae id, quod optabant, obtinuerunt, similiter et domini ducis. Nuntii quoque Valachorum erant implorantes a maiestate regia contra caesarem Turcarum subsidium, a quo sibi valde formidant. Iussi ab eo sunt aedificare arcem Balakliei. Caesar Christianus exercitum collegit simulans, quod contra Romanum pontificem, sed vereor, ne in Prussiam, quemadmodum in ore est omnium. Praefecti militum, tam equitum, quam peditum conscripti sunt. In magno metu hic omnes sunt collocati. Dominus palatinus Siradiensis nondum rediit, dicitur detentus esse. Nuntius regis Francorum, qui hic oratorem agebat, in civitate Bruk a Vienna viginti miliaribus sita a rege Romanorum captus est.

Commendo me Reverendissimae Paternitati Vestrae gratiae domino meo clementissimo, atque dominum Deum precor, ut Reverendissimam Paternitatem Vestram optime valentem mihi conspicere concedat.

Datae Piotrkoviae, VI Februarii, anno Domini M-o D-o XLIII.

Reverendissimae Paternitatis Vestrae servorum humillimus Ioannes de Curiis Harthowski

Nos Ioannes Dei gratia episcopus Varmiensis significamus tenore praesentium quibus expedit universis, quod superioribus annis, cum in episcopatu Culmensi reverendissimo olim domino Ioanni a Canopath per Dei ordinationem successeramus, vendidimus tum bona nostra episcopalia Czarthwicz nuncupata cum capituli nostri consensu honesto Laurentio a Curiis patrueli nostro pro sexingentis(!) marcis Prutenicalibus iuxta vim privilegii, quod illi super eisdem bonis dedimus. Qui quidem patruelis noster, priusquam e vivis cederet, eandem pecuniarum summam nobis non persolvit neque post mortem uxor eius, quae bona illa possidet. Proinde eadem sexingentarum(!) marcarum summa adhuc nobis de illis debetur, quam in ipsius defuncti patruelis nostri filium Ioannem a Curiis sororemque eius puellam Dorotheam, si in nostra cura manebit, transferendam illis donandam ac inscribendam super eisdem bonis Czerthwicz duximus in eundemque Ioannem a Curiis sororemque eius Dorotheam quam diu, ut praefertur, nostrae curae relicta fuerit praescriptam hactenusque nobis non persolutam sexingentarum(!) marcarum summam per consensum et plenam admissionem reverendissimi in Christo patris domini Tidemanni episcopi Culmensis successoris fratrisque nostri carissimi ac honorandi quem litteris suis ad id praestitit, transferimus illisque eam pecuniarum summam cum omni iure et proprietate super praedictis bonis Czartwicz donamus ac per praesentes inscribimus .

In cuius rei testimonium has litteras scribi sigillique nostri appensione communiri iussimus.

Datae ex arce nostra Heilsberg, IX Novembri... 1543.