BJ 6557, f. 399v

Stanislaus Gorski cancellarius Cracoviensis etc. Ioanni Dantisco episcopo Varmiensi

Reverendissime Domine, domine honorandissime, salutem.

Eo semper animo fui erga Vestram Reverendissimam Dominationem, ut illi me aliquando obsequiis meis in exilitate sortis meae probare potuissem, sed et ignotus et homuncio sortis extremae verebar, ne, si ultro me ingererem, vanus et ex ardalionum ms. ardelionum(!) ⌈ardalionumardalionum ms. ardelionum(!) ⌉ numero censerer. Verum et audita mihi diu et a cunctis praedicata singularis Vestrae Reverendissimae Dominationis humanitas, et dominus Mauritius servitor illius omnem ex animo meo dubitationem excusserunt. Rogo atque oro, dignetur Vestra Reverendissima Dominatio hanc meam in scribendo ad se audaciam, vel potius studium hoc erga se meum, in bonam partem interpretari et suscipere meque ex eorum numero, qui hic sunt plurimi, qui egregia voluntatis incli BJ 6557, f. 400r tae folio missing⌈[tae]tae folio missing⌉ [...] folio missing⌈[...][...] folio missing⌉

1BCz, 247, p. 392

Reverendissi paper damaged⌈[Reverendissi]Reverendissi paper damaged⌉mo in Christo Patri et Domino, domin paper damaged⌈[domin]domin paper damaged⌉o Ioanni Dei gratia episcopo Var paper damaged⌈[Var]Var paper damaged⌉miensi, domino et [...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉ colendissimo

BCz, 247, p. 389

Reverendissime Domine, domine colendissime.

Salutem et obsequia fidelissima.

Gratae mihi fuerunt litterae Reverendissimae Dominationis Vestrae, quibus et humanissime mihi rescripsit, et me in album suorum benigne recepit. Qua tanta illius humanitate meaque ista felicitate vehementer sum delectatus. Mei officii erit eum praestare me, qui benevolentia gratiaque Dominationis Vestrae Reverendissimae non ingratus aut indignus iudicer.

Hortatu domini Mauritii abitionem hinc adornantis submonui reginam dominam meam, num vellet Reverendissimae Dominationi Vestrae aliquid ad eius litteras respondere. Maiestas sua pauxillum illud de negotio matrimoniali rescribere iussit. In quo quid aliud causae sit, non satis perspicio, nisi quod illa in negotiis eiuscemodi secretior esse vult et ea ab oculis nostris abscondit. Nec reverendissimus dominus Plocensis credita haec sibi habet.

Rex noster grandaevus senex iam, Deo sit gratia, magis in dies ac magis convalescit. Rex filius, ambae reginae recte valent, sed viduis similes sunt, quandoquidem solacio maritorum destitutae videntur, nam alter senex est, alter voluntarie puer, vel potius castae vitae amator. Certe mira continentia est princeps hic noster, quod ego ex intimis eius mihi quam amicissimis exploratum habeo. Decrevit adhuc aliquanto tempore a re uxoria abstinere, eo fortasse consilio, donec uxor regina et ille una maturiores sint et aetate corrob<or>atiores ad firmam prolem producendam. Nec id fit, ut plerique existimant, odio reginae tam pulcherrimae ac sanctissimae, quam omnes benedicunt, quam et ipse rex maritus magnifacit. Quodsi quis illum, ut ne haec solacia cum coniuge sua differat, cohortetur, respondere solet: “Scio - inquit - debitum officiumque meum, sed quod facio, bona fit ratione.” Quod ipsum sic nonnulli BCz, 247, p. 389 interpretantur, quod ille hac ratione Ducatum Lituaniae a rege patre facilius se obtinere posse existimet, nam id dixisse hidden by binding⌈[e]e hidden by binding⌉ auditus est: “Pudet - inquit - me mei et hominum. Rex sum et dux, sed sine regno et sine ducali potestate, non habens certam sedem, ubi cum regina uxore considam.” Aiunt et sperant non pauci hidden by binding⌈[i]i hidden by binding⌉ datum iri illi a patre Ducatum Lituanicum idque antequam hinc pater rex discedat. Id, quod populus Lituanicus universus votis omnibus expetit, nam eo dominante omnia optima sperant. Maiore mihi iudicio in rebus omnibus quam pro aetate praeditus esse videtur. Et ingenio promptus est, et amans iustitiae, et summam aequitatem in rebus discernendis adhibet, et prudenter omnia loquitur, et festine etiam, ubi res exigit, et in omnibus rebus factisque divinae se semper hidden by binding⌈[r]r hidden by binding⌉ gratiae commendat. Habebimus illum, Domino Deo favente hidden by binding⌈[te]te hidden by binding⌉, bonum, iustum et sapientem regem.

Honores ac magistratus publici huius dominii cancellariatus hidden by binding⌈[tus]tus hidden by binding⌉, campiductoratus, marssalcatus, Trocensis item et Podlassiensis hidden by binding⌈[iensis]iensis hidden by binding⌉ palatinatus et castellanatus bini, quae sunt hic primariae dignitates iam diu vacantes, non sunt adhuc distributi. Et ob id reliqui consiliarii, quod non est plenus senatorum numerus, consultationes publicas, ad quas sunt convocati, inceptare nolunt. Orant novos creari magistratus, ut, qu[...] hidden by binding⌈[...][...] hidden by binding⌉ de rebus gravibus consultandum est, opus esse vident(?), ut pleno senatu de rebus tantis statuatur. Cur autem distributio haec honorum differatur, causam veram nescimus, quamvis varii varias comminiscantur. Sed revera pauci sunt hic hidden by binding⌈[ic]ic hidden by binding⌉ tam amplis digni honoribus. Ingens siquidem est turba, homines pauci.

Reverendissimus dominus noster Plocensis, qua prudentia hidden by binding⌈[ia]ia hidden by binding⌉ est studioque erga bonum publicum, publice hortatus est illos hidden by binding⌈[s]s hidden by binding⌉, qui nunc sunt senatores, oratione diserta, ut Poloniae Regno de se ipso et una de Lituania conservanda sollicito ipsi quoque Lituani sociis amicisque et sibi ipsis ne desint, cum iam hostis instet supra caput omnium. Spes est, quod rex senex, sumptis BCz, 247, p. 391 paulo viribus, graviter consulet et omnia, quae opus sunt, bene constituet. Cui Dominus Deus auxilium dexterae suae porrigat.

Rebus hic non constitutis, de nostro hinc in Poloniam discessu nihil certi polliceri nobis possumus. Alii credunt post Michaelis, alii post Martini nos hinc esse recessuros. Sed invitissimi hic manemus sub hoc caelo Saturnino et incommoditate rerum omnium.

Adventat ad nos orator caesaris et cum eo Langus orator regis Romanorum cum quadraginta comitibus, hominibus non postremae sortis. Intra hanc hebdomadam huc venturi sunt.

Allatum est ex Italia expugnatam esse Carignanum per Gallos vel potius ad deditionem esse coactam. Caesariani omnes, qui in praesidio illic erant, salvi, salvis rebus eorum, dimissi, sed hac sponsione obligati, ne ad sex septimanas in castris caesaris militent. In famem, quam tolerare diutius non poterant, culpam traditae civitatis conferunt, sed proditio revera fuit.

Barbarossa gravi damno Italiam affecit, nam aliquot civitates [...]...o Senen(si) on the margin⌈[...] hidden by binding⌈[...][...] hidden by binding⌉... illegible⌈...... illegible⌉o Senen(si)[...]...o Senen(si) on the margin⌉ expugnavit, exussit, praedam ingentem cepit, amissis tamen de suis aliquot centis etc. Papa cum Columnensibus tumultuatur.

Apud nos tranquilla omnia. Ex Valachia nuntiatum est voievodam illum Turcicam fidem et cum filiis recepisse. Filium eius maiorem natu ex Turcia nunc post tres annos in Valachiam ad patrem rediisse, patrem id laetatum esse et in signum huius laetitiae unum ex consiliariis suis, virum bonum populo gratum, sed sibi de affectato voyewodatu suspectum, capite plecti iussit.

Ex Turcia nuntiatur filium Turcorum caesaris Mustaffam ex prima uxore per regem Persarum profligatum esse. Deinde, quod regnum imperiumque paternum affectasse illum sit suspicio, vocatum ad patrem venire contemp{i}sisse, conciliare nunc sibi animos multarum nationum, quae a patre caesare ad illum desciscunt, cum quibus filius ipse patrem opprimere contendit et ob id Turcos, qui partes patris sequuntur, in magno nunc maerore esse. Utinam haec vera sint.

BCz, 247, p. 392

Mercatores Camenecenses ex Turcia domum reversi referunt passim se illic audisse et Turcos eis dixisse: “O miseri Poloni, ad breve tempus pace fruimini. Quam diu vobis senex rex in vita superest, interitum vestrum ne timueritis. Qui vobis differtur, non aufertur, nam, sublato vestro sene, vos opprimemini sine negotio.”

Hungarica etiam nova ita superinscribed⌈itaita superinscribed⌉, uti sunt allata, ex altera scheda Dominatio Vestra Reverendissima cognoscet.

Cui me et obsequia mea parata ad omnes nutus offero et dedo. Et valere illam laetam, salvam et felicem ex animo precor.

Ex Brescie, die XVII-a Augusti MDXLIIII.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae servitor Stanislaus Gorski Cracoviensis et Plocensis canonicus manu propria

BCz, 247, p. 396

Reverendissimo in Christo Patri, Domino, domin paper damaged⌈[domin]domin paper damaged⌉o Ioanni episcopo Varmiensi [...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉ s paper damaged⌈[s]s paper damaged⌉uo colendissimo

BCz, 247, p. 393

Reverendissime Domine, domine colendissime.

Salutem et servitiorum commendationem.

Non necesse fuit Reverendissimae Dominationi Vestrae aliquam excusationem afferre, quod Reverendissima Dominatio Vestra nihil litterarum ad me per priorem nuntium dederit. Tantus ego non sum, ut id ab illa requiram, et ipse officium meum non feci, qui nuntium Reverendissimae Dominationis Vestrae abire hinc sine litteris praetermiserim, sed et occupatior tum fui, et nihil eiusmodi erat, quod scribi ad illam digne potuisset.

Sed et nunc, quid scribam, aliud non habeo praeter id, quod serenissimus rex iuvenis Cracoviam venit in vigilia Sacratissimi Corporis Christi bene valens ac incolumis. Rex pater et regina cum filiabus in templo maiore in arce illum exceperunt et amplexati sunt. Nos itidem canonici oratione non inculta, non longa illius maiestati felicem adventum gratulati sumus idque sine antistite nostro. Is tunc domo written over i⌈ioo written over i⌉ non prodierat nec in templum, nec obviam regi. Ficticiam habebat aegritudinem, similiter et dominus Petrus Opaleniczki. Hodie demum XII Iunii e latebris prodierunt. Varie de hoc homines loquuntur. Et serenissimus rex iuvenis, et curia sua tota scivit id ita constitutum esse, dum adhuc esset in media via, ambos hos dominos ex composito aegrotatur written over t⌈trr written over t⌉os, regi obviam non progressuros, nisi nona demum die post adventum suae maiestatis. Aiunt, quod teste conscientia et metu operum, quae adversum hunc dominum suum fecerunt, timent sibi non mediocriter. Nullus aulicorum regis iunioris ivit ad domum archiepiscopi salutatum illum. In convivi<i>s, ad on the margin⌈adad on the margin⌉ quae written over o⌈oaeae written over o⌉ vocatur frequenter, cum provocantur poculis, ut in salutem archiepiscopi bibant, non assurgunt, non honorem faciunt, pocula non accipiunt, bibere dedignantur aulici regis iunioris. BCz, 247, p. 394 Quod homini vano atque ambitioso sane perquam molestum est. Sperni incipit hoc monstrum sacrorum. Quid credit futurum Dominatio Vestra Reverendissima, cum serenissimus rex filius imperium Regni in manus sumpserit, qui cane peius et angue frascarios istos odit ?

Quarum rerum gratia serenissimus iuvenis rex huc venisse dicitur, earum adhuc nihil factum videmus. Nam cum patre rege non nisi semel adhuc sese cum patre concluserant hidden by binding⌈[ant hidden by binding, possibly at⌈antant hidden by binding, possibly at⌉]ant hidden by binding⌉ ceteris omnibus semotis praeter episcopum Plocensem, de quo uterque rex est optime persuasus. Cum matre etiam non <n>isi bis una erat in secreto conclavi idque breviter admodum. Armat sese mater in filium, sed causam iustam hidden by binding⌈[am]am hidden by binding⌉ nullam habet illum incusandi. Quarum tamen haec maxima una esse creditur, quod Lithuania eo illic dominante ac recta iudicia faciente caput erigere et reviviscere dicitur et quod honor ac reverentia illa Lithuanica, qua sese regina efferebat, omnis ad filium est conversa. Incredibile est dictu, quam ab omnibus ametur hic iustus rex iuvenis. Dominus Tarnowski ex suo in illum amore cum quingentis primariae nobilitatis viris obviam illi progressus est. In bonis suis quattuor diebus illum lautissime cum tota curia tractavit, ingentia munera dedit eaque pleraque militaria et oratione diserta ac prudenti ad iustum imperium cohortatus est. Quod ille ab eo cupidissime audivit. Non est meae facultatis aliquid in laudem huius boni regis vel dicere, vel scribere, sed egregia specimina virtutum, probitatis, iustitiae, recti iudicii, vigilantiae, sobrietatis, religionis, pulchre ostendere coepit. Speramus et Deum rogamus, ut his initiis cetera responondeant hidden by binding⌈[t]t hidden by binding⌉ in aetate posteriore.

Sed nihil est ex omni parte beatum hidden by binding⌈[tum]tum hidden by binding⌉. BCz, 247, p. 395 Habet hic optimus rex, quod eum excruciet, nempe uxoris gravis infirmitas, quae a caduco infestatur [...] stain⌈[...][...] stain⌉. Dominica enim Iudica praeterita ad horam decimam correpta conciderat, hoc ipsum passa et sequentibus diebus. Occultatur hoc ab hominibus, sed rex ipse vocato me ad se mandav haec mihi narravit ac mandavit, ut magistros ac astrologos convenirem, u written over ...⌈... illegible⌈...... illegible⌉uu written over ...⌉t perquirerent illi ex fatis et nativitate ac constellatione reginae, an haec aegritudo esset ei ingenita, an vero ex causa aliqua accidentali, et an curari posset. Nihil adhuc astrologi responderunt. Scripsitque serenissimus rex iuvenis ad socerum, ut medicum aliquem suum ad illam mittat, qui et curationi illius intendat, et simul testis sit nihil in serenissimo rege desiderare hac in re posse. Vehementer ea res aegritudo nos omnes, qui huic optimo regi, optimae reginae bene volumus, sed Dei voluntas sit, necesse est.

Dixit mihi quidam vir bonus, quod serenissimus rex Angliae habeat hoc donum Dei, quod a tali passione liberantur hi, quibus ille anulum suum consecratum donaverit. Si id Reverendissima Dominatio Vestra umquam audivit et verum esse scit, oro atque obsecro, ut id vel mihi, vel ipsi regi quamprimum significet, vel anulum hunc quamprimum impetret huic nobilissimae reginae m written over a⌈amm written over a⌉itti. Scio enim, quod ex Gdano frequentissimi in Angliam navigant.

Principes nostri XV Iunii ad Niepolomice venatum ibunt. Ibi fortasse loco venationum expostulationes aliquae, irae et reconciliationes erunt. In crastino sancti Ioannis Baptistae serenissimus rex iunior hinc discedit, primum ad Cząstochowa voti persolvendi gratia, inde ad Pyotrkow, Varssoviam, Lomsam, Tykocyn, Grodnam ac postmodum Vilnam iturus. Dominus Deus gressus et actus eius omnes prosperare dignetur.

BCz, 247, p. 396

De Turcis, Hungaris, Almanis, Italis nihil nunc audimus. Plerique scribunt et credunt, quod concilium caesare cogente congregabitur.

Litteras reginalis maiestatis Reverendissima Dominatio Vestra ad dominum Werden hidden by binding⌈[n]n hidden by binding⌉ transmittere dignetur. Sunt parvi momenti de rebus mercatoriis, de pannis, de auro coemendo pro moneta.

Dominationi Vestrae Reverendissimae ago gratias maximas, quod me gratia sua nihil de se meritum complecti dignatur. Cui vitam longam et omnis felicitatis incrementa ex animo precor.

Cracoviae, XIII Iunii 1545.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae servitor Stanislaus Gorski canonicus scripsit

UUB, H. 154, f. 106v

Reverendissimo in Christo patri Domino, domino Ioanni Dei gratia episcop paper damaged⌈[episcop]episcop paper damaged⌉o Varmiensi, domino et paper damaged⌈[et]et paper damaged⌉ patrono colendissimo

UUB, H. 154, f. 105r

Reverendissime mi Domine, domine colendissime.

Salutem et fidelia obsequia.

Cum venisset huc hic servitor Vestrae Reverendissimae Dominationis, non invenit in curia regia reverendissimum dominum episcopum Plocensem, quem, donec in aula reverteretur, coactus fuit exspectare. Ex cuius ad se litteris Reverendissima Dominatio Vestra alia omnia cognoscet.

Iam anulis istis Anglicis defunctae reginae, dominae nostrae, nihil necesse est. Iam illa casus et pericula humanitatis transgressa, cum beatis animabus aeterna felicitate fruitur. Mortem eius qualiter ferant homines, varie id fit. Rex pater dolenter fert et plerique ex senato viri praestantes reique publicae studiosi. Rex maritus dolentissime, et idcirco est in luctu et squallore. Vetuit omnibus suis aulicis, capitaneis, praefectis bonorum, ut omnes cum suis famulis atro utantur amictu. Rex pari modo senex dixit, ut choreae, citarae, musicae, gaudia silerent. Regina, domina nostra, dolere videtur, nam nigro utitur amictu cum gynaceo suo. Suntque plurimae causae illi dolendi, idque fortasse non tam desiderio nurus suae defunctae, quam quod mors mala fama sua. Nam non modo gens nostra, sed etiam tota Germania infamat reginam nostram, tamquam illa nurum hanc veneno sustulerit. Ad quam suspicionem written over endum⌈endumonemonem written over endum⌉ augendam fato quodam acciderat, quod supracoquus defunctae reginae et dapifer et servulus tertius mortui sunt. Qui eodem veneno periisse creduntur. Germania hac morte est vehementer in nos commota. Rex Ferdinandus UUB, H. 154, f. 105v et caesar, frater eius, quomodo de nobis opinentur, nondum scimus, sed brevi sciemus. Nam duo nunctii regii ad caesarem missi reverti se iam ad nos huc scripserunt. Fortasse, quod reverendissimus dominus Plocensis hac de re aliquid scripsit Vestrae Reverendissimae Dominationi.

Ceterum nonnuli laetantur ... illegible⌈...... illegible⌉ morte hac reginae — aiunt — melius sic accidisse, quod mortua est, quam quod perpetuo hoc morbo laborans et marito fuisset abominabilis et stirpis regiae prolisque ex ea nulla spes esset regnumque herede destitutum posset aliquando in dissensiones domesticas prolabi aut ad extraneum principem devenire vel Luteranum vel gentilem vel tyrannum. Maxima vero pars hominum obliti sunt de ista regina mortua, cuius memoria evanuisse videtur ex animis hominum.

De nova regina, de novis nuptiis, an aliquid fiat, nihil audimus. Feci semel coram reginali maiestate, domina mea, mentionem, ut illius maiestas cum rege sene et cum consiliariis de nova regina cogitent tempori, ut et regnum haberet heredem et genus hoc superinscribed⌈hochoc superinscribed⌉ regium ad posteritatem produceretur. Illa inquit: „Ego de hac re nihil facio nec faciam. Nam homines facta mea omnia, quantumcumque optima, male tamen interpretantur. Sed et filius meus rex annos iam habet, ipse sibi uxorem, quam volet, deligat.” Quod ego sic interpretor, quod regina nostra, quam diu vivit, non libenter videret regni sociam, sed quasi unus UUB, H. 154, f. 106r Phoenix, sola hic reginae nomen tenere peroptat. Et credo, quod serenissimus rex iunior, qua est prudentia, ipse sibi uxorem deliget ex consilio tamen bonorum hominum. Itaque Reverendissima Dominatio Vestra maiestati suae pro se... illegible⌈...... illegible⌉ et bono regi optimam reginam aliquam ducere suadeat, cuius scit Dominatio Vestra Reverendissima et educationem et pulchritudinem, et cuius consanguinei et populi regi et regno essent accomodati et utiles et viciniores. Nam longae amicitiae et affinitates ex nullo usu esse solent.

Principes nostri nunc sunt in venationibus. Aula nostra est deserta, magna est solitudo. Curienses sunt pauperes, optimates non dignantur in ea manere - non vident praemia. Omnes ad regem iuniorem sese trahunt. Reliqua per Mauritium proscribam. Nunc festinat nunctius.

Anulo mihi misso gratias ago Vestrae Reverendissimae Dominationi et agam, donec vivam, et promereri curabo. Cui me et obsequia mea commendo et valere illam felicissime desidero.

Cracoviae, die XII Augusti 1545.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae servitor Stanislaus Gorski canonicus

BCz, 247, p. 400

Reverendissimo in Christo Patri, Domino, domino Ioanni Dei gratia episcopo Varmiensi, domino [...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉ suo colendissimo

BCz, 247, p. 397

Reverendissime et Colendissime Domine.

Salutem et obsequia fidelia.

Et apud nos in curia nihil est eiusmodi, quod scriptu lectuque iucundum esse posset, sunt tamen nonnulla, quae varie animos hominum versant.

Rex noster senex nunc aegrotus iacet, solitis passionibus corporis affligitur scabie seu pruritu, dolore colli, manuum, pectoris et senio. Inde fit, quod hominum expeditiones tarde fiunt et procrastinatur.

Archiepiscopum scit iam Dominatio Vestra Reverendissima mortuum ex carbone ingentis magnitudinis. Sepultus est Cracoviae. Debita plus quam 50000 reliquit. Nemo eum flet, nisi creditores, quibus numquam satisfieri poterit. Huic, quod speramus et optamus, succedet in archi episcopatum Cracoviensem dominus Plocensis episcopus. Nam id quoque rex iunior per litteras a parentibus postulat, et rex antiquus in hac est sententia, ut is sit et episcopus Cracoviensis, et simul vicecancellarii munere fungatur.

Archiepiscopatus, uti ego persensi, dabitur episcopo Cuiaviensi, homini et sibi ipsi, et amicis, et regi, et rei publicae, rei ecclesiasticae inutili, caeco et muto. Paulus episcopus Posnaniensis et non ambit archiepiscopatum, et revera non est in magna reputatione apud dominos nostros, eo quod esse saeptus filiis, filiabus, generis, consanguineis et est tenax, parcus, sordidus. Zebridowski ambit BCz, 247, p. 398 et mercatur fortasse, ut homines existimant, episcopatum Plocensem. Dziaduski putatur futurus Cuiaviensis episcopus. De ceteris episcopatibus Premisliensi, Chelmiensi, Camenecensi nihil adhuc sciri potest, quibusnam personis dari debeant. Sunt etiam nonnulli, qui existiment dominum Soboczki hidden by binding⌈[ki]ki hidden by binding⌉ futurum aut archiepiscopum, aut Plocensem episcopum. Sed hoc agi videmus, ut ecclesia evertatur, quod tamen rex senex non potest perspicere. Ad sacras, ut vocant, exportabitur magna vis auri Romam pro chartis aliquot. Dominatio Vestra Reverendissima facile intelligit ascensus istos et ambitus episcoporum nostrorum noxios ac damnosos esse Regno. Per quos Regnum maxima hidden by binding⌈[a]a hidden by binding⌉ vi auri est exhaustum et tamen huic detrimento non obviam itur.

Comitia Regni indicta sunt hic Cracoviae ad diem Sanctae Catherinae. Sperant plerique, quod negotia publica rectius constituentur sublato superinscribed in place of crossed-out remoto⌈remoto sublato hidden by binding⌈[to]to hidden by binding⌉ sublato superinscribed in place of crossed-out remoto⌉ hoc obice archiepiscopo.

Reginalis maiestas domina nostra est salva cum filiabus, sed vehementer dolet, flet, maereret hidden by binding⌈[t]t hidden by binding⌉ archiepiscopum, cuius funus a domo usque ad sepulcrum secuta est.

BCz, 247, p. 399

Rex iuvenis salvus est et recte valens. Moleste fert praesentem statum male gubernati Regni. De nuptiis an aliquid fiat, nihil audio.

Scriptum est ex Ungaria regem Ferdinandum per legatos pacem perpetuam practicare cum Thurco hac condicione, ut tota Hungaria adusque Posonium sit Turci, reliqua pars minutata ut sit regis Ferdinandi, sed credi non potest etc.

Me et servitutem meam commendo Reverendissimae Dominationi Vestrae. Quam felicissime valere ex animo cupio.

Cracoviae, II-a Octobris 1545.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae servitor Stanislaus Gorski canonicus

BCz, 247, p. 410

Reverendissi paper damaged⌈[Reverendissi]Reverendissi paper damaged⌉mo in Christo Patri, Domino, domi paper damaged⌈[domi]domi paper damaged⌉no Ioanni episcopo Varmiensi, [...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉o suo colendissimo

BCz, 247, p. 407

Reverendissime Domine, domine colendissime.

Salutem, orationes et obsequia.

Quid rerum hic egerit vir iste ambitiosus, non sane scio. Visus est mihi raro ad principum conspectum venisse. Apud dominam nostram rarissime idque non alia de causa, quod quidem ego sciam, nisi ut talleros, ducatos et argentum, si venalia istic essent, coemeret pro pecunia dominae nostrae, qua ille multum abundat. Ille tamen id secrete aget, si modo secreto fieri fieri ab illo possit. Quid autem cum rege egerit, nescio. Credo, si quid eiusmodi est alicuius momenti, id vel reverendissimus dominus vicecancellarius aut Osius proscribet Reverendissimae Dominationi Vestrae. Iam ego nunc, nescio qua pigritia, istarum rerum investigandarum curiosus esse desii.

Hoc etiam apud nos canonicos in capitulo nostro egit. Oravit sibi solvi per nos mille plus minus florenos, quos ei defunctus archiepiscopus pro panno, pro vitro debebat. Cui ad festum sancti Ioannis Baptistae diximus solutionem, modo sit, unde id fiat.

BCz, 247, p. 408

Nuntius noster a caesare Turcorum rediit. Privatim a me interrogatus narravit mihi pacem nos cum Turcis habere, etiam perpetuam, modo vellemus, sciremus et possemus eam ipsi nos servare. Ceterum, quae confecerit apud Turcum in negotiis reginae Isabellae, cuius solius causa hidden by binding⌈[a]a hidden by binding⌉ missus illuc erat, ego nescio. Nam haec coram solo rege et regina et coram paucis consiliariis hic dixit.

Monetae ducis Prussiae vis ingens impor hidden by binding⌈[or]or hidden by binding⌉tata est in Regnum et dominia illius. Quae a probatoribus veluti levior improbata hidden by binding⌈[a]a hidden by binding⌉ et idcirco receptio ususque illius prohibetur hidden by binding⌈[ur]ur hidden by binding⌉ explodeturque e Regno.

Conventus noster generalis magnatibus nostris sic cudentibus sine conclusione est solutus. Rex tamen cum dominis hidden by binding⌈[s]s hidden by binding⌉ episcopis dumtaxat pro praesidio Russiae ex amore pacis, pauperum hominum, instituit czopowe ex regiis et spiritualium oppidis hidden by binding⌈[is]is hidden by binding⌉ BCz, 247, p. 409 et insuper rex litteras restium primarum et secundarum ad omnes terras misit, ut sint omnes parati et instructi ad bellum, si quod undecumque eveniret.

Oratores regis Ferdinandi iverunt ad regem iuvenem in Lithuaniam repetitum ab illius maiestate thesauros, argentum, clenodia et mundum muliebrem reginae Elisabetae defunctae. Germani haec multis computant milibus, sed non est ita. Credo, quod rex haec non gravatim restituet. De nova nupta, quae aut unde erit, nihil dicitur, nihil auditur nec homines nostri quidquam de hoc dicunt.

Principes nostri sunt, Deo sit gratia, recte salvi et incolumes.

Bene et feliciter valeat Dominatio Vestra Reverendissima. Cui me et obsequia mea dedo et devoveo.

Cracoviae, die XXVIII Martii 1546.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae servitor Stanislaus Gorski canonicus scripsit

AAWO, AB, D.70, f. 347r

Reverendissime mi Domine, domine colendissime.

Salutem et fidelia obsequia.

Ego non video causam, ut Dominatio Vestra Reverendissima tantopere sollicita esse debeat de Sculteto apud dominam nostram. Ille nonnisi semel ad illam scripsit iamdiu, illa vero Romam superinscribed in place of crossed-out ad illum⌈ad illum Romam Romam superinscribed in place of crossed-out ad illum⌉ semel etiam dumtaxat idque Hosii nostri iudicio. Is enim formam litterarum eiusmodi ad Scultetum confecit pro parte Reverendissimae Dominationis Vestrae cum narratione eius operum sanctorum et quod salvum conductum regium spreverit etc.

Quantum ego scio et quantum intelligo, domina nostra huius hominis patrocinium non suscipiet, nec pro illo mordicus pugnabit, neque alii. Ovis haec sine vellere est. Proinde Dominato Vestra Reverendissima nihil hinc metuat, nos enim nisi timidos persequimur. Agat itaque rem suam secura. Si quid postea nubeculae hinc or huic⌈hinchinc or huic⌉ obortum fuerit, facile id discuti poterit. Excusationes multae non sunt Dominationi Vestrae Reverendissimae defuturae, praesertim in re bona.

Locutus sum etiam de proconsule, pertentando animam, num castellanus esse deberet. Responsum mihi est numquam id futurum. Nihilominus tamen fortasse necessarium esset, ut domini ac nobilitas missa legatione publica agerent cum alia, si quae sunt, tum vero id de proconsule. Suspicor certe, ne extollatur ad hanc tam amplam dignitatem, nam domina heri mihi dixit, cum dicerem cum illa: “Quid mali hinc esset, si homo ignobilis fiat consiliarius et locum habeat inter dominos? Nam et dominus Varmiensis etiam est de ordine ac genere civili, est tamen primus ille in Prussia in ordine senatorio. Cur igitur est creatus AAWO, AB, D.70, f. 347v nobilis is proconsul, si iuribus nobilium uti non debeat? Cum tamen creati nobiles sint aeque boni, uti nati ex nobili sanguine.”

Amplius non potui expiscari. Dominatio Vestra Reverendissima una cum ceteris dominis si quid hac de re acturae sunt, agant cito, priusquam aliquid fiat. Rex enim noster senex iam plus quam puer est. Omnia facit alieno arbitratu. Quid deceat vel non deceat, non videt etc.

Id etiam tacendum non puto: intrusus est palatinus plocensis ad capitaneatum Gnevensem paper damaged⌈[nsem]nsem paper damaged⌉ contra iura Prussiae, contra iusiurandum regis, et ... illegible⌈...... illegible⌉[...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉ si siluerint Dominationes Vestrae, plura huiusmodi audebuntur.

Palatinus hic homo est omnium, quos terra fert, nequissimus paper damaged⌈[s]s paper damaged⌉. Plocenses mei iam sciunt eius immanitatem, homicidia, rapinas, iudicia iniquissima, propter egestatem et naturae malignitatem ab eo facta. Dignus, qui non officiis publicis modo privetur, sed vita ac honore mulctetur etc. Is si ceperit audere furere in Prussia, poenitebit dominos huic written over uius⌈uiusuicuic written over uius⌉ rei tempori non occurrisse etc.

De matrimonio regis iunioris nihil plane nunc audimus. Novarum rerum nihil habemus.

Commendo me gratiae Reverendissimae Dominationis Vestrae, quam perpetuo salvam ac felicem esse ex animo opto.

Dat(ae) or Dat(um)⌈Dat(ae)Dat(ae) or Dat(um)⌉ 15 Novembris 1546.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae servitor Stanislaus Gorski scripsit

BCz, 247, p. 422

Reverendissimo in Christo Patri, Domino, domino Ioanni Dei paper damaged⌈[Dei]Dei paper damaged⌉ gratia episcopo Varmiensi, domino [...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉ suo colendissimo

BCz, 247, p. 419

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine colendissime.

Salutem et obsequiorum meorum commendationem.

Non habeo plane, quod hinc scribam Dominationi Vestrae Reverendissimae, segregatus a curia. Nam propter pestem varie nunc dispersi sumus, alii alio commigrarunt. Rex etiam excedens Cracovia per pagos vicosque vagatur, non nisi cum ambobus cancellariis et cum uno palatino Sandomiriensi. Aulicos etiam a se ablegat et in Russiam militatum mittit cum nonnulla manu stipendiariorum aere suo privato conductorum, cum nos subditi iuvare illum contributione noluimus.

Ego Cracoviae ago securus et sperans in Deo cum ceteris canonicis, nam lues haec non nisi in xenodochiis regnat et kucharcas, scholares, babas on the margin⌈babasbabas on the margin⌉, mendicos tollit. Domina nostra de peste hac maiora veris narrare iubet et metum auget, ut seniculum regem extra Cracoviam teneat ac vertet hinc inde, ut scilicet vitam ei producat vectatione, cantu, choreis et id genus frascariis charitiis[1] vel, ut homines dicunt, ut senem alibi quam Cracoviae morti proximae obiciat. Suum hic agit negotium, ut thesauros et res suas omnes, quas sub colore pestis, etiam longe antea, quam pestis suspicio ulla esset, Cracovia extulit, salvas retineat. Cracoviam fugitat, ne in morte senis Cracoviae cum rebus concludatur. Timet episcopum, palatinum, castellanum Cracovien(sem) or Cracovien(ses)⌈Cracovien(sem)Cracovien(sem) or Cracovien(ses)⌉, regi filio non fidit. Nollet quidquam ex divitiis suis amittere. Plerique ad fugam eam spectare arbitrantur, ex eo maxime, quod sub fines Regni vagetur, quo facilior sit rerum exportatio. Miseri divites! Quantis sceleribus divitias parant, quantis curis servant, quanto metu, ne amittant, discruciantur! Miseret me dominae, cui uti servus omnia debeo. Cupio illam hoc metu liberari. Non cadet ei capillus de capite manenti apud nos in Regno suo. Numquam enim Polona gens tanta se turpi<tu>dine coninquinavit.

Dominatio Vestra Reverendissima epistulam hanc concerpat nec istas frascas quisquam sciat, quas confidenter ei scribo.

BCz, 247, p. 420

Non est adhuc tanta pestis hic, uti fertur. Sunt quidem aegritudines acutissimae ac violentae, quae dispositos ad hanc luem subito necant. Multi tamen homines stain⌈[es]es stain⌉ Cracovia discesserunt. Omnes maledicunt reginae, quae fuga et praedicatione pestilentiam disseminavit etc. Quam Dominus Deus a nobis ac a populo Christiano procul avertat.

Nova dominus Mauritius, quae audivit, quae vidit, dicet, praecipue de caesare Catholico. De Turcico vero mercatores nostri dicunt cum maxima potentia adventare illum ad Transilvaniam, quam rex Ferdinandus prodit perditque. Hac enim condicione pacem seu indutias cum Turco fertur on the margin⌈ferturfertur on the margin⌉ fecisse written over t⌈tssesse written over t⌉, ut omnia, quae in manibus Ferdinandi sunt, ea tuto retineat. Transilvaniam autem in manibus eius non fuisse. Hae igitur indutiae, haec pax potissimam Hungariae partem perdet. Utinam haec vera non sint.

Quod autem Dominatio Vestra Reverendissima tam humaniter ad me scribere dignatur et ad amicitiam recipit, ago illi hoc nomine maximas gratias hidden by binding⌈[s]s hidden by binding⌉ et hanc tantam illius in me propensionem perpetuis obsequiis meis promereri written over e⌈eii written over e⌉ curabo. Cui me humiliter commendo et ut salva, felix ac laeta quam diutissime vivat, ex animo precor.

Cracoviae, XVIII-a Iunii 1547.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae servitor Stanislaus Gorski canonicus manu mea

BCz, 1599, p. 1126

Reverendissimo in Christo Patri, Domino, domino Ioanni episcopo Varmiensi, domino [...] paper damaged⌈[...][...] paper damaged⌉(?) suo colendissimo

BCz, 1599, p. 1123

Reverendissime mi Domine, domine colendissime.

Salutem et obsequia mea.

Pestis anni praeteriti ab aula me segregaverat et libenter aberam, nam interea temporis rebus meis operam dedi et haec causa erat silentii mei. Nunc hortatu Reverendissimae Dominationis Vestrae ad intermissum scribendi officium redeo, sit modo aliquid, quod illam iuvare possit, sed praeter illa pervulgatissima et iam diu nota Vestrae Reverendissimae Dominationi de morte regis patris, de adventu huc regis filii, de matrimonio illius, nulla alia sunt, quae scribi Dominationi Vestrae possint.

Regis sepultura instituta est postridie sancti Iacobi, quae, uti adornatur, futura est cum magno apparatu et magna pompa. Qua absoluta rex ibit Pyotrkoviam ad comitia magna Regni ad diem sancti Laurentii instituta. Audio tamen a multis, quod multi domini consiliarii cupiunt eadem comitia ad diem Natalis Sanctae Mariae vel ad maximum ad diem sancti Bartolomei differri, ut commode et sepulturae, et comitiis possent interesse et rei domesticae tempore hoc messis operam dare. Sed plerique opinantur non rem familiarem esse in causa, sed ut spatium habeant productius ad instruendum ea, quae practicari debebunt in ipsis comitiis. Sed tamen, ut practicae istae factiosorum mitigentur, audio, quod offa loquacibus istis in os obtruditur, ut canes isti taceant. Subornantur, ut matrimonium hoc, si non superinscribed⌈nonnon superinscribed⌉ probaverint, {ut} silentio praetermittant. Populus fortasse non tacebit, optimates tacebunt. Sed de futuris non facile est divinare.

Inter matrem et filium regem, tametsi privatim fortasse non bene conveniat, nam mater factum written over a⌈aumum written over a⌉ filii non probat, publice tamen offensiones nullae palam sunt. Mater etiam frustra se opponeret, nam non oboediretur ei. Et idcirco superinscribed in place of crossed-out a⌈aoo superinscribed in place of crossed-out a⌉ mater decrevit omnino hinc mox post sepulturam abire ad Varssoviam ad perpetuam commorationem. Non vult aspicere dominam Barbaram, quae huc brevi post adduci debet. Reginulae etiam matrem obsecrant, ut eas secum mater accipiat. Alioqui, si penes dominam Barbaram relinqui deberent, malunt monachismum suscipere aut ad hospita ms. i(!) ⌈aa ms. i(!) ⌉lia mendicorum concedere. De quarum tamen nuptiis nihil scio. Hoc video, quod rex argentum, scutellas or scutellos⌈scutellasscutellas or scutellos⌉, cupas, vasa, vestes pretiosas, mundum muliebrem eis adornari(?) facit BCz, 1599, p. 1124 et parat sororibus omnia, tamquam si proxime maritis dari debeant. Ut tamen ego conicio, cupere written over i⌈iee written over i⌉t eas quamprimum extrudere et matrem non retinet, ut hic secum maneat. Vult omnino solus esse cum domina Barbara sua neque habere supra se custodes seu reprehensores. Domina nostra decrevit hic cum filio non manere. De filiarum matrimoniis nihil plane scimus, sed hoc scio, quod mater vellet eas elocare. Credoque, quod ut est domina pecuniosa, aliquid de suo in dotem eis dabit, si written over u⌈uii written over u⌉ non vivens, certe post mortem. Sed dominus filius nescit hanc ovem plenam lacte mulgere.

Penes regem pauci sunt consiliarii. Est episcopus Camenecensis, Chelmensis, est zupparius, est Ociesski castellanus Biecensis, qui post mortem domini Volski factus est magister curiae reginalis maiestatis, est dominus Grabia vicecancellarius hidden by binding⌈[larius]larius hidden by binding⌉, sed hi sunt veluti quinta ac supernumeraria rota quadrigae. Episcopus Cracoviensis et castellanus Cracoviensis sunt penes regem. Hi duo principatum hidden by binding⌈[atum]atum hidden by binding⌉ obtinent et gratiam regis. Contra quos tamen ubique clamatur inimicissime. Dira nescio quae his denuntiantur, quae in comitiis vel in castris maxime apparebunt. Dominus palatinus Cracoviensis existimans se non habere gratiam domini discessit hinc ad Vissnicze et, ut ex eius intimo subodoravi, fabricantur illic ad futura comitia consilia. Eiusmodi fortasse, quae nos omnes fortasse perturbabunt, nisi Deus al<i>ter ordinarit adscribed in place of crossed-out [...]⌈[...] stain⌈[...][...] stain⌉ritrit adscribed in place of crossed-out [...]⌉. Sed haec omnia meliores, quam homines suspicantur, exitus habebunt.

Rex vult esse severus in iudiciis, contra homicidas praesertim, raptores, violatores etc. Credo, quod non malum regem habebimus, si modo consiliarii mali consilia eius bona non pervertant.

De Prussia vero nobis per Cruciferos istos de laeva cruce eripienda Dominatio Vestra Reverendissima sit se non afflictet. Antequam hoc fieret, multus prius Germanicus sanguis fundetur in agris Polonicis. Non deerunt nobis nec viri, nec equi, nec arma, nec opes, nec auxilia tanta, quanta nec Germania tota superare poterit. Nobiscum Deus, BCz, 1599, p. 1125 erit adiutor noster, qui blasphematores istos confundet. Dominatio Vestra Reverendissima bene omnia speret. Deus nos non deseret sperantes in se.

Mitto Reverendissimae Dominationi Vestrae orationem adversus matrimonium regis nostri scriptum. Mitto et Pasquillum. Dicuntur et scribuntur haec, ut fit, inter homines non ineruditos, sed tempore, uti alia omnia, sic haec vanescent et erunt omnia meliora.

Me Vestrae Reverendissimae Dominationi commendo et valere illam felicissime desidero.

Cracoviae, die ultima Iunii 1548.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae servitor Stanislaus Gorski canonicus Cracoviensis et Plocensis scripsit

Credo ego te iam diu in exspectatione mearum litterarum esse, ex qoibus non modo quantum te amem, verometiam aliquid rerum domesticarum cognosceres. Scio enim, qnomodo omnibus peregrinantibus gratum esse soleat etiam de minimis rebus, quae domi gerantur, fieri certiores. Oro ignoscas, quod tarn sero meas accipis litteras, neque id meae obliyioni, aut negligentiae asscribas velim, sed eorum, qui ad vos eunt ob- scurae et clanculariae profectioni. Ad litteras primum tibi respondebo, deinde de nego- tiis nostris domesticis mixte et confuse, ut primum quicquid in mentem veniet, per- scribam, externa etiam, quae scivero, adiungam. Salyum te et incolumem cum sociis et comitibus tuis in Italiam pervenisse valde (ut debeo) laetor. Verumtamen non mediocriter sum perturbatus, quod in catarrhum prolapsum te esse scripsisti, qua ex re non mediocrem coepi dolorem. Tam enim salus tua chara mihi est atque mea propria; oro, serva te, curesque, ut hoc malo quampri- mum libereris. Non ignoras ipse, quam ea maledicta lues omnium morborum sit causa et origo. Seryi ergo valetudini tuae et his omnibus, quae malum hoc augent, abstine. Spero autem et opto, quod id non diutumum sit futurum, cum et curam, quam oportet. adhibueris et coelo isti atque aurae moliori assueveris. Nos hie vota pro te facimus, ut firma semper atque optata perfruaris valetudine. Episcopatus nostros sic distributes esse scias: episcopatus Gracoviensis dno Gam- rate datus est; Jacobus Buczacki ex Chelmensi episcopatu ad Plocensem est transla- tus, Camenecensis vero episcopus ad Chelmensem ascendit. Episcopatus vero Camene- censis adhuc vacat. Sunt nonnulli, qui iilum ambiunt, non propter honorem quidem pontificalem, sed ut ex hoc arido veluti saltum facturi ad pinguiorem ascendant; non qnaeritur hie res divina, sed divitiae et opes petuntur. Lucas de G6rka, electus Cuia- yiensis, pace tua scribo, diu de episcopatu Cracoviensi pependit in spe, optatum non tulit, quaerens lucrum, non fecit sumptum, vel quod Lucas Simon esse noiuit^ vel quod (uti plerique credunt) animum sibi eripi crederet, si partem aliquam opum diu colle- ctarum in largitionem profunderet. Is postquam alium genere, aetate, gravitate, iudi- cio, existimatione, mentis, ut homines dicunt, inferiorem praeferri sibi vidit in epi- scopatu Cracoviensi, tacite id quidem ille, sed tamen acerbissime tulit, adeo ut praeter alia obscuriora doloris et offengionis signa, iegationem publicam ad regem Ferdinandum, ad qaam iam erat magno comitatu et splendore paratus, repudiaverit, praetexens se per valetudinem et labores senectutis obire illam non posse. Sunt, qui dicant, ex inti- mioribus eius, post repulsam banc et Cuiaviensem quoque episcopatum ponere ilium atque abicere voluisse, ni Alius ^) patrem desperatione et dolore ira furentem a pro- posita sententia cum aliis multis persuasionibus, turn hac praecipue ratione continuisset, ne si neque episcopi, neque palatini dignitatem haberet, contemptibilis esset in extre- ma senecta, qui tamen per omne vitae tempus honores amplissimos summa cum digni- tate sua gessisset, grave, turpeque fere non esse eundem, qui prius fueris. Sed (ut apud te libere loquar) homini ambitioso et habendi cupido persuadere in eam partem facile fuit. Haec enim domus hoc unum maxime curavit, ut Croesi divitias congereret. Quae res his, qui futura de longe prospiciunt, quantum probetur, tuum et aliorum esto indicium. Equidem et ipse nihil audio, discessit itaque is electus Cuiayiensis ex hac urbe in Magnam Poloniam non omnino laetus. Filius autem eius dnus Andreas assidue hie commoratur, nee hoc toto tempore, ut funus Johannis Chojeiiski, episcopi Cracovien- sis, est sepultum, Poloniam suam revisere voluit. Sed et in hoc sunt mysteria. Nobi- litas Maioris Poloniae, quae nondum ex illo fremitu Leopoliensi refrixit, secessioneque ilia nuntiorum suorum in praeteritis comitiis irritata, contributiones tum institutas edere non vult, dira quaedam exactoribus minitans, et ministerialem iam unum, qui pignoribus solutionem contributionum urgebat, necarunt, alios vi pepulerunt. Idcirco Andreas de G6rka, magnus Magnae Poloniae capitaneus, libenter nunc ab exsequendo officio capitaneali Maioris Poloniae abest, vel quod repulsa paterna oflfensus conniveat ad ea, quae illic turbulenter geruntur, vel ne si illos homines invites potestate officii ad conferendum tributum cogeret, in periculum aliquod, aut in odium provincialium suorum incurrat, quae tamen haec omnia non incredibilia plerisque videntur; itaque dubium est, an haec pecunia contributionis publicae exigi potent in illis terns, quae valde est necessaria ad prosequendum bellum Valachicum, de quo tibi paulo post per- scribam. Incendium itaque nostrum domesticum suff^ocatum quidem, at non exstinctum esse intelligis, quod ne gravius post erumpat, verendum est. Gonspirationes etiam non- nullae fieri dicuntur, quae nihil unquam boni pepererunt. Sed et illi, qui in comitiis Petricoviensibus, praetextu reipublicae turbatae et seditionis excitatae, sacramento ob- ligati sunt, non sunt adhuc hoc vinculo soluti. Rex, quoties pro eis rogatur, delibera- turum se respondet. Sunt, qui in futurum non bene sperent, verum si volet Deus, eva- nescent ista et meliores, quam speramus, habebunt exitus. Dum tibi perscribere singula conor, ab episcopis ad tumultus nescio quos delapsus sum; redeo ad nostros pontifices. Dominum Gamratum non aliud magis iuvit ad obti- nendum Cracoviensem episcopatum, quam quod in praeteritis comitiis Petricoviensibus, ubi tu aderas, solus hie pontifex ultra omnes pane suo, potu, mensa, comitatu nuntios terrarum ad turbandas res propensos ad bene consulendum de republica consuluerit. Sed ut nausatiores indicant, plus ab iis adiutus est, quos tu pro tua perspicacitatc in- telligere debes. Mira propensio est et inconsultus quidam favor atque impetus animi, viri digni iacent. Satis vos isthic multo plura de his rebus. An per ostium? Deus scit, Magnae sunt nundinae; longe a priscis illis moribus deflexum est. Dnus de Buczac cum peteret episcopatum Plocensem, negare non potuit pensionem mille florenorum, quos sin- gulis annis pro reficiendis arcibus finitimis in Eussia solvet. Color est repertus; ego ne unam quidem tegulam eius aedificii video. De bello Valachico paucis accipe. Capitaneus Camenecensis et dux Helias scripse- runt waiwodam Valachiae mandasse universis suis populis, ut at bellum sint parati et armis, viris et equia instracti. Nog contra paramus exercitnm adversum Valachos, iiit^rea tameit petente Valacho et nobis nondam paratis, ooncessae sunt ilU aliquot septimaiianun indaciae, quae ad secnndam diem jQuii dorant. Iiiterea tanien exercitns uo9ter triginta millinm scribitur ad ulciscentinm Valachnm ipsnm; pedites multi enint, volnntarii pene mniti accedent. Dims Tarnowski dux exercitus factus. Rogandus nobis Dims Dens est, ut res nostras felices esse velit. Rex etiam noster adolescens, iussu patris ac domino Tarnouio suadente, post octavas Corporis Christi) ibit Leopolim ad recensendum et lustrandum hunc exercitnm; quae eiu9 profectio multis placet, quod felix, faustum ac fortunainm sit illi et reipnblicae nostrae. Dnos Andreas de Gorka, castellanus Posnanieiisis, eqnos, arma et alinm belli ap- paratam inssit ex Posnania in Russian) duel, quo cum rege ipso adoloscente centum qoiiqaaginta eqnitibus comitatas proficiscittir. Ambo magistri curiae Opaleniczki et Wolski cum Rege ibunt. Electus PosQaaieDsis Olesiiicki ^) iam praecessit ad bona sua patema et ilia sese ft. eomitatum sunm adomat pro dignitate et Regem comitabitur. Parant se et alii plu- rimi optimatum filii tarn poloni, quam lithuani ad hoc iter Leopoliense. Sunt hie nuntii a caesare Precopiensi, qui caesaris sni nomine exigunt a Hte Regia triginta millium douativiim, quod sibi per tres annos retentum esse queruntur, quod nisi Rex eis persolverit, minitautur caesareum snum cnm omni potentia sua terras et. dominia Regiae Mtis invasurom. Adhuc non sunt a nobis expediti, dubinm siquidem esi, an iidem tartari accepto a nobis donativo abstinebunt ab hostilitate in nos. Res est in deliberatione, Valaehns enim permjssu Turei tartaros contra nos cooduxit. Dubii timoris res haec plena est, ne si tartaris douativum dederimns, armatiores cos et in- Htructiores in nos nostra pecunia faciamus. Haec enim gens, barbara neque pudorem, ne(iue fldem novit. Lithuani tamen mox facto inter se coaventa captoque consilio pa- rati contra hosee tartaros erant. Dqi Atoschorom magnas caecas factus est, mater Tero sua dux etiam magna mortua est; altns est Dens eorum malitiam, qui patruos et consanguineos sues duces, i)no facilius rebus potirentnr, per scelus ingularunt. Fortasse in hoc casu novatio erit aliqoa. Ex Hungaria ac Germania nuntiatnr turcos maxima vi et potentia in Hungariam esse ventaros, magnam vim navigiorum in flamtne Dannbio paratam stare, quae adversa aqua duci debebnnt. Pontes tres in flumine Dannbio per turcos esse fabricates ad tra- (lucendos exercitus suos, quos fernnt hoc anno in Hungariam adyentare, ut illam occu- pent. Ego vero metuo, ne Turcns hanc manum ad Yalacbiam occupandam ducat. Aiunt etiam Hnngaros apparatus bellicos facere, sed ea fama est tenuis. Ferunt regent Ferdinandtim exercitum colUgere, qnem Turco opponat. Hoc idem principes Oennaniae agere afBnnant, non tarn ut res Ferdinandas tuteutur, a quo sibi metuunt, qnam ut periclitauti regno Hungariae succurrant. Fait hie apud nos Brodericus, regis Johaunis orator, egit de servando regno Han- gariaa ab imminenti discrimine, quem secnta est inter nostros homines ea fama, tanquam rex Johannes cuperet sibi desponsari Isabellam nostram, rege Ferdinando non invito. K^o id tibi non affirmo, non enim, an verum sit, novi. Verum quantum ex signis et indiciis plurimis coiligere licet, facile in eam opinionem venio, nt assentiar ei famae.

Ferunt reges nostros cum Ferdinando et Iohanne regibus conventuros, si modo haec turbae bellicae paululum conquieverint, inter quos rex noster certam pacem sit edicturus et coniugiis atque affinitatibas firmaturus. Qua quidem de re ac etiam de connubio regis nostri invenis cum fiiia regis Ferdinandi consumando, tractant hoc tempore cum ipso Ferdinando rege legati nostri Iohannes Dantiscus, episcopus Varmiensis, et Ianussius Latalski, palatinus Posnaniensis, qui ad eum Vratislaviam missi sunt, quorum reditum brevi post speramus.

Palatinides Erasmus Kretkowski septima maii missus in legatione ad imperatorem Turcorum de negotio valachico et de rebus hungaricis acturus, idque ex instructione regis Johannis, quam Brodericus episcopus huc veniens attulerat.

Dicam tibi unum, quod libenter audies, quod cum magna laude diii Samuelis Maciejowski, decani Cracoviensis, est coniunctum. Brodericus, vir doctus, ut scis, et magno iudicio praeditus, legationem cum dixisset in primo aditu suo ad regem nostrum, accepit responsum a domino Tarlone episcopo; postea Broderico valedicenti et hinc discedenti dominus Samuel nomine regie secundum responsum dedit. In quo ita Broderico placuit mundities verborum et sermonis gratia, et iudicium ac prudentia maior quam pro aetate, vel ad hospicium ex Arce accepto hoc responso reversus ad tabulam plerisque viris bonis audientibus dixerit haec verba: »Rgo, inquit, cum dominum Samuelem a Rege mihi respondentem audirem, admiratus sum hominem dicentem, cuius verbis ita mutatus fui, ut disertissimum ilium Petrum Tomicium revixisse in eo existimarem. Non Tarloni, quamvis et ipse sit homo doctus, sed Samueli haec laus a viro sapiente tributa est. Quid tu de hoc adolescente speres, qui Tomicio illi summo ac sapientissimo viro comparetur? Certe hic unus ex omnibus est, qui honore atque fortuna amplissima dignus est. Rex eo multum utitur, is dat responsa regia, is legationes format et magni momenti negotia intra et extra Regnum agit, vita eius sancta est ac ab omni turpitudine aliena. Cuius ego sum verissimus testis, quippe cum quo multos annos exegi, et tamen huic tantae virtuti invidetur a nonnullis malevolis et non probatis moribus hominibus, quibus integritas eius est formidini, si is ampliori fortuna illustraretur, propterea quod effrenatis eorum cupiditatibus esset offecturus. Dant itaque operam, ne evolet altius, ne sit aut cancellarius regni, aut episcopus. Sed si Deus volet, invitis illis fiet, redibitque rursus explosa virtus.

Hosio nostro tantus honor est factus, quantus nulli unquam antea ex secretariis. Rex senior, relatu domini Samuelis, audiens de Hosii doctrina, vitae sanctimoniae, rerum usu, quem nihil tale opinantem vetuit, ne cuiquam se alteri domino addiceret, cooptavit eum inter suos secretarios et centum marcas annuas obtulit, donec sacerdotiis providebitur.

Illud vero permirum est, quod tu ad me persumpsisti, quondam isthac euntem ad Romanam Urbem vobis narrasse tale quiddam apud nos novum natum esse, quod nullis unquam ante temporibus hic apud nos contigisset; id quod tu propter rei vel magnitudinem, vel indignitatem non es ausus nominare. Quapropter ad odam Horatianam me relegas, ut ex his ambagibus ad notitiam rei perveniam, ex qua tamen oda, quidnam illud sit, pervestigare non potui, quandoquidem nihil hic eiusmodi natum esse constat, quod cum hac oda congruere posset. Si nundinas et mercatus intelligis, ea vero Vetera iam sunt et obsoleta, ut nulli plane mirum aut novum videri id debeat, quemadmodum tu multa in hoc genere facta esse non ignoras. Sed ea multorum est culpa. Sin proditionem aliquam, aut coniurationem in necem alicuius dicis, nihil hic plane audio, cum tamen ad aures meas multa arcana veniant. Quare quod restat, movet mihi oda tua suspicionem dictum esse aliquid tanquam in eo loco, ubi summa rerum est, per impudititiam aliquid peccatum esset. At ego tibi persancte iuro, si id esse fertur, falsissimum illud et mendacissimum esse. Aperirem ego tibi omnia pro mutua beneficentia et coniunctione nostra. Sed omnia hic sunt tam casta, tam munda, ut ne minima quidem eius labis suspitio locum habere possit, si quid esset, non oculos, non aures meas, non linguas hominum effugeret, cum occultissima quaeque tempus ipsum revelet.

Laura italica foemina, quae Lubomirio ante annum nupsit, post festa Paschatis huc veniens, in domo, ubi virgines et matronae degunt, Regina iubente, infantem peperit. Faustina, altera itala, uxor Scoruthae ex Russia, paulo ante huc veniens, infantem alium edidit. Ita hae et aliae foeminae, quas hic Regina nostra maritis elocaverat, dum sunt partui vicinae, solent ad Reginam huc venire, ut hic inter peritas obstetricum manus enitantur, quod conceptum alvo gestarunt. Adeo domina nostra famulas suas italas amat. Haec igitur fortasse res male audit et gignit istas suspiciones indecoras, dum aliter atque est narratur. Reliqua credas esse casta omnia. Divinando si adhuc rem non attigi, equidem omnem iam divinationem meam consumpsi. Itaque tu mihi significabis sive aperte voles, sive tectis aut suppressis nominibus; rem secretissime tenebo.

Ego amore meo in te inflammatus et studio colloquendi tecum, longius sum progressus, quam putaram; tempus est, ut sistam calamum et te non distineam. Tu dabis veniam garrulitati meae; confidenter ad te scripsi omnia, tu vicissim amice ac prudenter facies, ut ea ita teneas, ne libertas mea, qua apud te uter, mihi noceat.

Cracoviae, die 10 Iunii, anno Domini 1538.