Reverendissimo Domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Culmensi ac oratori serenissimi Poloniae regis apud caesaream et catholicam maiestatem, amico carissimo

Reverendissime Domine et amice observandissime.

Salutem et mei commendationem.

Dum novissime in Insbrug fuissem cum serenissimo Romanorum rege constitutus dumque per illius maiestatem non eram ad caesaream celsitudinem, ad quam orator nomine principis mei serenissimi Hungariae regis proficiscebar, transmissus, scripseram Vestrae Reverendissimae Dominationi non adeo breviter neque ita inhumane, ut meritus essem tantum illius silentium, mirorque vehementer, cur Vestra Reverendissima Dominatio ita mecum silere maluit, existimarem enim pro mutua nostra amicitia licuisse illi mecum scriptis agere, maxime autem hoc tam necessario tempore, ubi Vestra Reverendissima Dominatio publicam agens eo loci personam rebus orbi Christiano utilibus posset non deesse etc.

Quantum graviter tunc temporis consilium serenissimi Romanorum etc. regis tuli, dum me ibi, ut dixi, in Insbrug retinebat neque sinebat ad caesaream maiestatem proficisci, impossibile est me satis scribere vel dicere posse, vidi enim dixique ac inclamavi, immo et protestatus sum allaturam talem remorationem meam maximas concordiae difficultates ac impedimenta. Scripseram tunc quoque caesareae maiestati litteras, ad quas non ita cito mihi datum fuit responsum, ut non amplius exspectato coactus fuissem redire ad principem meum, nam in Insbrug uno et medio mense in cassum absumpto steti, litterae autem caesareae maiestatis Posonii mihi redditae paenultima Decembris fuere, ubi impossibile erat principi meo prius statutam diem dietae significare, quam ipsa dies praeteriisset, utpote tunc serenissimo rege meo in Transsilvania exsistente ac distante a Posonio plus centum miliaribus. Nihilominus suadebam principi meo, ut non obstante temporis negligentia et etiam non obstante iniuria ista, qua contra indutiarum pacta non fueram permissus ad caesaream maiestatem proficisci, curaret oratores suos ad Pataviensem civitatem quam primum mittere, ipse autem recta eram Cracoviam profectus agendum, ut id idem serenissimus Poloniae rex facere dignaretur suosque illuc cum nostris oratores delegaret etc. Interim autem, dum me huic itineri accingo, allatae sunt mihi litterae principis mei, quibus id sibi factu videbatur minus integrum, tum quia tempus statutum praeteriisset, tum quod litterae caesareae maiestatis publicae fidei non fuerunt missae, nec non maxime, quia absente caesarea maiestate negotium tractandum fuisset etc. Scripsitque princeps meus ea in re ad caesaream maiestatem litteras, quas per [praesentium] latorem mitto ad sui iustam et veram excusationem etc.

Carissime mi Domine Episcope. Sane omnia, quae potui, propter istam benedictam concordiam, pri[mum trime]stres, deinde annuas indutias, confeci, bis fui ad serenissimum Romanorum regem et ad caesaream maiestatem [profectus], sed nescio, quibus fatis invertatur negotium. Scirem fortassis, quis in causa fuerit, sed quia ego [principes] ut aliqua numina observo, malo tacere, quam deberem mihi maiora concitare odia etc.

Quod superest, nisi affuerit caesareae maiestatis immensa bonitas et laudata ab universo orbe eius [iustitia] et probitas, videbimus brevi multo maiora, quam antehac bella nec sperare ipse iam qu[ippiam] boni potero, si sua maiestas suos ad serenissimum Poloniae regem oratores una cum fratre suo s[erenissimo] Romanorum rege mittere posthabebit, ad quem scio etiam missurum principem meum suos libenterque [et] ex animo suscepturum iustas et aequas condiciones.

Quare amore Dei rogo, agat Vestra Reverendissima Dominatio [apud] reverendissimum dominum cardinalem, legatum Sedis Apostolicae a latere et imprimis apud caesaream maiestat[em], [ne] illius maiestas tantam universalis pacis occasionem abicere dignaretur, neve spernat principis [mei] ad pacem et concordiam propensionem et id maxime, quia Turcarum imperator sit contentus [cum] illis omnibus principibus icere foedus, quicumque amici principi meo esse voluerint, nec de[bet] Vestrae Reverendissimae Dominationi officere, quia sit eius regis orator, qui neutralitatem observare diligenter sta[tuit]. Profecto in tam pia ac necessaria causa debet esse Vestra Reverendissima Dominatio advocatus, consultor [et ad]monitor, quod illi Deus Optimus rependet et multae regiones ac populi in valle miseriarum [positi] demerebuntur.

Commendo cum his me gratiae et fraterno illius amori cupioque Vestram Reverendissimam Dominationem [optime] et laetissime valere.

Ex arce Rithuiani, postridie Mathiae Apostoli anno 153[2].

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Dominationis bonus frater Hieronimus de Lasko etc. manu propria

Reverendissimo Domino, domino Ioanni electo episcopo Culmensi ac apud caesaream maiestatem serenissimi Poloniae regis oratori et consiliario, amico carissimo

Reverendissime et carissime mi Domine Praesul.

Officiosam mei commendationem.

Paucis ante diebus miseram meum primum nuntium ad caesaream et catholicam maiestatem, cui etiam ad Vestram Reverendissimam Dominationem dederam litteras, quibus abunde declaravi tam illius maiestati, quam etiam Vestrae Reverendissimae Dominationi, in qua statera pendeant negotia. Quibus profecto nisi per ipsam solam caesaream celsitudinem consulatur, non video modum, ut quispiam alter medicorum hoc letale vulnus curare posset. Nam bis fui cum serenissimo Romanorum rege, apud quem multa egi, omnia tamen frustra, nam tanta eius est industriae ac indolis vis, tanta animi magnitudo, ut propter hanc binam praeclaram dotem iuvenis princeps nesciat, ad quem finem sibi esset declinandum. Consulit enim partim honori suo, partim autem liberorum amore detinetur, quos exspectat pro iuventa sua futuros plures, ob idque advigilat, ut illis quanto maiores titulos et regna relinquat, et ob eam rem trahit negotium Hungaricum ad longiores moras. Quod an futurum sit suae maiestati utile, videbunt alii, mihi nihil perniciosius semper visum fuit, quam nectere moras, nam multi sunt, qui utroque oculo exitum rerum Hungaricalium prospiciunt, ut iuxta eventus sciant se accomodare tempori.

Quicquid tamen fuit, quod ad rem pertinebat, de omnibus intrepide regem Ferdinandum admonebam et praeponebam tam Germanicas simultates illius celsitudini, quam etiam inoblitam regis Franciae sortem eiusque liberorum tractationem etc., nec reliqui aliquid intactum etc. Cuius maiestati, dum me ad caesaream maiestatem non sineret proficisci, protestabar futurum id deinceps magno ad concordiam impedimento. Et ita accidit, nam serenissimus dominus meus rex, posteaquam non fuerim ad caesaream celsitudinem admissus, motus ista iniuria noluit suos oratores, ut statuerat, mittere ad caesaream maiestatem. Accessit etiam, quia caesar nullas suae fidei et salvi conductus litteras oratoribus nostris misit, et ita omnia stant in ancipiti.

Turcarum imperator, dum propensionem suam videt esse parum gratam principibus Christianis (nam inductus erat per principem meum ad ineundam cum Christianis principibus pacem) omnia in contrarium aget et molietur, et ista iam iam aestate maritima expeditione temptabit Italiam, et solus omnia per terram turbabit. Quod si mihi patuisset ad caesarem iter, retinere eum domi potuissemus et tractassemus vel Veneciis vel apud serenissimum Poloniae regem per communes oratores universalem et necessariam pacem, [qui]bus omnibus rebus, habita cum caesarea maiestate intelligentia, servire et consulere scivissem et potuis[sem].

Nam sub his indutiis eo omnem meam industriam locavi, ut me auctore et instrumento princ[eps] meus reipublicae Christianae hoc beneficium reliquisset, sed cogitationes nostrae et studia Dei voluntate et non n[ostro] conceptu transiguntur.

Hic itaque, optime praesul, cogitabis et diligenter perpendes, quam prope iam fu[eri]mus in portum reducti, nec dicere poteris defuisse in nobis aliquid, admonebis autem cae[sare]am maiestatem, ut suos oratores Poloniam mittere dignaretur, quod suae maiestati neque est factu inde[corum] neque etiam durum, ut saltem Turcarum imperator videret, non penitus suam propensionem sperni etc.

Ego autem, quamquam numquam minus sperabam, quam sperem nunc, tamen omnia conabor et revolabo [brevi] iterum Poloniam, nam nunc sum brevi apud Daciae regem futurus, qui videtur indigere op[er]a mea et scripsit, ut ad eum venissem. Non me autem suis negotiis ita irretiam, ut non sim rev[ola]turus ad principem meum, vel tractatum concordiam, vel denuo pugnatum. Conabor etiam a[pud] Daciae regem, ut Olandinae naves Dantiscum transmitterentur, nam omnino cum reliquis m[ari]nis Hensae civitatibus constituit prohibere Olandinis navigationem illam, inde autem Dantiscum v[ela] dabo. Rogo, velit Vestra Reverendissima Dominatio mittere illuc ad Cimerman litteras suas et scribat, quic[quid] habuerit novi, ut post pertaesam navigationem illam litterae illius essent mihi oblectamento. Cristier[nus] cum suo exercitu fit saepius discors, timeo, ne ab illo deficiant. Rex Fridericus contulit se inde versus Coppenhagen cum 4000 peditum. Et cum his me Vestrae Reverendissimae Dominationis amo[ri] et veteri familiaritati commendo.

Ex Gotdorff, 15 Martii anno Domini 1532.

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Dominationi amicissimus Hieronymus de Lasko wayvoda [etc.] manu propria subscripsit

[Reverendissimo domi]no meo episcopo Culmensi, [serenissimi re]gis Poloniae consiliario, [apud] caesaream maiestatem oratori, amico carissimo

Reverendissime ac carissime Domine, mihi episcope.

Mille praemissis salutationibus et commendationibus.

Transivi huc secure et bene sanus, Deus tribuat eundem reditum. Scio enim non defuturos aliquo[s], qui dicant me haec et illa tractatum fuisse ad Christianissimum regem profectum, qui profecto nihil apud suam maiestatem habui publicarum rerum negotii, sed privati solum. Scit enim Vestra Reverendissima Dominatio me iam diu illius maiestatis una cum fratre iuniore domino Stanislao servitorem esse habereque apud suam maiestatem honorificam condicionem etc., et quia iam quinquennio non dabatur mihi commoditas invisendi suam maiestatem, volui sub ista indutiarum occasione invisere illam, et pariter statum rerum Hungaricalium ac consilium iudiciumque meum de rebus illis declarare. Cuius maiestas libenter me vidit et audivit, et multis beneficiis ac inter alia ordine equestri Sancti Michaelis decoravit, et tractavit mecum multa ex re rei publicae Christianae, quae utinam ita succederent, commendavitque plurimum propensionem principis mei ad pacem, et eandem pro meo rege me suadet ineundam. Quare, carissime Domine Episcope, ego omnino constituar Cracoviae ad festa Pentecosten.

Rogo, velit me Vestra Dominatio reddere certiorem, an maiestas caesarea sit missura Poloniam suos oratores, an etiam esset iturus illuc reverendissimus dominus Sedis Apostolicae legatus, nam princeps meus, posteaquam ego non fuerim ibi proficisci permissus, ubi tunc caesar erat in Decembre, nullo pacto mittet suos oratores in Germaniam.

Dominatio etiam Vestra Reverendissima curare deberet, ut haec concordia per regem Poloniae transigatur, nam sua res agitur, proximus dum paries ardet et sunt multa alia, propter quae quaerere debemus, ut per regem Poloniae fieret concordia. Scripsi ad eundem reverendissimum dominum legatum de hac materia, cum quo Vestra Dominatio Reverendissima deberet habere mutuam intelligentiam, nam suae sanctitatis etiam est negotium. Nisi enim fiet concordia omnino in Italia, nova rerum facies orietur et orietur brevi, et nos certe propter Sedem Apostolicam doleremus ex animo, qua de re plura non licet, prudenti satis etc.

Rogo scribat mihi Vestra Dominatio cito, multum enim intererit et proderit concordiae, si cito rem intelligam, nam multa sunt, quae nisi cito sciam, concordiam in toto impedire possunt, nam non dormimus, consulimus rebus {rebus} nostris aliter, quam aliqu[is] existimat et sicuti multis visum fuit impossibile exulantem principem meum in Polonia redire ad eam rerum condicionem, sic etiam viderentur quaedam impossibilia, etiam si dicantur, quae, si erumpent, videbuntur possibilia et dic[ent]: quis dixisset? quis cogitasset? Nam non deerit nobis alius etiam modus nocendi hostibus illo prior[e], quo uti fuimus coacti, et priorem non obmittemus, et aliis modis sciemus Dei auxilio uti, si propensio principis mei non fuerit hostibus grata, quam habet ad pacem et concordiam sinceram. Scimus autem belli genus, scimus hostium vires et apparatus, non enim sumus nobis Aethiopes, et opes et vires, situs, loca, montes et fluvios novimus. Videbunt illi, qui in cartis proelia fingunt aciesque instruunt, bombardas locant, hic velites illic equites, hic triari[os] ibi cathaphractos sistunt, novam conceptus eorum metamorphosim, quos scio esse optimos et rei bellicae peritissimos viros, qui talia pingunt et loquuntur, tum alii etiam sunt homines [ha]bentes caput, manus et ferrum, et scientes modos stratagemataque tam bellorum, quibus Christiani inter se hucusque sua viscera discerpebant et modum, quo Turcae confliger[e] solent, et in quo summam rerum suarum ponunt etc.

Et cum his me Vestrae Dominationi commendo, quam, dum ex Colonia per Renum ascendebat, alloqui potuissem, si non timuissem inducere Vestram Dominationem Reverendissimam ad suspicionem apud hanc gentem, quae maxime laborat suspicionibus.

Ex Rotomago, 8 Martii(!) anno 1532.

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Dominationis bonus frater et amicus Hieronymus de Lasko etc. manu propria

Reverendissimo domino meo, domino episcopo Culmensi ad manus etc.

Reverendissime domine et amice observandissime. Salutem et servitiorum meorum commendationem.

Binas postquam e Gallia reversus sum accepi Vestrae Reverendissimae Dominationis litteras, unas iam ante aliquos dies allatas per dominum Maczeowsky, alteras vero die huius mensis 10. Illis scripsit se Vestra Dominatio Reverendissima trinas ad me dedisse, his autem queritur de taciturnitate mea et quod nihil respondissem accusat etc. Atque ita ago imprimis et habeo Vestrae Reverendissimae Dominationi gratias, quae memor nostrae mutuae veterisque benevolentiae ac consuetudinis toties ad me scripsit illicque apud caesaream maiestatem habuerit rationem mei ac fecerit satis desiderio meo, quod vicissim ego omni obsequio atque servitiis rependere volo illi et promitto. Quod vero tacuerim usque huc, fuit in causa primum, quia in his, quae mihi exhibitae fuere, litteris nihil adeo fuit magnum, ut opus esset maturiore festinatione, secundo quia in dies exspectabam Vestrae Reverendissimae Dominationis exoptatum et certe desideratissimum apud me adventum, quae ...dum ita sospes et omnibus acceptissima reversa est, ex animo gratulor, erat autem animus etiam Cracoviam usque visendum Vestram Reverendissimam Dominationem proficisci, ut cum illa veterem et caram amicitiam renovarem saturaremque animum meum de his et illis agendo ac disputando utque explorarem iudicium illius, quomodo sperandum esset nobis de pace et sopiendo isto Hungarico dissidio etc., quod ut fuisset bene compositum, feci quicquid potui, et licet non modicum laboris et impendii in id absumpserim, nollem tamen adhuc deesse concordiae promoveremque illam omni fide et studio diligenter, si scirem, quo pacto huic tanto operi manus applicandae essent. Nam ut ingenue fatear, multum apud me est pertaesa illa mea apud serenissimum Bohemiae regem tragoedia, cuius maiestas licet me habuerit et tenuerit gratiose, liberaliter ac humanissime, tamen quia non sinebat ad caesaream maiestatem proficisci, non modice offendit et articulos pactaque indutiarum ac praestitit his nunc malis occasionem, quibus de rebus et aliis multis, quia decrevi cum Vestra Reverendissima Dominatione esse praesens, tunc commodius disputabo. Nunc rogo, habeat me sibi commendatum et scribat, quanto tempore sit Cracoviae dimoratura.

Ex Kezmark, 14 Augusti anno 1532.

Eiusdem Vestrae Reverendissimae Dominationis bonus frater et servitor Hieronymus de Lasko etc. manu propria

Reverendissimo Domino meo, domino episcopo Culmensi etc.

Reverendissime Domine, Domine mihi colendissime.

Salutem et servitiorum meorum commendationem.

Statueram apud me in hoc meo itineris tractu Vestram Reverendissimam Dominationem invisere atque ad saturitatem cum eadem de his et illis rebus disserere, maxime autem eis, quibus nunc capita orbis implicata exsistunt, sed ecce eadem die, qua ad illustrissimum dominum Prussiae ducem veni, allatae mihi sunt litterae sacrae regiae Romanorum etc. maiestatis, litterae pariterque et aliorum ex illa curia amicorum, praesertim vero reverendissimi domini archiepiscopi Lundensis, caesarei in illa aula oratoris, unaque cum his salvus etiam conductus, quae res coegit me et illustrissimum principem subito relinquere et magna festinatione diu noctuque iter persequi. Doleo autem vehementer et ex animo, quod sic excidit mihi optata invisendi Vestram Reverendissimam Dominationem occasio atque de novo commendandi personam illi et servitia mea, id itaque cum solus praestare non possum, volui saltem praesentibus visitare salutareque illam atque illius prosperae valetudini (quam sollicite quaerendo a Reverendissimo domino Warmiensi hodie optimam esse intellexi) co<n>gratulari, cupio enim totoque desiderio opto, ut diu felix et incolumis Vestra Reverendissima Dominatio mihi maneat et me si umquam antehac, ut nunc maxime amare velit, qui Vestram Reverendissimam Dominationem semper uti patronum meum et maiorem amicum propense colere et observare contendam.

Porro sciat Vestra Reverendissima Dominatio me ad serenissimum Romanorum etc. regem subito proficisci, si itaque Vestra Reverendissima Dominatio dignabitur litteras ad amicos scribere, habebit me certum tabellionem. Rogo autem si quid scribet, commendare me non obmittat amicis suis, maxime autem soli regi, cui Vestra Reverendissima Dominatio laudare factum hoc potest, quod me in suam receperit gratiam et poterit illi polliceri pro me, si uti voluerit opera mea ad aliquid, quod serviam probe et fideliter et quod enitar offensas, quibus illius, celsitudinem plus nimio laesi, utilibus servitiis meis rependere et superare. Faciet mihi Vestra Reverendissima Dominatio in eo rem utilem et quae numquam cedet in illius et meum dedecus.

Dominus Lundensis vellet me pertrahere ad servitia caesareae maiestatis, ad quam rem iam diu ipse aspiro, et licet sit dubium adhuc apud me, an sub hoc eodem itineris tractu sim iam illuc profecturus, tamen etiam rogo in omnem eventum commendet me quoque Vestra Reverendissima Dominatio ibi illius maiestati et domino Cavos ac aliis suis amici[s].

Ah, dii boni, quam ex re me fuisset coram apud Vestram Reverendissimam Dominationem constitui, sed non possum, sum enim hic sine equis meis cum XII nobilibus et aliis etiam, ubi sine praesentia servitoribus nulli provideretur sine modo de vectura, et[iam] ultra hoc festinare cogor Viennam, nam diligenter rex ille urget, ut advolem.

Caesar est Sardiniae, habet secum Lusitaniae regis fratrem et infinitum marchionum, ducum et procerum numerum, vadit personaliter ad Tunis contra Barbarossam, qui in illo portu iecit anchoras et class[em] suam puppibus ad pugnam disposuit. Habet caesar secum expeditorum mil[itum] 35 millia, inter quos sunt 2000 equitum. Caesar Turcarum est in veteri Assy[riae] Babilonia, quam Persae eripuit. Accepit in aliqua sui exercitus parte clade[m], sed non adeo, uti fama currit.

Dominus Tarnoviensis iam Boristhenem transivit cum omnibus suis copiis, arces in ducatu Seweriensi expugnaturus, sed mihi ratio istius belli prorsus displicet et vehementer doleo dominum Tarnoviensem, dominum et benefactorem meum, has aerumnas humeris suis imposuis[se]. Alia non sunt.

Commendo me iterum Vestrae Reverendissimae Dominationis gratiae.

Ex Hochstein, 18 Iulii anno 1535.

Hieronimus de Lasko etc. manu propria scripsit

Reverendissime mi Domine.

Rogo, faciat me Vestra Reverendissima Dominatio scripto certiorem, si quid est locuta apud maiestatem regiam in illo negotio, quod illi dominus marchio iniunxit. Si autem Vestra Reverendissima Dominatio nondum egit pro ea re, non agat antequam essem cum illa coram.

Hieronymus Laskus