Magnifico Domino et domino [Chri]stofero de Schidlowiecz Palatino et Capitaneo Generali Cracoviensi [etc.] Regni Poloniae Cancellario, domino meo gratiosissimo.

Magnifice et Gratiosissime Domine. Humillimam servitiorum commendationem.

Cum certo sciam ea in notitiam Magnificentiae Vestrae ventura, quae ad longum serenissimae regiae maiestati descripsi, nolui prolixis meis litteris Magnificentiae Vestrae esse morosior, sed illa in compendium conferre, in quibus gratia et adminiculo Magnificentiae Vestrae plurimum egeo. Cum adhuc totus essem caesarianus, nulla mihi cum domino Antonio Rincone potuit esse consuetudo, qua de re cum nuper in curia christianissimi regis Franciae cum ipso domino Antonio multa sum locutus, obtinui ab eo, ne hanc meam inofficiositatem, si dici potest, aegre ferret. Rogavitque me cum aliquando ad Magnificentiam Vestram scriberem, illi eum summopere commendarem. Unde postquam hac in aula mihi est immorandum et salvus conductus, quem a rege christianissimo habui, evanuit, alius mihi pro reditu erit impetrandus, pro quo a maiestate regia ad illum regem litteras petii et a Magnificentia Vestra alias ad dominum Antonium peto, quibus ille facilius operam suam apud maiestatem christianissimam impenderet, ut liber mihi transitus per Galliam in reditu daretur. Dominus Antonius de mea erga illum excusatione fuit contentus, quae haec fuit. Eo tempore cum esset apud nos, mihi fuit incognitum, quid nomine regis sui apud serenissimum regem nostrum tractaret, cum autem postea mihi res haec in notitiam venisset, praesertim de ista coniunctione et affinitate utrimque composita, non potui nisi illi favere, cui serenissimus dominus meus bene vellet, quo fieret, si prius illi fortassis fuissem adversus, nunc velim deinceps illi semper esse addictus. Collaudavit hanc purgationem meam et se posthac ea de re numquam mecum expostulaturum promisit. Quomodo a christianissimo Galliarum rege fuerim exceptus et quam humaniter ab illius maiestate in Lugduno habitus aliquando coram referam. Interea me Dominationi Vestrae Magnificae, ut domino meo gratiosissimo commendo et rogo rebus et fortunis meis post tam longam et duram servitutem, ubi occasio se offeret, coram serenissima maiestate regia favere velit.

Datae ex Valle Oleti, villa Castiliae, XII Novembris anno Domini 1524.

Magnificentiae Vestrae deditissimus servus Ioannes Dantiscus.

Illustris et Magnifice Domine, domine gratiosissime. Humillimam commendationem.

Quod nuper cum familiari meo Fabiano Woyanowski nihil ad Illustrem Magnificentiam Vestram scripsi, non fuit alia causa, quam ne illum ob viarum insecuritatem multis litteris onerarem. Redeo itaque ad praesens ad solitum scribendi officium et si quid in eo omisi, veniam mihi dari humiliter peto.

Ea, quae hic egi hactenus et quaecumque de novis rebus obtulerunt, longo volumine ad maiestatem regiam perscripsi, inde Illustritas Vestra omnia habunde intelliget, nolui in his igitur esse morosior.

Tractatur hic postquam pontifex per istos tumultus nuper in urbe excitos ad conditiones redactus est per regem christianissimum de obsidum recuperatione veneruntque ab illius maiestate hodie litterae ad caesarem, sed adhuc, quid in eis habeatur, sciri non potest, creditur tamen, quod et propter Turcarum impetus, et ad agendam victoriam serenissimi Hungariae regis, quae iam hic passim habetur certissima, tractatus aliqui fieri debeant redditis obsidibus, ut tandem communibus Christianorum armis vires infidelium reprimantur, quod faxit Christus, quia non est alius, qui pugnet pro nobis.

Alia hoc tempore non occurrunt. Commendo me humillime Illustri Magnificentiae Vestrae et rogo summopere pro sua in me gratia ac pro longis et duris servitiis meis apud serenissimam maiestatem regiam accessionibus meis faveat meque aliquando suis litteris in hoc tam longinquo exilio gratiose consoletur.

Datae Granatae in Betica Hispaniae, 14 Octobris anno Domini 1526.

Illustris Magnificentiae Vestrae humillimus servus Ioannes Dantiscus

Magnifico domino, domino Ioanni Dantisco, apud sacram caesaream et catholicam maiestatem serenissimi domini regis Poloniae <oratori>, amico carissimo

Magnifice domine, amice carissime. Salutem.

Non possum Magnificentiae Vestrae multa scribere, quia posta mox expedietur, nisi sciat me recte valere missumque oratorem ad serenissimum dominum regem Ferdinandum. Sua maiestas brevi hinc discessura est ad Moraviam, ego vero Poloniam rediturus sum. Sacra maiestas utraque Poloniae optime valent rettulitque princeps noster insignem victoriam de Tartaris mense Ianuario. Alia nulla sunt, nisi me Dominationi Vestrae ex corde commendo.

Raptim Pragae, 29 Martii, 1527.

Christephorus de Szydlowiec palatinus et capitaneus Cracoviensis ac Regni Poloniae cancellarius

Illustris et Magnifice Domine, domine gratiosissime. Humillimam commendationem.

Decreveram Illustritati Vestrae longam contexere historiam de iis, quae hic in novis habentur, sed cum praeter spem tempus me deficit, quod ad regiam et reginalem maiestatem scribendo absumpsi, dabit Illustritas Vestra pro sua in me gratia benignam veniam.

Allata est huc Lingua Ciceronis nostri Erasmi Roterodami, quae cum non immerito Illustritati Vestrae est inscripta, eo mihi fuit gratior. Venerunt ad me quidam Hispani viri docti, qui cum praeliminarem epistolam ad Illustritatem Vestram perlegissent, multa de illa et innumeris animi dotibus, quibus praedita est ac plurimos mortales excellit, quaerebant. Quos ita edocui, ut Illustritatem Vestram absentem suspicerent illamq[ue] se perpetuo veneraturos pollicerentur. Accessitque hic non parum serenissimae maiestatis regiae aestimationi, quam apud has nationes habet amplissimam, praeclaro hoc Illustritatis Vestrae nomine, de quo aliquando, cum tempus erit, latius.

Obsides hic regis Christianissimi per comestabilem Castiliae, qui illorum curam habet, bene et humaniter tractantur, sed adhuc de redemptione eorum nihil intelligitur. Creditur hic regem christianissimum non perpetuo dormiturum, fortassis experrectus collecto nervo, quem per hos tres annos valentissimum reddidit, facturus est aliquid, quod omnium opinionem excedet. Hic adhuc ea, qua semper, egestate laboratur nihilque, quod universalem pacem spectat, praeter has 8 mensium indutias percipitur. Quid ex his nascetur, exitus probabit.

Ad praesens non possum esse, quemadmodum velim, prolixior, alia scriptione, quod nunc dimittitur, repensurus. Commendo me et longa mea servitia Illustritati Vestrae humillime et rogo adiuvet, ut ex hoc exilio aliquando liberari possim.

Datae ex Valleoleti, 6 Maii anno Domini 1527

Illustritatis Vestrae humillimus servus Ioannes Dantiscus

Illustris et Magnifice Domine. Humillimam commendationem.

Accepi hic 23 Iunii praeteriti binas litteras ab Illustritate Vestra, una cum litteris reginalis maiestatis, Pragae 29 Martii datas, quas mihi hic dominus comes Nugarollis, praeco laudum Illustritatis Vestrae, reddidit, quibus, nisi tempus me deficeret, cuperem quam copiosissime respondere; sed cum tota hac nocte maiestati regiae scripserim et iam pro iis tabellarius instat, humiliter rogo, ad praesens veniam mihi dare dignetur.

Quantum profecerit intercessio serenissimi Boemiae regis, cum adhuc in negotio Barensi nullum finem habeamus, ex copiosis meis ad maiestatem regiam litteris intelleget. Praeterierat mensis unus, postquam comes Nogarollis huc applicuisset, antequam quippiam caesari de hoc negotio fuerat relatum. Sic tractantur hic negotia, ex quibus nullum speratur commodum. Commissum tamen est consilio Aragoniae, ut in re clara et manifesta, quemadmodum est iustitia reginalis maiestatis, quaeratur dubium et nodus in scirpo.

De pace, quae hic per Christianissimi et Angliae regis oratores tractatur, adhuc certi nihil habemus; plus mihi res ad gravius et crudius bellum inclinare videtur; sic obcaecatum est cor nostrum, ut videntes non videamus. Plaga Dei est.

Quae hic ulterius aguntur, refero me ad meas, quas tam tumultuarias et diffusas serenissimae maiestati regiae scripsi. Commendo me humiliter Illustritati Vestrae ut domino meo gratiosissimo et rogo, misereatur hic exilii et captivitatis meae atque apud maiestatem regiam [me sua, qua semper consuevit] gratia prosequatur.

Datum ex [Valle Oleti, 2 hora noctis die] 17 mense Augusti 152[7]

[Illustris Magnificentiae Vestrae humillimus Ioannes Dantiscus]

Magnifico et reverendo domino Ioanni Dantisco canonico Varmiensi, sacrae regiae maiestatis Poloniae secretario et oratori, amico uti fratri carissimo

Magnifice et reverende domine, amice carissime. Salutem.

Reddita est mihi epistula Dominationis Tuae, sed admodum brevis. Mittit enim me suo more eadem Dominatio Tua ad litteras, quas sacrae regiae et reginali maiestatibus scribit. Sciat autem, quod principes nostri Vylnae sunt, ego autem Cracoviae. Ideo scripsit mihi Dominatio Tua, proinde ac nihil scripsisset. Nam ex litteris regiis, ad quas transmittor, nihil accepi. Utcumque tamen est, mihi gratissima est diligentia et studium Dominationis Tuae. Cui omnia precor faustissima et felicissima. De valetudine regia deque aliis rebus accipiet, ut spero, ex litteris principum nostrorum. Opto Dominationem Tuam feliciter valere, cui me quoque commendo.

Ex arce Cracoviensi, die vigesima tertia Iulii anno Domini M-o D-o XXVIIII-o.

Christophorus de Schidlouiecz castellanus et capitaneus Cracoviensis, generalis regni Poloniae cancellarius etc., vester bonus amicus, manu sua

Magnifico domino Ioanni Dantisco, sacrae maiestatis regis Poloniae apud caesarem oratori, amico carissimo

Salutem plurimam dico.

Quod me tam frequenter tuis invisisti, ingentes tibi gratias agam, oportet, licet aliquando breviusculis se ad litteras regias referentibus, praesertim cum a curia suae maiestatis absum, ubi quam longissimas a te exspectare malim, utut res habet. Ego id aequi bonique consulo idque non tuae desidiae, atqui occupationibus, quibus istic distineris, imputo. Super rebus, quae hic aguntur et actae sunt, ex isto nuntio affatim cognoscas licet, quibus omnibus interfuit. Comitia hic Cracoviae sub his diebus soluta sunt. Praeterea principes nostros simul cum praeclarissimis suis liberis optime incolumes, gratia superis, esse scias. Ceterum te maiorem in modum rogatum velim, ut istic nacta ansa mei in bono coram sacra caesarea maiestate recorderis, utque me sua maiestas tanta gratia complecti dignetur, ut avus suae maiestatis, sanctissimae recordationis Maximilianus, item porro serenissimus rex Ferdinandus, quibus ego totus servitiis meis deditus ac devotus sum non secus, quam domino meo serenissimo regi Poloniae; cui tamen cupio per te esse commendatus; spero nimirum olim tempus futurum, quibus commoda et grata servitia praestare potero, meque aliis dominis et a consilio suarum maiestatum commendare et notum facere non praetermittas. Quo mihi rem sane quam gratissimam facturus es. Id ipsum ego vicissim in rebus tuis hic curabo, ac pro virili mea enitar, ut quae tua dignitas est, post tot exhaustos istic labores, praemium dignum cum faenore accipere valeas. Denique super rebus omnibus, quae istic agentur, me certiorem reddas, hoc nimirum mihi tam gratum erit, quam id quod gratissimum. Quod negotia illustrissimi principis nostri Prussiae et nostra attinet, curabis summo studio in his rebus illius illustritati immo regno Poloniae et rei publicae nostrae inservire in hocque totis viribus incumbas, ut adversarii non possent in causa transmutationis huiusmodi nobis plurimum nocere. Sed de his docebunt te abunde litterae regiae. Tu, ut dixi, de his et aliis rebus mihi quam diligentissime scribes. Vale diu felix.

Ex arce Cracoviensi, VII Aprilis M D XXX-o.

Christophorus a Schidlowyecz in Sczmielow et Magna Opatow, castellanus et capitaneus Cracoviensis ac regni Poloniae supremus cancellarius etc. vester totus bonus amicus manu propria

Magnifico domino Ioanni Dantisco, apud sacratissimam caesaream maiestatem serenissimi domini regis Poloniae oratori, amico uti fratri carissimo

Magnifice domine, amice carissime. Salutem plurimam et felicitatem.

Perpauci sunt apud nos, qui et libentius, et frequentius litteras dent ad amicos, quam ego. Sed tamen Tuae Dominationi videor esse parcus nimium in scribendo. Verum est, raro scribo Tuae Dominationi, quia et ipsa idem facit et si scribit, breviter scribit, remittens me ad litteras regiae maiestati scriptas, maiestas autem sua vel in magno ducatu Lituaniae fit, vel ego ab aula secedo in possessiones meas, sicque careo fructu litterarum Dominationis Tuae. Et illa, quae de coronatione sacrae caesareae maiestatis Magnificentia vestra huc scripsit, non vidi, quamquam id exigebam et cupiebam videre. Ait enim reverendissimus dominus Cracoviensis, quod tales litteras non vidit. Utcumque est, ego contentissimus sum humanitate et benevolentia Dominationis Tuae, cui nedum calamo, sed et lingua et facultatibus meis, ubi exigeret, adesse cupio et volo. Quod igitur negotia Tuae Dominationis attinet, curavi et promovi illa omni diligentia in conspectu principum nostrorum, quamquam virtus et in rebus bene gerendis dexteritas pro eadem intercedit non vulgariter, mereturque nedum nostram, sed regum nostrorum et rei publicae habere ac referre gratiam. Ego, mi domine Ioannes, certissimum habeo, quod molestissima et inutilis sit mora haec in illa aula Dominationis Tuae, non caretque ingenti eius impendio praeter ea, quae a principibus dantur. Ac tamen, cum ea sit voluntas eorum, a quibus istuc missa est Dominatio Tua, parendum et ferendum est. Fratrem Dominationis Tuae, adolescentem bonum ac modestum, habui commendatissimum, pro cuius celeri expeditione operam dedi, expeditusque est, meo iudicio, satis bene et in rem Dominationis Tuae. Habui in prandio fratrem Dominationis Tuae tum, cum illustrissimi principes Albertus et Vilhelmus, marchiones Brandemburgenses, apud me in prandio essent. Ubi etiam Dominationis Tuae honestissime recordabamur et bibimus pro salute eius precatique sumus Deum, ut eam cito et feliciter huc reducat, sicuti spero eandem non post multa tempora redituram. Ago autem et habeo Dominationi Tuae magnas gratias de effigie Ferdinandi Chortesii, viri singularis et magnanimi, cuius acta et praeclara facinora ex libro narrationum eius didici, quem mihi divus Ferdinandus rex manu sua porrexit et dedit, dicens, ut his crederem, quae in illo scripta sunt, sicut Evangelio. Ago etiam et habeo Dominationi Tuae ingentes gratias et de illis versiculis, quos proxime mihi misit. Placent omnibus doctis apud nos, nam ut sunt docte et eleganter scripti, ita ad praesentia tempora plurimum faciunt. Ego nihil habeo, quid hinc mittere debeam Tuae Dominationi, nisi hoc, quod, quicquid pro gloria et commodo eiusdem Dominationis Tuae apud hanc sacram maiestatem regiam praestare potero, praestabo libenter, exig[it] enim hoc virtus et doctrina Dominationis Tuae, exigunt ingentia eius merita erga principes et [of]ficia erga me et alios amicos. Incredibili voluptate affectus sum [ex] hoc, quod reverendissimus dominus cardinalis, cancellarius caesaris summus, Dominationem Tuam pleno ore [com]mendavit scribens sacrae maiestati regiae. Ego illius commendationis adiutor fui. Uti[nam] tot labores, tot impensae, tot commendationes optimorum virorum fructum afferr[ent], sicut hoc fore spero. Opto Dominationem Tuam feliciter valere et rogo, ut per opportunitatem comm[endet] me sacratissimae caesareae maiestati et serenissimo domino regi Ferdinando, item reverendissimo domino car[dina]li cancellario, et reverendissimo domino episcopo Tridentino.

Datae Cracoviae, die XXVI[I] Aprilis anno Domini M-o D-o XXX-o.

Vester totus bonus amicus Christoforus de Schydlovyecz castellanus et c[apitaneus] Cracoviensis ac regni Poloniae cancellarius, manu [sua]

Reverendo domino Ioanni Dantisco, designato episcopo Culmensi, et apud sacram et catholicam caesaream maiestatem oratori regio, amico carissimo

Reverende Domine, amice carissime.

Quod Reverendae Dominationi Vestrae episcopatus Culmensis obtigit, est mihi gratissimum, gratulorque eidem Reverendae Dominationi Vestrae vere et ex animo, optans, ut meliorem et pinguiorem assequatur. Sed dicet fortassis: gratularis et pro alio intercessisti. Verum est, intercessi, rogatu illustrissimi domini ducis Prussiae et aliorum amicorum, non ita tamen, ut Reverendae Dominationi Vestrae officerem. Intercessit et reverendissimus dominus episcopus Cracoviensis et magnificus dominus palatinus Cracoviensis. Cum tamen principes nostri Reverendae Dominationi Vestrae illum obtulerunt, tam mihi hoc fuit gratissimum, quam si uni ex meis nepotibus episcopatus ille daretur, nedum ex servitoribus. Meruit enim Dominatio Vestra Reverenda etiam maiora et honoratiora. Quemadmodum autem cum praedecessore Reverendae Dominationis Vestrae amicissime vixi et rebus illius favi, ita cum Reverenda Dominatione Vestra libentissime agam, modo intelligam, id Reverendae Dominationi Vestrae gratum fore.

Nova nulla habemus, sed ea ex hoc imperiali conventu a Reverenda Dominatione Vestra exspectamus. Dominus Deus immittat suum spiritum in corda principum Christianorum et sui amoris in eis ignem accendat, quo in unitate fidei id decernant et statuant, quod sit in gloriam Christi et tranquillitatem publicam.

Rogo Reverendam Dominationem Vestram, ut per idoneam occasionem me sacratissimae caesareae maiestati commendet et in gratiam insinuet, cupio enim illius maiestatem sic clementem ac propitium habere dominum, ut habui divum Maximilianum, item et reverendissimo domino cardinali magno cancellario, qui est Reverendae Dominationi Vestrae amicissimus, commendavit enim nuper ex animo et sincere per litteras regibus nostris Reverendam Dominationem Vestram. Quam opto felicissime valere, cui me ex corde commendo.

Datum Cracoviae, die tertia mensis Iunii anno Domini millesimo quingentesimo tricesimo.

Christophorus de Schydlovyecz castellanus et capitaneus Cracoviensis ac Regni Poloniae cancellarius, Vestrae Reverendae Dominationis totus bonus amicus manu sua

Reverendissimo domino Ioanni electo episcopo Culmensi et serenissimi domini Poloniae regis oratori, amico carissimo

Reverendissime domine, domine amiceque carissime.

Post eas litteras, quas proxime ad Reverendissimam Dominationem Vestram per tabellarium regium misi, nihil novi habeo, quod scribam, nisi eam plurimum rogo, dignetur pro humanitate sua me in amore et amicitia retinere et me in gratiam caesareae celsitudinis per idoneam occasionem insinuare.

Reverendissimo domino cardinali et magno cancellario imperialis maiestatis ante omnia cupio esse commendatus, cuius Reverendissimae Dominationi vel ob hoc maxime afficior, quod Reverendissimam Dominationem Vestram unice, quantum ex litteris illius assequor, amat et ex commendatissima regibus nostris Reverendissimam Dominationem Vestram facit multo commendatiorem.

Negotia illustrissimi domini Georgii marchionis commendo ex animo Reverendissimae Dominationi Vestrae et rogo, adsit illi nomine Maiestatis regiae, quantum potest et licet. Opto reverendissimam Dominationem vestram semper feliciter valere et tandem ad nos salvam et incolumem redire.

Ex arce Cracoviensi, 11 Iunii 1530.

Christophorus de Schydlowiecz castellanus et capitaneus Cracoviensis ac regni Poloniae cancellarius, vestrae reverendae Dominationis bonus amicus, manu sua

Reverendo domino Ioa[nni] Dantisco electo episcopo C[ulme]nsi et apud sacram caes[aream] maiestatem regio oratori, amico uti fratri carissimo

Reverende domine, amice tamquam frater carissime. Salutem et quicquid amicissimi obsequii praestari potest.

Incredibi[le est], quanto dolore affectus eram ex aegritudine R[everendae Dominationis] Vestrae. Sed tamen spero in domino Deo, quod iam convaluit. Rogo igitur, ut omnium primum faciat me certiorem de salute et incolumitate sua, quam his litteris invisendam duxi, significans me quoque gratia Deo recte valere. Intellexi reverendissimum dominum cardinalem, magnum cancellarium, e vivis excessisse, cuius obitus est mihi permolestissimus, utpote eius viri, cuius omne studium fuit de pace et tranquillitate componenda, et quod erat Reverendae Dominationis Vestrae amicus non vulgaris. Cuius amicitiam ipse quoque non modice ambivi. Si est possibile et Dominatio Vestra Reverenda commode facere potest, rogo plurimum, insinuet me in gratiam sacratissimae caesareae maiestatis ipsaque me diligat et felicissime valeat.

Ex arce Cracoviensi, 7 die mensis Iulii anno Domini M D tricesimo.

Christophorus de Schydlowiecz castellanus et capitaneus Cracoviensis ac regni Poloniae cancellarius, Vestrae Reverendae Dominationis totus bonus amicus, manu sua.

Reverendissimo domino Ioanni Dantisco electo episcopo Culmensi, serenissimi domini domini regis Poloniae apud caesaream maiestatem [oratori], domino et amico carissimo

Reverendissime domine, amice honorandissime. Salutem et quicquid vel amicissimi obsequii a me praestari potest.

Magno certe fuerunt mihi studio fortunae et accessiones Reverendissimae Dominationis Vestrae atque ideo, cum episcopatus Culmensis ecclesiae collatus fuit Reverendissimae Dominationi Vestrae, gaudebam, tum quod Reverendissimae Dominationi Vestrae quaeque maxima et felicissima faveo, cum quod digno datus est. Nihil autem dubito, quin meliori episcopatu cito a principibus nostris Dominatio Vestra Reverendissima ornabitur, exigunt enim id merita eius et principes nostri resque publica non parum debet eidem Reverendissimae Dominationi Vestrae.

Quod me Reverendissima Dominatio Vestra et sacratissimae caesareae maiestati et divo regi Ferdinando commendavit, est mihi hoc ita gratum et acceptum, ut nullis verbis exprimi potest. Rogo plurimum Reverendissimam Dominationem Vestram, non cesset me per omnem occasionem illis ipsis principibus commendar[e], ipsa autem Dominatio Vestra Reverendissima me diligat. Ego, si bonus sum, non ero immemor studiorum ac officiorum erga me Reverendissimae Dominationis Vestrae.

De novis rebus ago et habeo magnas gratias Reverendissimae Dominationi Vestrae. Intellexi etiam illa omnia, quae maiestati regiae, communi domino nostro, Reverendissima Dominatio Vestra scripsi[t], quae et principibus et nobis omnibus ita placent, ita probantur ab omnibus, ut nihil magis. Nam et responsa et replicae Dominationis Vestrae, quas ibi fecit, summa commendatione dignae sunt.

Apud nos nulla nova sunt scriptu digna. Reverendissima Dominatio Vestra me amabit et valebit optime ac felicissime.

Datae in arce Cracoviensi, die XXI Augusti, anno Domini MDXXX.

Christophorus de Schydloviecz in Szmyelow et Magno Opatow, castellanus et capitaneus Cracoviensis ac Regni Poloniae summus cancellarius etc., Vestrae Reverendissimae Dominationis totus et quicquid est, manu sua.

Reverendissimo domino Ioanni Dantisco, episcopo Chulmensi, serenissimi domini regis Poloniae apud imperialem maiestatem oratori, domino et amico observandissimo

Reverendissime domine, amice tamquam frater carissime. Salutem plurimam et quid grati amicique officii a me Reverendissimae Dominationi Vestrae praestari potest, id omne illi offero.

Raro admodum Reverendissima Dominatio Vestra mihi scribit et, cum scribit, scribit parce et breviter, non ita, ut aliis. Verum tribuo id summis occupationibus eius ipseque eandem apud me ipsum amicissime excuso. Ego his litteris salutem et incolumitatem Reverendissimae Dominationis Vestrae duxi invisendam, significans me, gratia Deo, recte valere. Sed hoc, mi domine Reverendissime, me male habet, quod negotium indutiarum per me et alios collegas meos necnon per oratores illustrissimi domini ducis Georgii Saxoniae inter divum regem Ferdinandum et suum adversarium condicta[rum] non iam ex sententia successit; quom[odo] autem habeat et qua ratione interturba[tum] est, ex hoc magnifico domino Leonardo [co]mite de Nogarolis Reverendissima Dominatio Vestra abunde cognoscere dignabitur. Sed t[amen] ne labores nostri et impensae regiae in fumum et ventum abeant, cura[vimus], ut sacra maiestas regia nobilem et generosum dominum Stanislaum Kostka, capitaneum Golubensem, meum intimum et continuum familiarem, ad adversarium di[vi] regis Ferdinandi mitteret cum ea sig[ni]ficatione et instructione, sicut is domin[us] comes coram referet. Referet etiam, quid palatinus Podoliae et servitores mei ex Turcia de apparatu caesaris scribant, quod quidem domino Georgio Loxano in litteris misi. Opus est certe his imminentibus discriminibus orbi christiano tempori occurrere et id maxime agere, ut Turcus domi retineatur, quod ni factum fuerit, quid sperandum exspectandumque sit, Reverendissima Dominatio Vestra pro sua prudentia expendat. Ego in hunc usque diem nullam praetermisi occasionem bene merendi de divo rege Ferdinando, at parum gratitudinis, minus fructus inde rettuli, nam maiestas sua nec epistolis aliquando respondere dignetur et si facit, facit frigide et non ex animo, cum ego nec Deo servirem, ni esset b[o]nus et clemens et non exspectarem praemiu[m]. Rogo igitur Reverendissimam Dominationem Vestram, commend[et] me et obsequia mea maiestati divi regis Ferdinandi, ipsa autem me amet et saepius ac fusius scribat, si nego[tia] et occupationes patientur. Maiestatem [re]giam, reverendissimum dominum nostrum Cracoviensem et me sciat recte valere. Vaywoda Moldaviae invasit hostiliter dominia maiestatis regiae, sed de hoc consulitur hic, quo modo illi pa[r] pari referatur. Bene et feliciter va[leat] Reverendissima Dominatio Vestra.

Ex comitiis nostris P[etrco]viensibus, die 15 Decembris 1530.

Christophorus de Schydlowiecz, castellanus et c[apitaneus] Cracoviensis, regni Poloniae cancellarius, Vestrae Reverendissimae Dominationis totissimus et uti frater man[u] s[ua]

Reverendissimo Domino, domino Ioanni episcopo Chulmensi et sanctitatis regiae Poloniae apud caesaream maiestatem oratori, amico carissimo

Reverendissime Domine, amice tamquam frater observandissime.

Non opere pretium fore arbitror occupare Reverendissimam Dominationem Vestram longa scriptione, nam ante paucos dies multa scripsi et dominus Sigismundus ab Erbersztin debuit eas ipsas litteras Reverendissimae Dominationi Vestrae ex Vienna transmittere.

In praesens autem quae maiestati regiae ex Hungaria a domino Lodovico Gritti nuntius regius, dominus Stanislaus Kostka attulit, ex litteris maiestatis regiae Vestra Dominatio Reverendissima dignabitur cognoscere. Unum hoc volui Reverendissimae Dominationi Vestrae ex me ipso suggere<re>, ut ea, quae in cedula sub littera „A” scripta videbit, opportune Vestra Reverendissima Dominatio et caesari et divo regi Ferdinando dicat, nec formidet illam suspicionis notam, de qua maiestas regia plus aequo anxia esse dignetur.

In illis ipsis litteris attigeram aliquid de matrimonio serenissimae dominae Hedwigis reginae filiae natu maioris sacrae maiestatis regiae, idque post aliquod dies maiestas regia Reverendissimae Dominationi Vestrae dignata est significare. Est hic nuntius illustrium Gwilhelmi et Lodovici ducum Bavariae dominus Martinus Gresdorfors, per quem ad me dicti domini duces multa significarunt de Turco et moliminibus eius scire volentes. Rogavi, dicent mihi, num haberet aliquid de matrimonio, ille respondit se nihil habere. Et ideo Reverendissima Dominatio Vestra agat diligenter, ut posset haberi animus praedicti domini ducis Lodovici super hoc negotio matrimonii, rem in hoc maiestati regiae factura est gratissimam. Opto Reverendissimam Dominationem Vestram optime ac felicissime valere.

Datae Cracoviae, die 23 Ianuarii, anno Domini 1531.

Christophorus de Schidloviec, castellanus et capitaneus Cracoviensis, rei publicae cancellarius, Vestrae Reverendissimae Dominationis totus uti frater manu sua

Reverendissimo Domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Culmensi et apud caesaream maiestatem legato, domino et amico carissimo

Reverendissime domine, domine et a[mice carissime]...

...sus. Cum is dominus Stanislaus Czi[pser] ... [pro]fecturus ad aulam caesaream, permi... [ad] Vestram Reverendissimam Dominationem vadat, certiorem facio eandem Reverendissimam Dominationem Vestram sacram maiestatem regiam cum suis omnibus ac me ipsum etiam bellissime valere. Cupio scire, num et ipsa Reverendissima Dominatio Vestra sana sit.

De revocatione Reverendissimae Dominationis Vestrae, egi cum utraque maiestate diligentissime. Sed maiestates suae cupiunt adhuc parumper illic esse Reverendissimam Dominationem Vestram. Sunt tamen in hoc, ut cito redeat, quod ego certe libentissime viderem. Et licet sit Reverendissima Dominatio Vestra illic summo in honore, et plurimum praesentia sua prodest nobis et reipublicae, tamen scio, quam sit molesta illa mora Reverendissimae Dominationi Vestrae. Quam rogo, sustineat adhuc modicum. Fieri non potest, ut hoc saxum diu volvat.

De novis rebus nihil habeo, quod scribam, nisi quod habemus hic nuntium caesaris Thurcarum, qui non nisi litteras attulit, quarum exemplum mitto Reverendissimae Dominationi Vestrae. Cum legatione sua exspectabit hic dominum Hieronimum Laski, quem etiam speramus brevi rediturum.

Sacra maiestas regia domini nostri non intermittit laborare pro pace, sed certe caesarea maiestas cum fratre in hoc videntur maxime studere, ut nos irritent.

Nuper contra illustrissimum dominum ducem Prussiae decrevit caesarea maiestas monitorium poenale cum praefixione termini occasione ducatus Prus[si]ae

... caesar, ut Gdanenses pa... [aliq]uot centum peditum per sex menses contra .... Notum est orbi, quam multo conatu et sanguine Poloni terras Prussiae recuperabant. Certe nunc nec animus, nec vires desunt.

Commendo me Reverendissimae Dominationi Vestrae, quam optime et felicissime valere desidero.

Datum Cracoviae, die XX Maii anno Domini MDXXXI-o.

Christophorus de Schidloviecz castellanus et capitaneus Cracoviensis ac regni Poloniae cancellarius etc., Vestrae Reverendissimae Dominationis totus et quicquid est, manu sua.

Illustris et Magnifice Domine, domine plurimum observande. Obsequiorum meorum commendationem.

Accepi has litteras Illustritatis Vestrae, quas mihi Czipser Cracoviensis reddidit, quae non parvo me gaudio affecerunt singularem Illustritatis Vestrae erga <me> benevolentiam declarantes, ea praesertim in re, quod adeo serio apud regiam et reginalem maiestatem institerit pro liberatione hinc mea. Quod Illustritatis Vestrae studium et opera, ut hinc tum demum ex hac captiuitate liberarer, mihi fuit gratissimum.

Ceterum, quod ea in re frustra laboraverit, adeo mihi molestum fuit, ut nihil mihi accidere potuit molestius. Sperabam enim intercessionem Illustritatis Vestrae, quae apud utramque maiestatem potest plurimum, me tandem ex hoc ergastulo immerito liberatum iri. Id cum me fefellit, non sine magna amari<tu>dine patientiam habere cogor. Quam tamen non ferre possum ulterius, quam possum. Cum in eo servitio, in quo alii non pauca mereri solent resque et fortunas suas augere, ego omnia mea disperdere et cum magno rerum mearum detrimento absumere cogar. Siquidem in toto regno et ditione serenissimae maiestatis regiae neminem scio, quantumvis abundet, qui tanto cum suo damno, tot annis extra patriam et in duris rebus, quibus hucusque servivi, tempus, pecuniam et aetatem suam perdere velit. Immo nosco plerosque, qui regnum Poloniae in servitio maiestatis regiae numquam sunt aggressi et multa meruerint, albae filii gallinae. Ego miser homuncio, qui supra triginta annos servio terris iactatus et alto, hoc, quod non abs re meritus sum, assequi et possidere non possum neque ad id mihi datur accessus, ad quod et maiestatem regiam conscientia et me meum officium divinitus hortatur. Ubi umquam auditum, fictum aut pictum in Sarmatis quempiam in octavum usque annum ad eum modum egisse oratorem, quo ego hucusque (Deo gratia absit invidia dicto) honeste usus sum. Reditum tamen, cum mora sit, magno cum meo dispendio impetrare non possum. Vix alius hoc magno cum suo emolumento ferret, quod magno meo cum detrimento ferre cogor tot annis et tamen serio mihi mandatur, quod, nescio ob quem mentem, servum, cuius negotium hucusque ab octo annis, ne coeptum quidem est, tractari, hic manere debeam, quousque hoc negotium determinetur. Sumne adeo male meritus de Regno Poloniae, quod ob res exteras tam misere affligere me debeam? Quae si tractarentur, ut debent, dudum suum haberent finem. Sed quo gravius tribuler, puto data opera causam hanc in longum protrahi. Sic enim mihi non semel est scriptum, quod hinc redire non possim, nisi causa haec determinetur. Id si numquam fieret, ego igitur tam misere hic deberem absumi? Egi nihilominus tantum apud caesarem, quod si in illa serenissimae reginali maiestati defuerit iustitia, gratiam non defuturam, quam caesar et per litteras suas reginali maiestati est pollicitus, nihil tamen hucusque factum est. Et illi, qui Neapoli rem hanc tractare debent, nescio quae alia tractant. Et ego interea hic detineor atque absumor. Hanc meam angustiam et tribulationem diffusius igitur Illustritati Vestrae descripsi, ut quo in honore hic sim, quem in litteris suis Illustritas Vestra mihi tribuit, cognoscat. Quam ratus sit iste honor, qui cum dispendio sustinetur, nemo est, qui nesciat. Hic mea omnia absumo, domi res meas negligo, neque mihi neque meis hic prodesse possum. Quid hinc voluptatis habeam, facilis est coniectura. Possit quis inferre: Cur te non contrahis et ad modulum provisionis tuae vivis? Centum ducatis, quis per mensem honeste se sustinere non possit? Huic respondeo: Si meum emolumentum gratius mihi fuisset honore et decoro regio, sustinuissem met{i}tertius, ducatis 50 reliquum mihi reposuissem et fuissem bestia sine auctoritate et aestimatione, non orator, sed ludibrium et qui non, nisi cum infima plebe, admissus fuissem ad caesarem, a quo, quae obtinui plurima, nihil obtinuissem monstratusque fuissem digitis satis ignominiosis. Ego tamen malui dispendium meum, quam honoris regii et rerum mihi commissarum. Accessit praeterea, quod in singulos menses me putabam revocari. Unde, ut in concepta existimacione perdurarem, nihil non impendi. Quam profecto ulterius sustinere non possum. Aliud est habere apud nos centum ducatos per mensem, aliud hic, ubi pro nudo hospitio quolibet die supra unum ducatum expono, de reliquis taceo, ne sim prolixior et morosior. Sunt hic oratores, qui a dominis suis in singulos dies habent ducatos quindecim. Quibus, Deo gratia, nulla re sum inferior, tot principes viri me in prandiis conveniunt. At hic usu receptum est et plures plerumque quam illos, nihil<o>minus persevero, ut possum, neque a concepta regula, quousque ab[iero], dimovebor, licet magno meo cum damno futurum sit, tot iam debitis complicatus. Ulterius tamen molem hanc, ne me opprimat, ferre nequeo. Quemadmodum haec serenissimae regiae maiestati scripsi supplicans, ut me quam primum, alium huc mittendo, revocet. Qua de re tam diffuse hanc meam necessitatem Illustritati Vestrae descripsi. Quam maximopere rogo, dignetis has meas querelas in animum admittere et pro mea in illam confidentia boni consulere atque ad serenissimam regiam maiestatem intercedere, ut me cum primis revocare dignetur. Subsistere enim hic ad eum modum, ut scripsi, neque si vellem, possem, neque, si possem, quod in facultate mea ulterius non est, expediret rebus meis, quarum etiam rationem habere cogor. Haec igitur adeo diffuse, quae necessitas et dolor expressit in notitiam Illustirtatis Vestrae deducenda existimavi, quo pro solida sua in me gratia et favore mihi apud serenissimam regiam et reginalem maiestatem adesset, ut iam tum demum intra octavum annum redire possem. Diutius hic immorari mihi nequaquam integrum est. Et necessitas, ut est in proverbio non habent legem.

Habeo Illustritati Vestrae, quas possum, gratias pro novis, quae mihi descripsit et pro exemplo litterarum imperatoris Turci ad serenissimum regem nostrum. Quod ubi expedire videbatur in hac aula non paucis ostendi, ut cognoscerent, quanti Turcus serenissimum regem nostrum faciat neque fuit rebus nostris inconveniens usus sum enim eo exemplo apud illos, qui multa possunt, accrevitque eo serenissimo regi nostro non parum auctoritatis. Com<m>ovi etiam caesarem, quasi ex me et sine commissione ob litteras et mandata ad illustrissimum dominum ducem Prussiae et ad Gdanenses missa dicens, me consuevisse semper per omnem occasionem augere coniunctionem et benevolentiam inter eius maiestatem et maiestatem serenissimi domini nostri. Nunc vere se obtulisse causam, qua fortassis auctior reddi non posset et recensui de litteris et mandatis missis, quae non viderentur ad eam coniunctionem facere. Cum serenissimus dominus noster ageret omnia pro pace conficienda in rem suae maiestatis et fratris eius, serenissimi Romanorum regis, et interea per huiusmodi litteras et mandata ageretur, ut res serenissimi domini nostri turbarentur, quod quantum mutuae benevolentiae detraheret, non esset obscurum neque me posse credere, quod istiusmodi litterae cum scientia suae maiestatis exiuissent etc.

Respondit mihi in haec verba: Certe domino vestro in omnibus, quibus possem, vellem gratificari neque umquam in animum meum induxi, ut illi aliqua in re adversarer, mihi etiam hisce de litteris nihil constat. Sed habet imperium suas consuetudines, quas auferre et impedire non possum. Hique, qui in regimine sunt, consuetudinibus illis innituntur. Missae sunt etiam litterae tales ad civitates huc meas hereditarias, quae mihi questae sunt, ego nihilominus illas suis moribus uti permitto neque velim, quod ea in re quicquam domino vestro derogaretur. Ea verba ut annotata sunt, benigno mihi vultu retulit iussitque, ut cum secretario imperii ea in re lacius colloquerer, quod cum fecissem, eadem fuit sententia. Dixit mihi secretarius, quod impressas litteras plurimas caesar subscripsisset, in quibus spatium nominum et locorum fuerat relictum, et quod pro more dudum obsertvato per regimen imperii fuerint transmissae etc. Sic res habet. Unde puto non tanti esse faciendum negotium etc. Possunt etiam ad eum modum istiusmodi litterae mitti Constantinopolim etc.

Ceterum, cum epistula ulterius progressa est, quam putavi, et tempus brevius mihi reliquum est, quam ut plura scribere possim, vela retraham. Quae hic in novis habentur et quid tandem illustris dominus Ludovicus, dux Bavariae, mihi responderit, Illustritas Vestra ex meis abunde ad serenissimam regiam maiestatem intelliget, ad quas me refero. Et sic me cum hac mea tumultuaria scriptione Illustritati Vestrae summopere commendo et rogo has meas incultas litteras et prolixiores, ne dicam vehemenciores, quas iustus dolor extorsit, in bonam partem suscipiat mihique apud serenissimam regiam maiestatem subveniat, ut tandem Illustritatem Vestram complecti et videre possim, idque brevi. Fortassis domi plus usui futurus sum Illustritati Vestrae, quam foris.

Ex Bruxellis, 20 Iulii anno Domini M D XXXI

Illustritatis Vestrae deditissimus Ioannes episcopus Culmensis etc.

Reverendissimo domino, domino Ioanni episcopo Culmensi, apud sacram caesaream maiestatem regio oratori, amico [tamquam] fratri carissimo

Reverendissime domine, amice tamquam frater cmharissime ac honorande. Salutem et omnem felicitatem.

Lectis litteris Reverendissimae Dominationis Vestrae proxime ad me datis intellexi, quam gravi molestoque animo fert exilium hoc. Doleo profecto et ipse ex hoc non modice et proinde illico accessi principes nostros et declaravi animum, simul et necessitatem Reverendissimae Dominationis Vestrae, supplicans, velint maiestates illorum aetatis et impendii ac tam diuturnae et molestissimae morae benignam rationem habere et tandem tandem eandem revocare. At maiestates suae declararunt se nunc plurimum egere praesentia Reverendissimae Dominationis Vestrae in aula imperiali, brevi tamen illam rursum revocaturas. Sed hoc breve Vestrae Reverendissimae Dominationi longissimum ac molestissimum est. Utcumque tamen ego desiderio ac necessitati in hac parte Reverendissimae Dominationis Vestrae nequa[quam] deero, quin per omnem occasionem opportune et importune agam, ut tandem revocetur et nobis ac reipublicae nostrae Reverendissima Dominatio Vestra restituatur.

Ea, quae de rebus Prutenicis mihi scribere dignata est Reverendissima Dominatio Vestra, bene intellexi. Rogo, dignetur me talium rerum participem facere. Nova iucundissima habemus, quae et litteris regiis et reverendissimi domini episcopi Cracoviensis Dominatio Vestra Reverendissima cognoscet. Commendo me Reverendissimae Dominationi Vestrae. Quam optime et felicissime valere desidero.

Datae in arce Cracoviensi, die 3 Septembris 153[1].

Christophorus de Schydlowyecz castellanus et capitaneus Cracoviensis ac regni Poloniae cancellarius, Vestrae Reverendissimae Dominationis totus et, qu[i]dquid est, manu sua

Illustris Domine, domine observandissime. Obsequiorum meorum plurimam commendationem.

Non convenit, ut expostulem cum Illustrissima Dominatione Vestra, cui iam scripsi aliquoties, nam scio maerorem eius ob magnifici fratris sui et filii mortem conceptum in causa fuisse, quominus istiusmodi scriptionibus intendere potuerit. Omittere tamen non potui, quin scriberem non de rebus, quae hic aguntur, illas Illustrissima Dominatio Vestra ex meis ad serenissimam regiam maiestatem intelliget, sed quo animi Illustrissimae Dominationis Vestrae modo inustus dolor aliqua ex parte leniri posset. Mitto igitur Illustrissimae Dominationi Vestrae opusculum plane divinum, paraphrases in psalterium, multis prius involucris obductum, nunc adeo clarum et apertum, ut nullis aliis egeat commentariis. In eo, si Illustrissima Dominatio Vestra saepe legere non gravabitur, maiorem concepti maeroris partem evanescere et in Deum solum fiduciam sibi crescere atque amorem in illum in dies augeri sentiet. Quod quia non ingratum futurum Illustrissimae Dominationi omnino mihi persuasi, libellum hunc Dominationi Vestrae Illustrissimae mittendum censui, quem quaeso boni consulat et me, quo coepit, favore prosequatur. Christus Dominus noster Illustrissimam Dominationem Vestram quam diutissime sospitet et prosperet in omnibus mihique, ut illam brevi incolumem et felicissimam videre et coram multa cum illa colloqui possim, concedat.

Ex Ratisbona, 7 Iulii 1532.

Illustrissimae Dominationis Vestrae deditissimus Ioannes Dantiscus confirmatus episcopus Culmensis manu propria

Reverendissimo Domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Culmensi, amico carissimo ac honorando

Reverendissime Domine, domine et amice carissime ac honorande. Salutem et felices ad vota successus.

Licet venerabili domino Paulo Crassowski praeposito Omnium Sanctorum et canonico Cracoviensi, secretario meo, commiserim Reverendissimam Dominationem Vestram adire meoque nomine illam ex hoc longinquo et diuturno itinere feliciter redeuntem salutare, satisfaciens tamen in hoc animi sui desiderio, quo illam visendi teneor, placuit his litteris meis Reverendissimam Dominationem Vestram visere, salutare felicique et fausto eius reditui gratulari. Cui ago et habeo non vulgares gratias, quia pro sua in me veteri observantia istic mei non fuerit oblita, quod iudicium vel potius testimonium bonum praestare videntur litterae caesareae et catholicae maiestatis ad me medio Reverendissimae Dominationis Vestrae allatae, pro qua eius benevolentia amica voluero me illi plurimum debere et pari officio amico quandoque idem mereri ac referre uti amico carissimo. Sed dum cum illa convenero, quod futurum cito dominus Deus tribuat, cumulatioribus verbis cum illa libenter agam et gratiam debitam illi referam. Interim eius amori amico me commendo illamque valere ex animo feliciter cupio.

Ex Nova Civitate Korczin, prima Augusti anno Domini MDXXXII.

Cristophorus de Schidlowyecz castellanus et capitaneus Cracoviensis generalis, regni Poloniae cancellarius Vestrae Reverendissimae Dominationis totus et quidquid est manu sua