Legatio seu oratio Dantisci ad caesarem dum Turcus Rhodum oppugnabat

Sacratissime atque invictissime imperator, potentissime catholice rex et domine, domine clementissime.

Serenissimus princeps et dominus, dominus Sigismundus, Dei gratia rex Poloniae, magnus dux Lithuaniae, Russiae, Prussiaeque etc. dominus et heres, dominus meus clementissimus Sacratissimae Vestrae Caesareae et Catholicae Maiestati salutem suique fraterni amoris benevolentiae observantiae atque omnis felicitatis continuum dicit incrementum, exoptat Sacratissimae Vestrae Cesareae et Catholicae Maiestati aetatem diu incolumem sospitem felicem ac contra quosvis suos hostes successus prosperrimos, seque cum suis fortunis facultatibus et viribus, ubi usui commodo decori atque ornamento Sacratissimae Maiestati Vestrae esse possit, offert propensissimum ut fratri et consanguineo suo carissimo et honorando commisitque mihi imprimis, ut illius maiestatis nomine felicem statum et prosperam valetudinem Sacratissimae Maiestatis Vestrae inviserem, nihil enim aeque gratum iucundum atque ex animi sententia ipsi serenissimo domino meo accidere potest, quam Sacratissimam Maiestatem Vestram et optime valere, et summa in omnibus felicitate frui, iussitque, ut has ex illius maiestatis sincero affectu profectas Sacratissimae Maiestati Vestrae redderem.

Solent plerique oratores, Sacratissime Caesar, id quod suorum principum nomine dicunt, quadam vi eloquentiae ubere oratione singulari verborum ac sententiarum delectu affectate adornare, quo ut libentius audiantur, animos sibi magis benevoles favorem in dicendo gratiam et quandam eruditionis aestimationem consequantur. Quod sicut a multis probatur et in aulis usu receptum est, omni mihi conatu in hoc clarissimo Sacratissimae Maiestatis Vestrae conspectu et summopere foret imitandum. Cum autem per tot terrarum et marium tractus incommoditates discrimina iactatus sim hactenus et nihil tale meditari potuerim, etiam si velim, ob ingenii tenuitatem non possem, et si possem, rerum et istorum temporum status et condicio huiusmodi exactum orationis nitorem minime exigit, Sacratissima Maiestas Vestra pro innata sua clementia et benignitate extemporarium sermonem, ex quo nihil aliud, quam effectum et illius energiam in animum admittet, clementer audiet.

Facilis est coniectura et ad eam quivis Oedipus esse possit, quamobrem me iterum serenissimus dominus meus per tam longinquum et periculosum iter ad Sacratissimam Maiestatem Vestram miserit. Ne itaque in re – pro dolor! – nimis nota sim morosior, ea quae mihi commissa sunt, ex praescripto et, quantum possum, brevius et planius explicabo.

Non est incognitum Sacratissimae Maiestati Vestrae, quantum saltem nostris temporibus potentia et vires Turcarum imperatoris in Asia et in Europa creverint, et quibus modis auctae sint in immensum. Praeterita refricare supervacaneum censui. Deficiet me dies, si quae de iis dici possint, coner exprimere. Unde, quemadmodum ipse Turcus nuper in regno Ungariae etiam in terris Sacratissimae Maiestatis Vestrae hereditariis et in praesentia circa Rhodum se exhibuit, omnem suum conatum ad universam Christianitatem occupandam convertit, intercepit eas arces, ex quibus non solum ad Ungariae Regnum, verum etiam ad omnia vicina regna et dominia sibi liberum aperuit aditum. Quibus hoc stratagematibus, quibus bellicis apparatibus et quantis viribus confecerit, nemo est, qui nesciat. Quoque id, quod reliquum est, commodius assequatur. Paulo ante ex Taurica Chershonesso Tartarorum imperatorem, qui non minus, quam ipse, efferarum gentium numero et viribus potens est, multis promissis magno stipendio et datis in Capha ad Euxinum vectigalibus contra serenissimum dominum meum conduxit, quo illius maiestatem ab iuvando serenissimo nepote suo Ungariae rege distraheret, habuitque ad hoc ipsum opus ad ripas Danubii exercitus suos paratos, ut serenissimi domini mei regnum impeteret. Faciebat eosdem apparatus magnus Moschoviae dux, uti liberius etiam partes suas in Lituania contra serenissimum dominum meum ageret. Quapropter illius maiestas, collectis omnibus suis viribus et copiis, duplici exercitu et in Regno suo Poloniae, et in Magno Ducatu Lithuaniae ad huiusmodi insultus propulsandos adhuc, ut suspicor, est in armis, nihilque omittit, quod factu opus est, neque facultatibus, neque vitae suae parcit, quin tales infidelium immanes conatus ab orbe Christiano, quantum possit, reprimat.

Est igitur hoc tempore magis, quam fuit umquam, serenissimi domini mei et Ungariae Regnum in summo constitutum discrimine, et nisi illis maturius subveniatur, maius (quod Deus avertat omen) erit timendum. Quod caret alterna requie, durabile non est. Ista siquidem regna iam a multis annis omnem vim et infidelium molem in suis humeris sine aliqua remissione hactenus sustinerunt et ab aliis Christianorum regnis et dominiis procul arcebant. Perpendat Sacratissima Maiestas Vestra pro incomparabili sua prudentia, si (quod Deus Optimus Maximus prohibeat) haec Regna perfringerentur et occuparentur, quanta vastitas in universum Christianismum ederetur, cum nunc aliae sint vires, alii apparatus, alii infidelium in rebus bellicis usus et experientiae, quam erant olim Vandalorum et Gottorum temporibus. Quantam tamen haec colluvies universo orbi Christiano cladem intulerit, omnibus est manifestum.

Et proinde serenissimus dominus meus Poloniae rex omni, quo potest, studio Sacratissimam et Catholicam Maiestatem Vestram impense rogat, dignetur iam visa tanta calamitate, quae imminet, arma sua ad iuvandum ipsum serenissimum dominum meum et illius maiestatis nepotem serenissimum Ungariae regem sororium Sacratissimae Maiestatis Vestrae carissimum convertere illorumque regnis sic aperte periclitantibus subvenire concordiaque inita cum suis hostibus illos et alios Christianos principes ad exstinguendum hoc commune incendium excitare, cum et praeter necessitudinis debitum res communis et officio Celsitudinis Vestrae addicta agatur. Novit enim Sacratissima Maiestas Vestra post indictas olim a summo pontifice <indutias> et spem amplam de generali expeditione datam, maxime per divum olim Maximilianum imperatorem avum Sacratissimae Maiestatis Vestrae desideratissimum, cui Deus Optimus Maximus aeternam det beatitudinem, quod serenissimus dominus meus una cum illius maiestatis nepote serenissimo Ungariae rege indutias ab imperatore Turcarum sponte oblatas tunc ad summi pontificis et caesareae celsitudinis postulata reiecerit et hanc omnem calamitatem in se et sua regna derivavit, immo verius, graviter provocavit. Factura est ergo Sacratissima Maiestas Vestra optimi et Christianissimi imperatoris et mutuae coniunctionis cum serenissimo domino meo conveniens officium, si cumprimum, sopitis et compositis bellis et turbis, utcumque intestinis partibus nostris graviter laborantibus tempori adesset, ne collapsis rebus nostris, ne quicquam dehinc rei Christianae consultum iri velit. Quamvis serenissimus dominus meus certum habeat Sacratissimam Maiestatem Vestram una cum serenissimo Angliae rege multis iniuriis ruptis pactis foederibus iuramentis et quam plurimis aliis indignissimis modis ad hoc bellum contra Gallos suscipiendum fuisse lacessitam, non potest tamen non vehementer dolere, quod hoc tempore geratur, in quo rei Christianae nihil potuit accidere perniciosius. Quare, si cum dignitate Sacratissimae Maiestatis Vestrae fieri possit, habita ratione universalis ruinae, quae stante hoc bello instare videtur, nihil est, quod serenissmus dominus meus ardentius cupiat desideret flagitet, quam quod Sacratissima Maiestas Vestra ad hoc bellum domesticum componendum et ad subsidium rebus Christianis non parum inclinatis ferendum permoveretur, ad quod iam Sacratissimam Maiestatem Vestram plurimum cognovit affectam, cum ob eam rem tot conventus in Germania agi commiserit. Pro qua cura et sollicitudine, quam ad hoc negotium Sacratissima Maiestas Vestra prae se fert, serenissimus dominus meus amplissimas et, quas potest, Sacratissimae Maiestati Vestrae agit et habet gratias rogatque et obtestatur, ut ulterius huic studio tam pio tam sancto tam necessario, ut quantocius in effectum perduceretur, incumbere velit, quo celeriores suppetiae ipsi serenissimo domino meo et ipsius nepoti serenissimo Ungariae regi ferantur, utque aliqua certa ratio rem Christianam a tanto discrimine, quod illi imminet, vindicandi statuatur, ne partibus sensim labantibus tota Respublica Christiana (quod omen procul absit) corruat. Hoc perpendens Horatianum: Tunc tua res agitur paries cum proximus ardet . In quo faciet Sacratissima Maiestas Vestra rem se tanto orbis principe suae aestimationi suae celsitudini suis innumeris virtutibus dignam et qua sibi serenissimum dominum meum illius regna et dominia universam denique Rempublicam Christianam reddet devinctissimam, et qua sibi apud omnes homines laudem et gloriam perpetuam, et apud immortalem Deum uberrima praemia comparabit.