» CORPUS of Ioannes Dantiscus' Texts & Correspondence
Copyright © Laboratory for Source Editing and Digital Humanities AL UW

All Rights Reserved. No part of this publication may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic or mechanical, including photocopy, recording or any other information storage and retrieval system, without prior permission in writing from the publisher.

Poem #30

Epithalamium reginae Bonae
written ca. 1518-04-18 first edition 1950

Manuscript sources:
1copy, 16th-century, BJ, 6548, p. 75

Prints:
1Dantisci Carmina (Epithalamium Reginae Bonae) No. 24, p. 99-132 (in extenso)

 

Text & apparatus & commentaryPlain textText & commentaryText & apparatus

 

Sospes Iapygiae Bona cum venisset ab oris,
Magnorum Hesperiae suboles clarissima regum,
Iam prope, quo statuit sua moenia Graccus, ad urbem,
Extemplo procerum circumdatus agmine multo,
5
Ingenti pompa campum processit in amplum
Inter torquatos heroas magnanimus rex,
Os umerosque deo similis, ceu Bacchus ab Indis
Devictis egit dum primus in orbe triumphum.
Et subiit pulchro tentoria structa paratu,
10
Quae latum fuerant illic extensa per arvum,
Hactenus ut essent congressus meta futuri,
Adventumque suae tum sic cunctanter euntis
Opperiebatur sponsae. Quam tardius ire
Ut novi, studio multaque cupidine ductus
15
Incluta visendi laudatae principis ora,
Obvius incessi ferventi percitus oestro
Totque globis peditum post terga equitumque relictis,
Florida qui passim per iugera, prata, per agros
Tollebant sese. Nemus ingrediebar opacum,
20
Per quod itura fuit Latiis a sedibus hospes,
Hospes Sarmaticis longe gratissima terris.
In quo lucus erat praeruptis undique clivis
Conspicuus, quo me, puto, ius ex aethere traxit.
Tardius at postquam per iter processerat illa,
25
Arboris innixus trunco quam plurima mecum
— Ut fit pertaesis, mora cum producitur — egi;
Tempore quae nostro, reputabam, quaeve futuro
Ex hoc coniugio, longinquo ex orbe petito,
Eventura forent. Sed ab is me turba repente
30
Adveniens strepitu multoque nitore reflexit.
Insonuit siquidem mihi vox ex valle propinqua,
Non audita prius, modulis et carmine dulci
Per iuga, per colles, latebrosa per antra resultans.
Hanc laetis vaga diffuse clamoribus Echo,
35
Non quibus haec crocei i deflevit floris amores,
Concomitabatur, reddebat et ultima verba
Iucundis iterans numeris. Tamen inde pavore
Perculit ipsa rei novitas trepidum cor, in ore
Pallor erat steteruntque comae, riguere timore
40
Brachia, continuo salierunt pectora motu
Inque pedes ubiit tremor, ut vestigia retro
Nec proferre ultra potui; sic fixus inhaesi.
Ecce catervatim tandem fulgore corusco
Approperant divum tot numina, Pallas et alma
45
Cum Iunone parens Cytherea ferensque iugales
Accensas laetus taedas Hymenaeus, Amores.
Serta, lyrae, cantus, animi felicia laeti
Pone sequebantur grato argumenta meatu,
Cumque suis Diana choris se iunxit in agmen,
50
Cui fluviorum inerant graciles nemorumque puellae,
Tres Charites pulchroque novem simul ordine Musae.
Quas, pulchrum visu, cithara praecessit eburna
Cum socio, modo qui plantis talaria ademit,
Auricomus Daphnes modulando Delius ignes.
55
Attonitus stabam nullo comitatus Achate.
Ut solet accipitres, dum vidit in aëre gyros
Versantes, subito terreri maesta palumbes
Et tacite abscondi viridis sub frondibus orni,
Non secus haerebam densa circumdatus umbra,
60
Quam dabat ex ramis tiliae vernantibus amplae
Sol interclusus, formidoque ceperat omnem
Cum sensu mentem. Quae cum rediisset ab ipsis
Reddita dis visis, animus succrevit et inde
Corde metu posito supplex pia numina dictis
65
Talibus orabam: “Mortali ignoscite, divi!
Pace mihi liceat vestra veniaque profari,
Huc postquam gelidam pariter venistis ad Arcton.
Quae nova causa viae? Quid gaudia tanta? Quid iste
Cultior ornatus? Vos, Musae, noscere rerum
70
Ex adyto Cirrhae seriem date, tinguite lymphis
Pegaseis levibus numeris nova sacra canentem!
Da faciles, Thymbraee, modos subitoque furori
Assis dexter et hoc nervos in carmine firma!
Tuque fave insignis, volucer Tegeaee, galero,
75
Atlantis facunde nepos, qui condita divum
Arcana interpres nosti solusque per auras
Somniferam quatiens virgam mandata reportas!
Dissere! Quae te ad nos tam felix causa coegit?
Quid tantae sibi laetitiae, quid vult Hymenaeus,
80
Laeta deumque cohors et contio pulchra dearum,
Ingenti quae te plausu comitatur ovantem?”
Perstitit et iunctis subito Cyllenius alis
Non dedignatus placido sic reddidit ore:
“Accipe, cum sors te huc dederit superumque voluntas,
85
Exponam causasque viae rerumque secundos
Successus, quod victuris inscribere chartis
Nec grave sit!” Sicque exorsus rem taliter infit:
“Fertilis Adriacis tellus adiungitur undis
Et Cereris Bacchique ferax; ingentia Bari
90
Moenia piscosi sese hic ad sidera tollunt
Nicoleonque tenent divum, quem naufraga semper
Turba vocat. Sedes illic posuere superbas
Sfortiadum de gente duces, quibus edita virgo est
Nubilis, Hesperias passim laudata per urbes
95
Virtute, ingenio, doctrinis, stemmate, vultu.
Hanc regina Paphi, formosi mater Amoris,
Conubio regi, post tot fera bella potenti,
Sarmatiae statuit iungendam, milite parvo
Qui nuper Moscos memoranda clade sub Orsza
100
Fudit et infida primos de gente subactos
Ductores, proceres et milia multa receptis
Cum signis captivorum, quos non scidit ensis,
Sed vivos vinctosque tenet victorque triumphum,
Postera quem numquam reticebunt saecula, duxit.
105
Nec satiatus adhuc — extremum forte parabat
Illorum exitium — gentes et clara virorum
Agmina conscripsit nuper validasque cohortes,
Cum quibus hostiles terras paulo ante revisit.
Per silvas actus propere vastasque paludes
110
Liquerat hiberni post terga Borysthenis undas
Omnia depopulans et ibidem castra locavit.
Ex alia tum parte Getis durisque Gelonis
E gelida ductis Maeotide et undique circum
Irruerat Mavors pariter socia arma ferendo
115
In Moscos, ferro flagranti et prodigus igne.
Quem dum grassantem magno cum rege videret
Alma Venus, districta volans per tela, per enses,
Alloquitur, dictis et sic remoratur amicis:
““Nec te noster amor, nec te tua vota, nec ipsa
120
Concilio superum sententia fixa retardat,
O nimium, Gradive, tuorum oblite tuique?
Quo ruis in praeceps? Quo tandem ducere tentas
Magnanimum tecum ferventem heroa sub armis,
Siderei magnus voluit quem rector Olympi
125
Felix conubium taedasque novare secundo?
Bellatum satis est, rupto pro foedere poenas
Hostis habet meritas: putri latet abditus ulva
Circumsaeptus aquis post funera multa suorum.
E regione gravi, quos obsidione paventes
130
Sublimi premis in tumulo, iam paene subacti
Exposcunt veniam. Pulchrum est ignoscere victis.
In duro pietas si qua est, plerumque probatur,
Milite, et est animi generosi nobile signum.
lmplacabilium trux mens solet esse ferarum.
135
Desine! Marcescunt campi, cecidere virentes
Arboribus frondes, crudescunt aëra passim
Hibernis nebulis et inertia tempora brumae
Hippotades saevis Aquilonibus asperat, omnis
Sub nivibus tellus et flumina operta teguntur;
140
Pabula equis desunt, castris alimenta. Remitte
Gliscentes iras! Contra decretane divum
Nota tibi temere ulterius conaberis, illud
Adversus, nuper quod tota mente petisti,
Scilicet illustris, cui Insubria paruit olim,
145
Principis ut regi modo coniunx nata daretur,
Qua tibi tot comites — post quae sua fata resolvet
Et sero celebri rapietur nomine ad astra —
Nascentur, similes nati virtute parentis?
Signa canant igitur contracta receptui et omnes
150
Se referant equitum turmae peditumque catervae
Maturentque vias, ne durior aura volentes
Posthac impediat! Fugientes longius hostes,
Sic visum superis, prohibentur persequi. Multum
Non tamen est facinus periuri pectoris, immo
155
Vindictam sensere gravem graviorque profecto,
Si non summisso modo vertice foedera poscent,
Duratura magis quam forte priora, sequetur.
Tu modo tolle moras precibusque inflectere nostris
Et superum monitis! Galeam, thoraca, machaeram,
160
Quam saevus vibras, animumque repone ferocem
Teque meos fer in amplexus et basia iunge,
Qualia grata dabas, claudus cum Lemnius olim,
Furta tori retegens, nos iunxerat arte fabrili,
Qua fuimus toto notissima fabula caelo!””
165
Non tulit ulterius Cytheream plura volentem
Dicere, prosiluit positis Mars concitus armis
Comprenditque deam summissis leniter ulnis
Sicque refert: ““O diva potens, quae numina torques
Aetheris infernoque premis cum principe Manes,
170
Quae regis humanum genus et genus omne animantum,
Tu mihi bellorum requies animique voluptas
Una mei, tu sola meis concurrere telis
Illaesa et tensa districtum evellere dextra
Mucronem, et media potes hos in caede madentes
175
Sistere equos, soli tibi nostri est tota potestas!
Iussa libens capio nec me servisse pudebit,
Si tibi stellifera superum rex sede relicta
Paruit, auratum quondam mutatus in imbrem,
In Satyrum, taurum, pastorem, regem et in ignem
180
In variasque alias vario sub amore figuras.
Dique deaeque omnes quoties tua vota receptant
Et tua suppliciter compulsi edicta sequuntur!
Solus ego adverser tibi, solus quidve repugnem?
Quae cupis, efficiam. Nec me sententia divum
185
Praeterit, ipsa tamen sed me communis Enyo
Longius, ac volui, periuros traxit in hostes,
Qui ius iurandum confectaque pacta fidemque
Et testes superos, ut nosti, saepe proterve
Laeserunt, vetitas dirupto foedere terras
190
Intrarunt, armis non freti aut fortibus ausis,
Sed technis solitisque dolis atque arte Pelasga.
Vallum ceperunt ad opaca Borysthenis ingens
Litora, ubi mecum rex iusta percitus ira
Innumeros fudit post paulo strage cruenta,
195
Quam praesens, ventura etiam memorabitur aetas.
Non tot apud Trebiam, Cannas, Thapsumve, Zamamve
Occubuere, tamen mens est immota superbis
Hostibus. Huc ergo, ut cernis, convenimus una,
Legimus ex omni praestantes corde manuque
200
Gente viros, quos hic horrendis fervere in armis
Conspicis et toto late discurrere campo.
Hos revocare grave est, flagrantes pectoris aestus
Intrepidi, unanimes ad castra hostilia gestant.
Nonne vides, Lithuana cohors instructa feroci
205
Ut graditur strepitu duce Constantino et ut ille,
Celsus equo, nunc huc promptus, nunc cursitat illuc
Hortaturque suos nimiumque audacibus obstat
Accusatque morae segnes et voce cohortes
Offirmat scita atque animos maturat in hostem?
210
Respice, cum placuit tibi castra invisere, longis
Ordinibus cataphractorum quot milia late
Exsultant procul atque ferunt rutilantibus armis
Phoebeos radios, cuneique quot inde sequuntur
Conductorum equitum, peditumque quot inde manipli;
215
Scuta, enses, tormenta, sudes, hastilia, vectes,
Velituumque manum peltatorumque recense!
Non tot apud Troiam, bellum dum gessit Atrides,
Te vidisse olim belli reor arma virosque.
Stant acies alacres, et equi pedibus sola pulsant
220
Pertaesique moras spumantia frena retractant.
Tympana pulsa feris obtortaque cornua bombis
Terribilesque tubae resonant saeva agmina circum.
Incedit, pulchrum visu, Ianussius acer;
Inferior nihil ille tuo bellator in hostes
225
Hectore, quem Teucri quondam ceu numen habebant.
Haec galeata phalanx Arctois venit ab oris
Plena viris, quos antiqui dixere Polanos
— Nomen habent vulgo a campis. Gens strenua bello,
Sub dio consueta cibos et carpere somnos,
230
Ferre famem, tolerare sitim stratisque carere,
Frigora dura pati, ferventibus aestibus uri
Condidicit, nisi, rite suis a pectore nota
Hostibus, in ferrumque ruit pro laude citatis
Passibus. Ut fortes animos, ut fortia monstrat
235
Brachia, quosque vides mediis in caedibus enses
Hostili rapide toties foedare cruore!
Hos inter meus est Ianus Pilcensis, aperta
Fronte nitens, inter tot milia primus in agmen
Adversum audenti suetus prorumpere nisu.
240
Saepe suos etiam deducit primus in hostem,
Saepe facit primus faustique exordia belli.
Iam Moscis, iam saepe Scythis, iam saepe Valachis
Perspectus vario portavit ab hoste tropaeum,
Primus adire aciem solitus, postremus abire.
245
Inque tuis etiam gerit acria proelia castris,
Strenuus et felix formosi miles Amoris,
Quotque viris dextra, tot notus amore puellis.
In cunctis sequitur vestigia nostra nihilque,
Ad bellatorem quod fortem spectat, omittit.
250
Pone ferox densos adulescens fertur in hostes,
Praeclaris atavis ortus, Tarnovia rupes
Quem comitem generis longo edidit ordine, regum
Olim militiae, crescente aetate, futurus
Et decus, et specimen, qui Sarmatici agmina regni
255
Adversus ducet deiectos vertice Dacos,
Abruptas Histri ripas, loca vasta colentes.
De quibus et Quercu Veteri, munimine forti
Vallata, his ipsis Moscorum ductor in oris
Insignem referet magna cum laude triumphum.
260
Sed prius a procul hinc peragrabit Calpe ad Abylam,
Rursus et occiduis a Gadibus usque sub Eurum,
Indeque nimbiferum se proferet usque sub Austrum,
Per mare, per terras vario discrimine vectus.
Et post tot casus, aerumnas, mille labores,
265
Magnanimus, prudens, expertus plurima, tandem
Sospes et illustris multa virtute redibit.
Hunc propius iuvenis portatus sonipede pulchro,
A croco habens nomen, procerus corpore toto,
Cum socio, indigenae quem Iaroslavium in oris
270
Appellant patriis. Maiorum stemmate uterque
Clarus et aequales gestis audacibus ambo,
Sub nostraque simul creverunt ambo palaestra
Et variis inerant iuvenes conflictibus ambo.
Iste meus longo turmarum tempore ductor
275
Sampolius, nondum teneris pertaesus ab annis
Militiam, trux hortatur nihil esse morandum
Impatiensque morae partes se vertit in omnes.
Quid multis? Avidus, viden?, est exercitus omnis
Contra hostes pugnae, flagrantibus undique cuncti
280
Accelerant animis, sociis ardentque sub armis.
Prospice dextrorsum, concursus Opocia ad alta
Moenia ut est ingens! Oppugnant impete crebro
— Prodiga gens animae pedites — vexillaque figunt
Altius ex vallo. Nisi me tua vota precesque
285
Abstraherent, arx capta foret; tibi pareo tandem.
Non tamen hinc omnes salvi, Cytherea, redibunt,
Occumbent aliqui temere in sua fata ruentes.
Ecce cadit Falco, prope qui transcendit in arcem,
O nimium fidens!, transfixus cuspide, plures
290
Sed dis hostiles secum fert Manibus umbras.
Semianimes aliqui magnis rapiuntur ad ima
Roboribus; quos impellit feralis Erinys,
Tormenta interimunt; paucis in valle relictis
Incolumes abeunt reliqui. Quos sistere demum,
295
Ut petis, et rursus conabor ab arce referri,
Et faciam ad patrios reduces cum rege Penates.
Tu modo, qua cura coepisti, res age tanti
Conubii Latiumque petas maturius orbem
Et quae sunt sacri thalami pia iura procures!
300
Regis ego hic animum, tu mentem virginis ambi!””
Dixerat et Paphiam post oscula liquit in auras.
Ipse autem, medio dum Cynthia fulsit in axe,
Os habitumque ferens placidi Gradivus amantis
In somnis regem, quem tunc sopor altus habebat,
305
Talibus alloquitur: ““Non me latet, inclute, regum
Aeternum, Sigismunde, decus, quam sit grave, nuper
Quod te foedifragus periuro pectore Moscus
Civit ad arma prior, non irritatus ab ullo,
Cum tibi curarumque comes sociusque laborum
310
Saepe fui. Quare superum me contio et ipsa
Huc misit genetrix ad te modo dulcis Amorum.
Quae referam, rata habe nec te sub imagine falsa,
Somnia ut esse solent, ludo; mea verba sequetur
Certa fides. Tuus en assum discrimen in omne,
315
Qui tecum Dacos fudi, conubia coepta
Turbantes olim, gentiles inde Getasque,
Qui sine me temere regnum invasere Polonum,
Et toties Moscos tecum, tibi foedere iunctus,
Prostravi tecumque fui cum gente tuaque
320
Fortiter oppugnans modo Opocia moenia, quae iam
Capta forent, superi si non mandata dedissent,
Ne fieret. Causas referam, quas mente revolve!
Si tibi non videor Mars hoc bellator amictu,
Ne mirere! Rei novitas tempusque requirit
325
Ornatus alios. Chlamys haec redimiculaque aurea
Pro dura mihi lorica galeaque feruntur.
Arma iacent Geticis, ubi sum prognatus, in arvis
Cumque meis rediere Getis, quorum tibi multa
Milia venerunt in Moscos, unde reversi
330
Sunt dites spoliis et praedis nuper opimis;
Ductor ego praesesque fui. Tua me duce terras
Gens etiam hostiles stricto crudeliter ense
Igneque depopulans, tandem est in castra reducta
Arceque posthabita — nam pugnam Erycina diremit
335
Deorum monitu — iamiam tibi salva redibit.
Sic dudum summo praevisum est ante Tonanti,
Qui tibi cum reliquis hoc tempore caelicolis dis
Nunc aliam iunget, post primae fata decorae
Coniugis, illustrem et forma praestante puellam,
340
Quae nunc Ausoniis formosior heroinis
Omnibus est. Vultum seu spectes, sive probatae
Eximias vitae laudes, supereminet omnes
Corporis atque bonis animi. Illi, quidquid habebat
Ingenii Pallas, quidquid Saturnia regni,
345
Quidquid et exacti usurpat Venus alma decoris,
Contulit et quaecumque facit Charis, undique iuxta
Consequitur gratamque suo magis esse favore
Efficit et mores ac gestus temperat omnes.
Purpureo niveus suffusus sanguine candor
350
E porphyriaco late fert ore nitorem.
Sunt oculi claris certantes lumine stellis,
Pulchra lucentes animi probitate, pudoris
Testes virginei, quos grata nigredo venustat.
Est coma dependens, fulvo rutilantior auro;
355
Sithonias superant candentia colla pruinas;
Pectus ebur vincit leviter super ubere turgens
Lacteolo; teretesque manus crystallina vincunt.
In toto nullum, qui non hanc rite deceret,
Corpore conspicies naevum nullumque videbis
360
Artubus aut vitium in niveis. Est nubilis aetas
Aptaque virginitas, digno solvenda marito.
Si genus exquiris, non hanc privata dederunt
Limina; in angustis Laribus nil nascitur ingens.
Huius erat genitor regali ab origine princeps
365
Editus, Insubres, Ligures Senonesque gubernans,
Sfortiadum genus antiquum, Galeacius heros.
Sublatus qui si e vivis non fraude fuisset
— Usque adeo imperii et dominandi dira cupido —
Multa domi praeclara, foris praeclaraque multa
370
Egisset. Tamen hoc parvo, quodcumque erat aevi,
Perfecit spatio, quod nulla oblitterat aetas.
Nomen et illustrem, provectam in postera famam
Saecula decessit linquens a Gadibus usque
Ad fines, ubi sol oriens exsurgit Eois.
375
Haec etiam duxit genus a genetrice vetustum,
Filia quae regis fuerat, de stemmate claro
Regum Parthenopes et regum gentis Hiberae.
Haec est, quam caesar tibi Maximilianus habendam
Despondit per legatum, qui nomen honesto
380
De saxo sumit, cuius tibi cognita virtus
Atque fide pectus constans, industria sollers
Sedulitasque animi magnis in rebus agendis.
Hanc tibi, qui primus cinxit sua tempora lauro
Sarmata, describens Augusti suasit ab aula
385
Non contemnendam, quo tempore nuntius iret
Ad Venetos toties, quos aequoreis palus ambit
Circumfusa vadis, cum magno ut foedus inirent
Caesare, perpessus discrimina mille viarum.
Haec est, attonitus cuius simulacra repente
390
Picta videns, tacitum cepisti in pectore vulnus,
Miratusque oculosque, genas et rubra labella,
Duxisti gemitus. Huius sibi caesar et ipse
Coniugio iungens amitam, diademate sacro
Imperii ornavit sociam. Nisi fata negassent
395
Invida, venantem quae surripuere, nepotes
Ex natis post se claros sperabat ab illa,
Non dedignatus generosi sanguinis ortum.
Unde tibi affinem, permotus numine divum,
Iure et amicitiae, cognatum ob stemma domusque
400
Austriacae, qua diva tibi est a matre propago,
Hanc vinclo iunget iamiam thalamoque iugali.
Illa tibi post tot feret effera bella quietem,
Illa tuis reddet tranquillaque tempora regnis,
Illa etiam tecum longaevos exiget annos
405
Et te natorum faciet fecunda parentem.
Fausta subi, thalami quamvis iuga ferre secundi
Est grave coniugium post primum! Primus amoris
Esse solet, non infitior, ferventior ignis,
Sed tamen exstinguit plerumque novissimus ardor
410
Reliquias ignis, dum fit nova flamma, prioris.
Non ut sis caelebs, abrupto vellere Parcae
Ceperunt primam, sed quod tua regna per istam,
Quae Latias superat Graiasque heroidas omnes,
Iustitia atque armis qui te sequerentur, haberent””.
415
Dixerat et tenuem ex oculis se solvit in auram.
Iam croceum rutilans Tithoni Aurora cubile
Liquerat et tenebras matura luce repressit,
Clarius et solito Phoebumque diemque reduxit,
Cum subito e somnis rex experrectus habebat
420
Singula fixa animo, quaecumque Gradivus opacam
Per noctem retulit, suspenso spemque metumque
Pectore perpendens nec inania verba deorum
Posse ratus fieri. Iubet acciri sibi fidum
Consilium et coram cunctis sua visa recenset.
425
Nuntius interea de castris venit et omnes
In reditu esse acies, ex ordine cunctaque ibidem
Gesta refert; quo res maiorem, dixerat ut Mars,
Nacta fidem. Extemplo tam sancti vincula cunctis
Coniugii placuere, statim regaliter oras
430
Ad Latias oratores transmissi et ab armis
Ad ripas subito discessum pectore laeto,
Istula piscosis gelidus quas alluit undis.
Postquam Erycina suis transvecta per aëra cycnis
Ad iuga Gargani venisset Iapygis, ad se
435
Blandas collegit, quibus haec fuerat plaga nota,
Carmine famoso Sirenes et agminis ipsum
Ductorem puerum, cui plurimus ignis, Amorem.
Quos paucis placido sic vultu affatur: ““Ad istas
Quae modo nos urgens regiones causa coegit,
440
Sat liquet; est dudum iam vobis cognita. Et ergo
Nil aliud superest quam finem imponere rebus
Tam fauste inceptis, namque, ut meministis, ad istud
Tam sanctum mens est per vos accensa puellae
Conubium. Per me Mars est revocatus ab armis,
445
Et rex per Martem flexus. Iam liber amores
A fremitu belli meditatur paceque gaudet.
Sic, quod Moscorum Scythicis quoque nuper in arvis
In cursu fuerat, bellum crudele diremi.
Omnes, Arctoi qui sunt sub sidere caeli,
450
Exsultant animis, propere per vota precesque
Adventum exoptant sponsae, sua gaudia laetis
Vocibus ex imo prodentes pectore et ore.
Omnia laetitiae sunt, omnia plena favoris,
Urbes ornantur, praecelsa palatia et arces
455
Structuris variis sponsae reparantur in usus.
Quare agite huc tandem cunctantem ducite! Sipus
Hospitium dabit, hic classem cum rebus ad unguem
Omnibus instructam, quas haec via poscit, habebit””.
Illae abiere alacres ad Parthenopaea superba
460
Moenia et ingressae penetralia casta puellae
Inveniunt ad iter congesta ex ordine cuncta
Intentosque viae comites sponsamque tenentem
Vix lacrimas. Quam sic curru cum matre iugali
Usque ad Sipuntem ducunt, ubi carbasa tendi
465
Debuerant Zephyris lenem spirantibus auram.
Venerat illa dies, patriam qua linquere terram
Debuerat virgo dilectaeque ora parentis
Et tot flebilium vultus dextrasque suorum.
Surgit in ambiguo subito tum pectore tristis
470
Horror et in facie perplexus virginis ardor,
Coniugis hac trahit immensus laudati, et ab ista
Parte parentis amor. Sic percita fluctuat inter
Spemque metumque simul, versans in pectore multa.
Sed genialis amor materni victor ademit
475
Maestitiam ex animo et solvit de litore funem.
Ecce autem vitreis, visu mirabile, in undis
Ennosigaeus adest cum caerulea Amphitrite;
Haec puppim, proram tenet ille. At Glaucus utrique,
E pastore deus pelagi, Nereusque ministrat.
480
Praecedit Triton obluctantesque repellit
Fluctus, e tumidis humiles etiam efficit undas.
Turbaque amatorum currus, delphines ab omni
Parte natant, omni nantesque ex parte tuentur
Suspiciuntque novam et mirantur in aequore pompam.
485
Tranquillum passim quatitur mare. Dorida Nymphis
Coniunctam, ambiguum placidis cum Protea monstris
Sulcantem pelagus sponsamque ambire videres.
Ipsa Thetis etiam ante alias formosa superne
Fluctibus in mediis applausit. Fulgida Agave
490
Et Galatea nives superans, et lactea Glauce,
Velox Cymothoe, Spatale uda virensque Thaleia
Atque omnes circum classem Nereides ire
Gaudebant, pulchrae laudantes virginis ora,
Plus quam Tyndaridis, quam pastor vexerat olim
495
Idaeus, plus quam vesanae Colchidis et plus
Quam miserae illius, fuerat quae sola relicta
In Naxo, quam post Bacchus miseratus ad astra
Transtulit. In liquidis alternaque brachia iactat
Leucothea acta vadis, proles Cadmeia, nato
500
Cumque suo, fidens quem nauta Palaemona dicit,
Litus ad Histriacum classem perduxit et illic
Innantem tuta portus statione recepit.
Quo dum perventum est de proraque ancora iacta,
Egressa est virgo, nullo discrimine ponti
505
Tot placidi permensa vias et sidere dextro,
Caesareae imposuit plantas bene sospes arenae
Versaque in Arctoum, quem spectat Parrhasis, orbem,
Cum dis, quos coram cernis, magnisque deabus
Carpit iter. Iungunt se e lucis inter eundum
510
Semicaprique dei Fauni Satyrique bicornes,
Montibus e celsis se Nymphae et Oreades addunt,
E silvis Dryades vernoque ex rure Napaeae,
Naiades e rapidis exsertaque brachia tollunt
Fluminibus quantumque licet, natitando sequuntur
515
Attonitaeque deam, quae sit nova, saepe stupescunt
Felicesque putant, quibus huc datur ire facultas.
Ipsa etiam iaculisque manus et terga sagittis
Armata e summis venatrix verticibus dux
Casta puellarum, virgo Latonia secum
520
Expertes thalami comites per lustra ferarum
Collectas ducens, se nostro iunxerat una
Coetui et est conata etiam dea virgine tanta
Ire minor. Sociae praestantem heroidaque omnes
Miratae, illius libabant casta vicissim
525
Oscula candidulis manibus. Formosa Lycaste,
Flava Leontodame, cervis inimica vagisque
Nebrophone numenque soror venantibus Opis
Fragrantes violas, tepidi nova munera veris,
Omnigenosque alios flores, quos terra remittit
530
Hiberno resoluta gelu, per florida passim
Legerunt arva. Illa thymum tulit, altera blandos
Narcissos, alia ex aliis componere sertum
Sedula germinibus studuit; pars ramea sternunt
Fragmenta et casias, hyacinthon, amaraci odores
535
Floris. Pars Hecates, quae pelex dicitur olim,
Mentam subiciunt et quidquid odore redundat,
Ante pedes sponsae Latois et ordo dearum
Silvicolum posuit formosoque agmine magni
Hactenus ad Gracci tendentem moenia cinxit”.
540
Dixit et aspectu se nostro protinus ales
E Maia genitus cum dis visisque deabus
Surripuit meque in medio sermone reliquit.
Respicio, post terga statim se densus in auras
Attollit pulvis ceu quodam turbine motus,
545
Dum vasto emittit luctantes carcere ventos
Aeolus et magno ferit obvia cuncta fragore.
Terga boum magnis intensa feruntur aënis
Grande proculque tonant; tuba plurima ductilis aethram
Et nemus omne replet valido clangore per auras.
550
Subsequitur procerum chiamydatorumque superbo
Turma frequens gyro, gemmis et torquibus ardens,
Quae Salentinis sponsam deduxit ab arvis.
Ipsa, velut stellas inter dum luna minores
Plena micat, Latiis sedit circumdata nymphis,
555
Aurato sensim carpento vecta. Stupebam,
Non mortalis erat vultus, nihil — o dea certe! —
Quam quod erat cunctis; spirabat numinis instar
Atque oculos mentesque hominum converterat ad se.
Ut ventum est tandem, quo se tentoria regis
560
Virginis ante oculos campo protensa ferebant,
Murice conscendit niveum mox astura stratum,
Lenia qui immoto glomerans vestigia dorso
Hanc magni herois congressibus obtulit aequis.
Ille dies fuerat dudum exspectatus et ille,
565
Quem superi, Sigismunde, tibi, rex inclute, laetis
Auspiciis post proelia tot tristesque dederunt
Exsequias. Reliquum si quid maeroris in imo
Haeret adhuc animo cari post funera fratris,
Post obitumque tuae dilectae coniugis et post
570
Fata tuae dulcis nuper miseranda sororis,
Solve! Venit sospes per tanta profecta viarum
Et maris, et terrae tandem discrimina virgo
Exoptata diu, te coniuge digna tuumque
In thalamum claris it ducta heroibus omni
575
Ex Latio. Caesar, quo nil augustius orbe,
— Quod faustum siet et felix! — hanc pronubus ad te
Imperii magno cum principe mittit habendam.
Pone subit patria dux Prosper ab urbe Quirini,
Cui dedit antiquum genus atque insigne columnam
580
Ardua Romulidum virtus. Stupet Itala pubes,
Quae sequitur, tot pulchra virum torquataque passim
Agmina, tot fabre confecta monilia, gemmas,
Auratas chlamydes, pellis pretiosa sobellae
Vellera, divitias, exstructa palatia, mores
585
Ingeniosque hominum: certe non barbara tellus!
Ut rata conspicitur, non Sarmatis ora, sed absens,
Credere quod renuit, paene Ausonis esse videtur.
Advenit huc sponsae, princeps Estensis, ab Hunnis,
Affinis, pulchrum Italiae sanctique senatus
590
Cardinei specimen, vir praestans robore cordis,
Ingenio sollers, doctrina clarus in omni,
Et recti fideique tenax, assertor et aequi
Integer. Accedit magno tibi tantus honori
Antistes, comis cunctis; non fastus in illo
595
Ambitiove tumet, sed amor virtutis honestus.
Adveniunt, quos cum domina Garganus ab undis
Apulus Adriacis proceres hoc tempore misit
Florigero cum tot praestanti corpore nymphis,
Quas e Campano sponsae delegit eunti
600
Litore dulce canens Siren mare et undique circum,
Egregias vultu et blanda probitate rubentes.
Adveniunt omni vicini ex parte, remoti
Totque duces et tot turmatim denique gentes,
Quas Albis latebrosus et unda binominis Histri,
605
Piscosus Viadrus, vagus Istulaque alluit et quas
Ripa procul magni sinuosa Borysthenis ambit,
Quae Phasim Tanaimque bibunt fluctusque pererrant
Euxinos et quae pelagus Glaciale frequentant,
Gratanturque tibi, tua ad atriaque aurea tendunt,
610
Cumque Bona bona multa ferunt, bona multa precantur.
Quare age, felici quae ducitur omine, sponsam,
Quae pro te agnatum regnum terrasque paternas,
Lumina et uda suae genetricis, et oscula liquit
Inque tuos tendit licitos suffusa rubore
615
Virgineo amplexus, venientem fronte serena
Excipe! Si spectes, iam tempus id exigit et res
Et ratio regni successorumque poposcit.
Tu Bona virgo, deum cui non sine numine tandem
Laudati toties coram datur ora tueri
620
Coniugis, o quanto saliunt tua pectora motu,
Oblatam nivea dum dextra tangere dextram
Contigit inque oculis oculos dum capta moraris!
Nunc audita prius siquidem de principe tanto
Vera vides neque verba tibi fateare necesse est
625
Esse data: ad talem perducta es virgo maritum,
Si genus et formam perpendes, cuius in orbe
Inter tot reges similis vix unus habetur.
Unde brevi natum, qui regna paterna gubernet,
Grata dabis cunctis sub atroci tempore belli,
630
Pruthenis prope ad oceanum quod agetur in arvis,
Illius optato quod componetur in ortu.
Is siquidem pacis cupidus regnabit et aequi
Iustitiaeque tenax, prudens et amator honesti,
Vim nulli fieri sinet et non inferet ulli,
635
Postquam longaevi continget sceptra parentis.
Haec mens praesagit — mens est divina poetis —
E superis veniens, quam spiritus incolit, unde
Saepe vident, quae sunt post successura. Nec idem
Me, puto, destituit, qui certa futura revelans
640
Suggerit ex hoc coniugio mihi; sed tamen illa
Nescio quod numen cohibet caeleste profari.
Haec tacitis igitur fatis subiecta relinquo,
Ex tot dis spem concipiens ex totque deabus,
Quod bene succedent, quae restant, omnia ductu
645
Propitio divum, quibus auspiciis sacer iste
Nunc Hymenaeus adest, magno susceptus ab omni
Nobilium procerum coetu reverenter honore.
Obvia plebs omnem campi occupat urbe relicta
Planitiem, toto sua gaudia pectore monstrans,
650
Sideream laetis regionem vocibus implet.
Aera sonant templi celsis in turribus acta,
Musica multisonis concentibus organa clangunt,
Arte canunt mystae sua carmina dulce sacrati,
Sulphureo ex muris dant propugnacula fumo
655
Innumeros crepitus, quos aenea machina crebris
Ictibus eiaculans solidae tremere intima terrae
Cogit, ut esse putes, ne forte dehiscat ad ima.
Undique concursus hilari clamore per agros
Ex pagis fiunt, ex lucis et prope silvis
660
Ex tot, mirantur strepitus tonitrusque boatum
Insolitum, ingenti pompaque sequuntur ad urbem,
Laetitiis passim per plana, per invia fusis
Adventum sponsae gratum testantur habentque.
Hoc et item levibus modulis, currentibus ultro
665
In numeros, simul haec in publica gaudia raptus,
Exhibui, inceptor qui quondam maximi in aula
Caesaris istius fueram conubii in oris
Vindelicis. Cui iam confecto signa favoris
Dant omnes meriti, optantes prosperrima rerum
670
Omine felici multos eventa per annos.
Quae faxint superi, rata sint ut vota, precamur.
Exhibui, siquidem quod iussu caesaris olim,
Huius avi, qui nunc feliciter imperat, egi
Hoc in coniugio. Calamus non versibus votis
675
Ex Helicone, tamen quodam fervente calore,
Per me Vindelicis coeptum fuerat quod in oris,
Prosequitur. Qui iam confectoque omine fausto
Exoptat rerum multos eventa per annos
Prospera, perpetuo futuraque cuncta precatur.