Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Petro, Dei gratia episcopo [Cra]coviensi et Regni [Polon]iae supremo cancel[la]rio, domino meo colendissimo.

Reverendissime in Christo Pater et Domine, domine mi colendissime. Obsequiorum meorum plurimam commendationem.

Cum iam conventum prope absolutum esse existimo, remitto h[unc] nuntium illustrissimi domini Ottonis Henrici comitis palatini Rheni cum litteris ad serenissimam maiestatem regiam. Quem hucusque detinui, ne citius a maiestate regia expeditus, dominu[m] suum ad maiestatem regiam in conventum Petricoviensem adduxisset. Scripsit enim mihi dominus comes palatinus rogando, ut sibi significarem, quando conventus Regni celebrari deberet, ad quem vel fratrem suum Philippum missurus esset, vel ipsemet in persona venturus. Quantum hinc maiestas regia habuisset dispendii, praesertim cum constans debitum petitur, pro natura et conditione maiestatis regiae non latet me ad minus aliquot milibus ducatorum neutrum illorum a se absolvisset. Si in hoc egi contra maiestatis regiae voluntatem, non sum indignus venia. Nuntius tamen is, ut cum bonis et benignis litteris (quae aliqua ex parte diligentiam meam probent) a maiestate regia dimittatur, visum mihi est non inconsultum, multum siquidem princeps iste maiestati regiae se affectum et addictum declaravit, cum nuper essem Ratisbonae. Moram, quod nuntium tam diu apud me habuerim, cum domino Nibschicz excusavi, ad quem etiam erant litterae, quasi in illius et mea a curia absentia negotium nobis commissum non bene potuerit expediri. Debui aliquid domino comiti palatino rogatus, sed plus maiestati regiae etc.

Scripsi serenissimae maiestati regiae, quibus mandatis contra Luteranismum et pro meo conservando officio egeam iussique illorum fieri exempla, quae his adiunxi. Ex his ea, quae peto, Dominatio Vestra Reverendissima intelliget. Quae concedi possunt, suscipio, quae non, maiestatis regiae arbitrio relinquo. Nisi maiestas regia sua me hic auctoritate fulciverit et in debita apud meos et vicinos me existimatione conservaverit, cum ea lues adeo mihi est proxima, actum erit.

Acti sunt a maiestate regia Gdani in exsilium mei consanguinei Iacobus et Adrianus Flint, qui pro maiestate regia superioribus annis contra Moscovitas militaverant suis impensis, unde, ut non est incognitum Dominationi Vestrae Reverendissimae, quorundam Gdanensium contraxerant odium. Hi cum nunc malis abusibus, moribus et manifestae Luteranorum iniquitati, quae in Monte Regio impune regnat, infensi, redire in gremium ecclesiae, quod redeuntibus non clauditur, statuerint, neque etiam ab eo se longe declinasse asserant, utpote idiotae, qui magis militiae quam religioni fuerant addicti seque in fide maiorum et parentum suorum deinceps vivere et mori mihi promiserint, quod illos omnino facturos confido, sicut de his latius etiam maiestati regiae scripsi, Reverendissimam Dominationem Vestram ut dominum et patronum meum colendissimum maximopere rogo, dignetur ad maiestatem regiam intercedere, ut illos bonis suis Gdani restituat et liberam, quam prius ante exsilium habuerunt, ma<n>sionem concedat. Pro parvis delictis satis diu magnas dederunt poenas, cum pro magnis hi, qui factionis huius fuerant duces et Gdani adhuc manent impune, nullas dederint.

Superiori die scripsi Dominationi Vestrae Reverendissimae contra Hans Holsten, quibus modis impostor ille viduae relictae olim Caspari Schilling imposuerit et mandato serenissimae maiestatis regiae ex cancellaria Dominationis Vestrae Reverendissimae dato adversatus sit et quod vidua haec litteras Dominationis Vestrae Reverendissimae, quas ad illam dare dignata fuit, mihi legendas miserit, ex quibus singularem gratiam et propensionem erga illam Dominationis Vestrae Reverendissimae liquido intellexi, unde tanto confidentius adhuc pro illa intercedere ad Dominationem Vestram Reverendissimam non vereor. Scripsit mihi afflicta haec vidua, scripserunt et alii, quibus Holsten ille debet et plerique alii boni viri et quidam dominorum terrarum Prussiae non sine admiratione et animi dolore, quod nuper rediens ex Petricovia Holsten ille a maiestate regia obtinuerit, quod illum regia maiestas in tutelam et clientelam su[am] susceperit et ex omnium iurisdictione, cum civit[atis] Gdanensis, tum etiam terrarum Prussiae, liberum [fe]cerit et quod neminem iudicem cognoscere debeat quam ipsam serenissimam maiestatem regiam et eiusdem commissarios et quod illi liberum sit quemcumque volet ex iure suo ad serenissimam maiestatem regiam protrahere, quemadmodum fecit huic afflictae viduae, cui ex mandato regio et decreto scabinorum Gdanensium tenetur facere rationem, qua posthabita, illam in ius ex iure suo civili ad maiestatem regiam vocavit. Quod insolens facinus apud nos nemo umquam audivit prius. Privilegia habemus, leges habemus, neque deest nobis processus iuris et nova eius serenissimae maiestatis regiae ordinatio. Illis tamen omnibus omissis et derogatis, homo iste ex Holsacia exoticus et qui malis artibus et imposturis crevit et vix umquam antea serenissimam maiestatem regiam vidit, de illaque nihil bene meritus, debet ista praeeminentia et praerogativa frui, quod ex omnium iurisdictione et ex iudiciis nostris omnibus per gratiam regiam, quam pessime meruit, exemptus sit et quod ille causam praebere dignus videatur, qua iura, privilegia et libertates nostrae infringi debeant. Qua re permotus, cum persuasum mihi habeam sine scientia vel saltem consensu Dominationis Vestrae Reverendissimae successisse istiusmodi insolitam homini impostori et quadruplatori concessam licentiam et quod prius Dominatio Vestra Reverendissima partes huius afflictae viduae iuste foverit, serenissimae maiestati regiae ex animo et pro debita fide mea, ut minimus consiliarius, scripsi, quo tales insolentias et novitates, quae ad novandas res se protendunt, fieri non permittat. Revera, mi Reverendissime et Colendissime Domine, nihil inde boni futurum esse potest, his praesertim periculosis temporibus, in quibus vulgus effrenes sumpsit animos. Et cum iam Dominatio Vestra Reverendissima pro aequitate causae huic afflictae viduae benigniter patrocinari dignata est, velit quaeso pergere et illam patrocinio suo apud serenissimam maiestatem regiam in hac tribulatione non destituere obtinereque pro illa mandatum regium, quo isti Holsten serio iubeatur et sub gravibus poenis cogatur decreto scabinorum satisfacere, hoc est rationem de perceptis reddere, quemadmodum in libro rationum habetur, cassando citationem inique et contra iura nostra factam contra ipsam viduam, quae ea in re omni gratitudine una mecum Dominationi Vestrae Reverendissimae respondebit.

Quantum serenissimae maiestatis regiae litterae contra Alexandrum Sculteti canonicum Varmiensem profecerint, ex litterarum exemplo reverendissimi domini Varmiensis ad me Dominatio Vestra Reverendissima intelliget. In hoc tamen profuerunt, quod adhuc ab illo (quid moliatur nescio) non sentio me molestari. Velim etiam, pro gratia sua Dominatio Vestra Reverendissima me certiorem redderet, quid de coadiutoria serenissimae maiestati regiae a domino Varmiensi responsum. Ego non male spero, accepit me nuper dominatio eius reverendissima in filium spiritualem, iniciatura me pro Dominica Laetare, Annuntiationis et Dominica Iudica sacris ordinibus, ut sim prius miles quam imperator, sacerdos priusquam episcopus, quem me adhuc ex impositione manuum Dominationis Vestrae Reverendissimae futurum, Deo bene favente, confido, etiamsi novo alieno aere me implicare debeam. Dominus providebit.

Habui, mi Reverendissime et Colendissime Domine, quamdiu afui, quendam Graudnicensem Lazarum praefectum in Goląbia, qui et religione et rebus meis male est abusus, unde cum hoc in notitiam meam pervenisset, ne videretur id ipsum ex meo consensu fecisse, iussi illum officiali Radomiensi Dominationi Vestrae Reverendissimae deferri, a quo una cum testibus citatus, quid ad articulos propositos responderit et quid testes contra eum deposuerint, ex dictis testium liquet. Miserat mihi eas litteras dominus officialis, quas obsignatas ad Dominationem Vestram Reverendissimam scripserat et cum primo intuitu per imprudentiam ob titulum reverendissimi easdem aperuisse[m], ad Dominationem Vestram Reverendissimam spectare cognovi et postquam in eis processum contra Lazarum inesse vidissem, ad calcem usque perlegi, non ratus hanc a[u]dentiam meam Dominationem Vestram Reverendissimam aegre laturam. Habetur ideo hic in castro meo idem Lazarus in carcere. Quicquid Dominatio Vestra Reverendissima de illo statuerit, aut si vult, quod rursus versus Radomiam remittatur, fiet, exspectoque ea de re Dominationis Vestrae Reverendissimae responsum, neque prius liberabitur, quam illud habeam. Homo perfidus et blasphemus in gloriosissimam Virginem et sanctos, praeterea seorsum in divam Agn<et>em, cuius vitam sanctus Ambrosius non fuit dedignatus scribere, quam haereticus iste lupam vocavit, ut hic per duos testes contra illum depositum est, non meretur impune dimitti. Quamcumque Dominatio Vestra Reverendissima de illo sententiam tulerit, habebit exsecutionem. De mala administratione et furto illius parum moveor, plus me religionis afficit iniuria etc.

Quae in Livonia aguntur, non puto latere Dominationem Vestram Reverendissimam et nisi adeo periculosis principiis obstabitur, experiemur, quem anguem in sinu fovemus et cum mihi de omnibus libere ad Dominationem Vestram Reverendissimam scribere liceat, non possum mihi temperare, quin animi mei sententiam declarem. Quod si ad eum modum sub praetextu religionis et ea episcopatuum ambitione marchiones Brandenburgenses Livoniam totam occupaverint, vix sinent Lithuaniam esse terminos suos. Habent ab alia parte regem Daniae Fredericum, qui etiam se ius habere dicit in Livoniam, praesertim in collatione episcopatuum, cum illo habetur pactum contra Livones episcopos, ut Vilhelmum omnibus modis intruderent et demum hoc, quod reliquum est, occuparent et Luteranismo omnia inficerent. Quid hinc futurum, facili coniectura Dominatio Vestra Reverendissima assequitur, praecipue si haec hominum praevaricatorum potentia et temeritas in dies sic fieret auctior, neque serenissima maiestas regia cum filio, immo et Regnum quicquam inde boni sperare potest.

Episcopus Osiliensis confirmatus a Sede Apostolica vivit et vivus ab eo, qui non habet differentiam in cibis et ecclesiae nostrae eiusdemque caeremoniis etiam non clam adversatur, e sede deici debet? Scripsi quidem rogatus pro illo, sed edoctus Osiliensem episcopum mortuum et istum canonice electum, in quo falsus sum plurimum. Qua de re Dominatio Vestra Reverendissima pro prudentia sua incomparabili dignetur ista apud se reputare et contra niti, quantum potest, ne ecclesiae nostrae episcopi ab hominibus malis spiritibus exagitatis detrudantur. Colligitur a vicinis meis equitatus et peditatus contra Livones, qui recognoscunt imperium et procul dubio clamabunt et suppetias ab imperio postulabunt. Et cum prius bannum sit prae foribus, verendum est maxime ista de causa, quod status et ordines imperii citius quam prius et bannum in exsecutionem ponent et fortassis gentes mittent fieretque sic novissimus error peior priori. Haec profecto nullo affectu aut animi passione, sed pro fide mea et iudicio, qualecumque hoc in me est, confidenter Dominationi Vestrae Reverendissimae scribo, quae peto in bonam partem neque aliorsum atque ego sentio, suscipi.

Oppidum Graudnicense, cuius plebanus ad desperatum illum Pomezaniensem, ducta suae farinae coniuge, secessit, totum est Luteranismo infectum et hoc, ut ferunt, culpa capitanei Ioannis Sokolowski, qui etiam, sicut quidam asserunt, ea lue laboravit vel laborat. Ecclesia et schola ibidem, quae mihi puero prima fuit, et domus parochialis vasta et ruinis obnoxia, cuperem igitur in debitum ordinem restituere omnia et rursus pro ista Quadragesima parochum illic statuere, quod sine permissione serenissimae maiestatis regiae non licet, quae ius habet praesentandi. Quod mihi pro hac vice dumtaxat peto concedi, quemadmodum et alia mandata, quorum his adiunxi exempla, salvo iure etc. Quae si sic obtinuero, spero non paucas oves errantes in caulas me reducturum. Ad quod si Dominatio Vestra Reverendissima adminiculum suum mihi praestiterit, in primis de Deo Omnipotente et eius Sancta Ecclesia bene merebitur et me in officii mei debito reddet stabiliorem.

Nova in hoc angulo pauca ad me perferu[n]tur. Accepi tamen paulo ante ex Brabantia litteras. Oratores regis Daniae Frederici fuisse apud serenissimam reginam Ungariae Mariam, illarum terrarum gubernatricem, quos grate fertur suscepisse et cum illis de libera utrimque navigatione transegisse, Lubecenses vero durius a se dimisisse, qui minabantur non permissuros navigare Hollandos. Conclusum etiam matrimonium inter filiam maiorem natu regis Christierni Daniae captivi, neptem caesaris et principem Orangiae, filium illustrissimi domini comitis de Nassau. Si quid vicissim novi Dominatio Vestra Reverendissima ex curia caesaris et quid de Hungaris habuerit, ad me cum hoc meo nuntio et de aliis rebus, in quibus responsum Dominationis Vestrae Reverendissimae exspecto, perscribi iubeat. Dominationi Vestrae Reverendissimae, ut domino et patrono meo colendissimo, me totum commendo ac dedo Deumque oro, ut illam mihi quam diutissime in prospera valetudine omnisque felicitatis accessu conservet.

Ex castro Lobaviensi, 21 Februarii anno Domini MDXXXIII.

Reverendissimae Dominationis Vestrae devinctissimus Ioannes episcopus Culmensis manu propria.