Serenissime Rex et Domine, domine clementissime.

Ne quicquam harum rerum, quae hic aguntur, Serenissimam Maiestatem Vestram lateat, cum heri cubicularius abire non potuerit, adnotanda adhuc ea duxi, quae successerunt. Heri, cum occupatus scriptione aulicari non potuerim, id, quod pridie fieri debuit, factum est, scilicet comitiorum istorum initium celebrata missa in aula caesareae maiestatis et post illam principes, qui hic sunt, ad praetorium se contulerunt, ad quos caesar misit et tria tractanda proposuit: primum, ut inter se agerent, quibus modis Turcarum viribus resisti et per quae media illae infringi possint, caesarem in Imperio diutius subsistere non posse ob coniugem, liberos et alia regna etiam infidelibus Mauris propinqua. Igitur per ipsum in persona contra Turcas nihil posse fieri, sed si status Imperii quicquam in commune contra Turcas gentibus, armis et pecuniis statuerent, caesarem pro debito suo militibus et pecuniis ex Hispania non defuturum. Secundum, ut de religione tractaretur, quomodo illa reduci ad eos posset et firmari, qui ab ea desciverunt utque ea in re certa aliqua concordia inveniretur. Tertium, ut ordo et bonum regimen in Imperio absente caesare sub serenissimo Romanorum rege servaretur agereturque de modis, quibus post caesaris discessum per serenissimum Romanorum regem omnia in Imperio sub debita oboedientia administrarentur et gubernarentur. In his tribus comitia ista sudabunt. Quid efficient, effectus docebit.

Convenit me heri etiam in hospitio meo dominus Alexius Turzo. Fuit cum eo dominus Georgius Loxanus et cum imprimis multa familiariter contulissemus, postulavit a me, ut cum eo seorsum aliquamdiu secederem, vellet enim quaedam mecum confidentius colloqui et cum in conclavi consedissemus, orsus est ab ovo, quantum ipse Serenissimae Maiestati Vestrae debeat et quantum Illam veneretur et observet, quantum regno dominisque Polonis totique nationi iure natalicio faveat faveritque semper, se tamen ab aliquibus in regno male praeter suum demeritum audire, quasi ipse fomes esset istius dissidii inter serenissimum Romanorum regem eiusque adversarium et quod ipse aleret aluissetque hucusque tam perniciosam rei publicae christianae discordiam, a qua semper fuisset alienissimus et quod longe sibi gratius esset nobilissimi (ut illius verbis utar) regni Hungariae profectum et commodum quam ruinam procurare, unde me impense rogabat, ut se, tum apud Serenissimam Maiestatem Vestram, in qua pro innato candore nihil istiusmodi suspicionis inesse crederet, tum apud alios regni barones et proceres et scripto et in reditu meo coram verbis, quantum mihi liceret, excusarem, se semper fidelem servitorem et ad omnia servitia Serenissimae Maiestati Vestrae praestanda propensissimum futurum. Quae cum pro illius humanitate non potuerim non suscipere, in notitiam Serenissimae Maiestatis Vestrae deducenda existimavi. Postea de aliis rebus collocuti, dixit se missum cum domino Andrea Ungenad a serenissimo Romanorum rege, mitti etiam a caesare alios oratores, ad dominos Hungaros, ut eos in fide conservet, et ne adeo Turcarum adventum metuant, sed viriliter se opponant, caesaream maiestatem et serenissimum Romanorum regem cum universo et valido exercitu illis, quandocumque necessitas ingrueret, suppetias laturos. Et cum de his suppetiis et exercitu inter nos multa disseruissemus, non potuimus invenire, unde tam cito conscribi et colligi possit, praesertim si Turcae sunt in praecinctu itineris, hinc usque ad mensem Augustum vix decem milia peditum possent congregari. Caesar magnam habet fiduciam in eos Hispanos pedites, quos fovet pro reditu suo in Italia, quorum 7000 esse feruntur. Sed si se offerret necessitas subito (quod omen Deus avertat) et dumtaxat 50 milia Turcarum, qui libere hucusque grassari possent, eruptionem facerent, unde tam cito nobis Hispani ex Italia et alii, quos somniamus exercitus, subvenirent? Ego tam diu hic sum in hac curia, Hispaniam et Hispanos etiam novi, qui quemadmodum et alii homines volare non didicerunt vel possunt. Unde tamen tam validus et numerosus exercitus adeo subito colligi possit, prae hebetudine mei intellectus videre nequeo. Clam esse non potest, ubi milites conscribuntur, quod tamen neque hic in superiore, neque unde paulo ante digressus sum, in inferiore Germania, quisquam fieri novit. In Helvetiis spes non est, qui partes Gallicas sequuntur et ut superiore die serenissimi Galliae regis orator mihi rettulit, promiserunt regi 50 milia peditum, quando ad defendendum pontificem contra Turcas in Italiam se conferet iamque ad id apud marchionem Salutiarum quaedam deposuit praesidia, quae male hic audiunt etc.

Hic et circumquaque Ratisbonam nullos milites quam aliquot capitaneos per plateas transeuntes video. Iactamus nihilominus nescio quae castra in aere, nisi fallor, plagam Dei manifestam esse cognosco, videntes non videmus, intellegentes non intellegimus etc. Quapropter persto in sententia, quam ex Bruxellis 27 Ianuarii Serenissimae Maiestati Vestrae descripsi Illique iterum atque iterum supplico et pro fide mea consulo, petat pacem a Domino in diebus nostris, quia nemo alius pro nobis pugnabit illamque pacem omnibus modis Serenissima Maiestas Vestra, quam diu potest, cum Turcis componat eaque fruatur interea, quo alii caelum terrae miscent et pacem neglegunt, bello non sufficientes. Quod meum consilium, si forsan non prudenter, fideliter tamen et pro debito meo Serenissimae Maiestati Vestrae descripsi, humillime rogando boni consulere dignetur.

Quod scripsi de serenissimo rege Galliae, eius orator, qui me crebrius convenire solet, mihi dixit et inter alia superioribus diebus rediisse ex Constantinopoli patriarcham Aquilegensem venisseque ad pontificem et de omnibus Turcarum viribus et moliminibus illum certiorem reddidisse, quibus perculsus pontifex ipsum patriarcham ad serenissimum regem Galliae misisse orasseque impense, ut pro officio et nomine suo christianissimi in tam praesentibus periculis, quae iam iam imminerent, se et ecclesiam non desereret. Quibus permotus rex promisisset pontifici, quandocumque res exposceret, se in propria persona cum quattuor milibus cataphractorum equitum et cum quinquaginta milibus peditum, quae iam haberet in ordine, quando vellet, atque cum omnibus suis tormentis, seu ut vocant artelaria, in Italia affuturum iamque cum marchione Saluciarum, quem ibidem in Pede Montium habet ducem seu capitaneum, disposuisse, ut quosdam milites, equites et pedites, cum tormentis missos a rege suscipiat et contineat, quousque aliud habeat mandatum. Quod cum huc perlatum est, nescio quam generavit suspicionem. Etiam si quid forsan bono animo fiat, non desunt, qui aliorsum, quam fit, interpretentur. Ad eum modum nunc in orbe christiano vivitur. Nusquam tuta fides, igitur non frustra nos castigat Deus.

Haec sunt, quae adhuc addenda censui, licet coram maluissem referre. Cum tamen adhuc Serenissimae Vestrae Regiae et reginalis Maiestatis negotia et nescio quod tempus me detineat, non abs re duxi ista ascribere, fortassis Deo optime favente offerent se alacriora, cum quibus, ut spero, brevi Serenissimam Maiestatem Vestram in reditu reverenter salutare possim. Cui me iterum humillime commendo.

Ex Ratisbona 18 Aprilis anno Domini 1532.

Serenissimae Maiestatis Vestrae Regiae humillimus servus et capellanus Ioannes episcopus Culmensis.