List #53
Ioannes DANTISCUS do Bona SforzaHeilsberg (Lidzbark Warmiński), 1543-02-27
Regest polski:
Dziękuje za list z wiadomością o zaślubinach młodego króla [Zygmunta Augusta z Elżbietą Habsburżanką]. Adresatka uwolniła go od trosk spowodowanych przez pogłoski, zwłaszcza że z Francji donoszono niestworzone rzeczy o innym małżeństwie. Poczuł się bardziej gotowy do wzięcia udziału w weselu, ale cierpi na dolegliwości barków i ramion, przez które ma unieruchomioną rękę i musi dyktować list. Spodziewa się poprawy zdrowia wraz z nastaniem cieplejszej aury. Wrzody na nogach także dotąd nie ustąpiły.
Odpowiada na żartobliwą aluzję Bony, że być może problemy z nogami wynikają ze spożywania trunków z kubków bez nóżek. Od czasu powrotu z Wrocławia zmienił tryb życia. Życie w domu różni się od życia na dworze, którym jest zmęczony. Nie chciałby już opuszczać domu, jednak przed śmiercią pragnie choć raz osobiście spotkać króla i królową [Zygmunta I i Bonę]. Jeśli nie przeszkodzi mu poważniejsza choroba, postara się dotrzeć do Krakowa.
Z usług medyków korzysta rzadko, od 30 lat niemal wcale. Potrafią łagodzić dolegliwości, ale nie mogą przedłużyć życia. Woli umrzeć, kiedy przyjdzie czas, bez cierpień, których przysparzają lekarstwa.
Zgadza się ze stwierdzeniem adresatki z listu, że w przeciwieństwie do innych duchownych nie zabiega o godność kardynała ani o pomnażanie zaszczytów i bogactw. Zwraca uwagę, że nigdy tego nie robił, lecz przyjmował to, co otrzymywał od króla i królowej. Nie miał świadomości, jak wielki na ciebie bierze ciężar. Duchowni obecnie powszechnie wykazują się ambicją, chciwością, pychą, rozrzutnością i nieprzestrzeganiem zasad religii. Boi się, aby Rzymianom nie przytrafiło się to samo, co Grekom.
Dziękuje za przychylność okazaną Georgowi Schewecke, burmistrzowi i burgrabiemu gdańskiemu, w sprawie pozostawienia go tym drugim urzędzie w tym roku, o co się wstawiał. Napisał w tej sprawie krótko w liście z przedwczoraj [25 lutego]. Jeśli rada Gdańska także napisze w tej sprawie do króla, ponownie zwróci się do królowej.
Zgodnie z poleceniem królowej przedstawia pokrótce nowiny, które do niego dotarły. Uzupełnia przesłane poprzednio informacje o wielkiej bitwie Anglików ze Szkotami. Dopiero teraz wiadomo, kto w niej zwyciężył. Wycofujących się ze Szkocji Anglików ścigali Szkoci wraz ze swoim królem [Jakubem V Stuartem]. Później Anglicy, podzieliwszy wojsko na dwie części, zaatakowali Szkotów z dwóch stron, zadając im ciężkie straty i zmuszając do ucieczki, podczas której ciężko ranny król podobno poległ, a z nim wielu ludzi. Wzięto do niewoli czterech earlów i 24 lordów. W Anglii znajdują się pod strażą pewnego znakomitego męża, odziano ich w nowe szaty, każdemu z nich dano białą laskę, którą publicznie nosi ze sobą dla widowiska.
W Szwecji podający się za króla [Gustaw I Waza], pozorując starania o zgodę z buntującymi się poddanymi, zorganizował zjazd i zlecił zabójstwo udających się na niego możnych. Pewni ludzie mniejszego znaczenia, którzy wyruszyli wcześniej, zostali zabici. Podążający za nimi ważniejsi możni, kiedy zorientowali się w sprawie, zebrali wojska i oblegają zamek i miasto Sztokholm, gdzie przebywa król.
Książe Jülich [Wilhelm Bogaty] przy pomocy sprzymierzonych zaciąga liczne wojsko przeciw posiadłościom cesarskim w Niderlandach, lecz nie ma pieniędzy. Żołnierze uciekają od niego tam, gdzie wypłacają żołd. W wojsku cesarskim jest większy i pewniejszy niż u księcia saskiego [Maurycego Wettyna], langrafa heskiego [Filip Wielkoduszny] i księcia Jülich.
Tak oto zawierucha w prawie całym chrześcijańskim świecie stwarza niewiernym sposobność do ataku. Należy modlić się do Boga o opiekę i obronę przed ich niepohamowaną siłą.
Rękopiśmienne podstawy źródłowe:
| ||||||||||
Tekst + aparat krytyczny + komentarz Zwykły tekst Tekst + komentarz Tekst + aparat krytyczny Ekscerpty dotyczące podróży Dantyszka
BJ, 6657, f. 394vIoannes Dantiscus episcopus Varmiensis Bonae Reginae Poloniae
Serenissima Reginalis Maiestas et Domina domina clementissima. Humillimam servitiorum orationumque mearum commendationem.
Quod me Serenissima Maiestas Vestra novissimis suis litteris de nuptiis certo futuris serenissimae maiestatis regiae iunioris certiorem reddiderit et quod eam sollicitudinem, quam varius mihi hic rumor ingessit, maxime quod nescio, quid ex Gallia de alio coniugio tractari ferebatur, ex animo meo excusserit, quas possum, gratias habeo. Factusque hinc alacrior atque etiam Deo gratia in valetudine firmior, ad profectionem et ad ducend(um) choros sum paratior, quamvis nondum humeri et scapulae, unde adhuc manus praepedita me dictatura uti cogit, noxiis humoribus graventur, quos tamen sole redeunte calentiore dissolvi spero. Neque adhuc desunt vomicae pedibus, quibus sine pedibus cyathi (ut clementer iocatur Serenissima Maiestas Vestra) superiori tempore causam fortassis dederunt, quos quidem humores iam incenis et abstemius a reditu ex Wratislavia victu leviore relictis acepodibus diluo mutatoque more pristino alium me induere pro status et aetatis condicione proque salutis ratione non adeo necessitas, quantum voluntas adegit. Longe alia mens hominibus in domestica atque aulica vita innascitur, cuius iam prorsus pertaesus extra privatos parietes me exserere, si fieri possit, minime cupio, ut tamen priusquam e vivis cessero, Serenissimas Maiestates Vestras vel semel adhuc videre reverenterque coram 
BJ, 6657, f. 395r venerari mihi detur (modo non gravior morbus itineris patiens intercedat) Cracoviam, Deo benevolente, quibuscumque possim modis, me duci, curabo.Quid medici praestare valeant, incognitum mihi non est, eorumque itaque opera utor rarius et iam fere ab annis triginta usus non sum. Languores quidam non mortiferos curare doloresque sedare possunt, non item terminum prorogare, qui nulli cedit. Cumque haud dubie moriendum sit, absque cruciatu, quem illi suis pharmacis morituro addunt, hinc evolaturus sum, quando Deus iusserit liberius.
Quod cardinalatum aliumve statum ampliorem ad accumulandos honores honoribus divitiisque divitias, quemadmodum Serenissima Maiestas Vestra scribit, praeter aliorum ecclesiasticorum morem videor non ambire, sic revera habet, et si Serenissima Maiestas Vestra recte meminit, me numquam ambitiosum fuisse agnoscet. Quod Dominus Deus per Serenissimas Maiestates Vestras, quarum corda in manu eius sunt , mihi dedit, suscepi non invitus, ignorans tum quid susceperim et quam gravem provinciam, de qua seria reddenda est ratio, mihi imponi permiserim, sed non potest dicere figmentum figulo, cur me sic fecisti. Ambitio, cupiditas, fastus, luxus atque religionis observantia tenuis admodum ac modica, quibus ecclesiastici passim vitiis laboramus, turbulenta haec dederunt tempora, utinam resipisceremus, ne id nobis Romanis, quod Graecis accidit, eveniat. Sed de his hactenus.
Quod Serenissima Maiestas Vestra clementem propensionem suam domino Georgio Schefke burgrabio et praeconsuli Gedanensi ad humilem meam commendationem pollicetur, ut in officio regio hoc anno maneat, immensas gratias ago. Qua in re paucis nudius tertius Serenissimae Maiestati Vestrae scripsi, cumque eiusmodi officii postulationem magistratus Gedanensis apud Serenissimam Maiestatem Regiam faciet, iterum de eo Serenissimae Maiestati Vestrae suggeram mentionem ipsumque dominum Georgium Schefke Serenissima Maiestas Vestra sibi ingratum non agnoscet.
Utque iussis Serenissimae Maiestatis Vestrae satisfiat, nova, quae his diebus accepi, perstringam brevibus. Scripseram prius conflictum magnum inter Anglos et Scotos
BJ, 6657, f. 395v
commissum fuisse, de victoria tamen, ad quam tum partem inclinaverit, non constitisse. Nunc primum allatum est, excedentes e Scotia Anglos subsecutos fuisse Scotos cum rege et copiis omnibus. Quod postquam Angli compertum habuissent, in duas se partes divisisse, persequentesque Scotos in medium sui recipientes fortiter invasisse, vertisseque in fugam, in qua rex graviter saucius fertur occubuisse, cum eoque multitudinem ingentem, captos esse duces quattuor et comites viginti quattuor, qui perducti in Angliam a rege inibi novis vestibus induti ac sigillatim quisque eorum viro cuipiam in Anglia principi in custodiam datu ms. o(!)
⌈uu ms. o(!)
⌉s, baculos candidos in manibus pro spectaculo publice circumferre. Quicquid in his postea adferetur, Serenissimam Maiestatem Vestram latere non sinam.
Ex Suecia dicitur illum, qui se pro rege gerit, cum subditis tumultuantibus quasi concordiam et reconciliationem peteret, conventum instituisse dissimulataque fraude primores viros et gentis huius ductores in profectione ad conventum occidi curavisse, fuisseque quosdam occisos, qui praecesserant, non magni momenti viros, quod cum potiores, qui subsequebantur, intellexissent, omnibus viribus et copiis suis collectis Stokhelmum castrum et civitatem eius regni praecipuam, in qua rex ille se continet, acriter in praesens obsidere. Qui sit futurus exitus, tempus docebit.
Ducem Iuliacensem opera confoederatorum numerosum conscribere militem ferunt contra ditiones caesareas Belgicas, verum sine nervo militemque ab illo confugere eo, ubi stipendia solvuntur, quae apud Caesareos quam apud Saxonem, Hessum et ipsum Iuliacensem sunt paratiora et in copia feliciore.
Sic adhuc totus fere orbis noster Christianus turbulentis fluctibus exagitatur magnamque in se irruendi infidelibus praebet oportunitatem. A quorum vi efferataque ferocia, quod nos Dominus Deus pro nobis pugnans (quia nulla salus in homine) defendere ac tueri velit, summis precibus est contendendum.
Qui ut eandem Serenissimam Maiestatem Vestram diutissime
BJ, 6657, f. 396r
prosperrimeque valentem atque florentem conservet, intime precor meque eiusdem Serenissimae Maiestatis Vestrae gratiae quantum diligentius demissiusque possum, humiliter commendo.
Dat(ae) or Dat(um)⌈Dat(ae)Dat(ae) or Dat(um)⌉ Heilsberg, XXVII Februarii MDXLIII.