Serenissimae Regiae Maiestati Poloniae etc. domino [e]t domino meo clementissimo

Serenissima Maiestas Regia et Domine, Domine clementissime. Post humillimam perpetuae meae servitutis commendationem.

Scripsi Maiestati Vestrae Serenissimae brevibus prima Novembris praeteriti, quae hic agebantur: praesertim de aegritudine regis christianissimi et quomodo rursus convaluit, de adventu item cardinalis Salviatis, legati pontificis, qui huc paenultima Septembris applicuit et quomodo illum convenerim, et de ingressu huc 3 Octobris dominae ducis de Alenczon, sororis regis Franciae, ac de matrimonio inter caesarem et sororem regis Portugaliae confirmato deque commissione a caesare mihi data ad Maiestatem Vestram Serenissimam in favorem domini Iacobi Fugger et de aliis plerisque rebus, quae eo tempore se offerebant.

Scripsi iterum novissimas 16 Novembris etiam postquam mihi litterae Maiestatis Vestrae Serenissimae 11 Septembris Cracoviae datae, redditae fuerant, quibus respondi, quantum pro illa tempestate licuit, moliminaque viceregis, quae hic passim aperte feruntur, inserui, et quomodo dux Borbonensis eodem die huc ingressus fuerat, cum aliis novis, quae hic habebantur, annotavi. Supervenerunt tandem etiam duplicatae priorum litterarum Maiestatis Vestrae Serenissimae, cum quibus reverendissimus dominus Cracoviensis episcopus mihi scripserat, quas 28 Novembris accepi, unde a tempore perlectionis illarum, licet dominus magnus cancellarius male per podagram habuit, usque ad hunc diem laborare. In commissionibus Maiestatis Vestrae Serenissimae et curiam cotidie fere frequentare non destiti caesarique et domino comiti de Nassau litteras Maiestatis Vestrae Serenissimae reddidi et mandata mihi iniuncta exposui illaque caesari pro memoriali, ut hic vocant, in scriptis dedi. Sed omnia, donec dominus cancellarius convaleret, suspendebantur. Ille, cum iam salvus ex ea aegritudine factus esset, litteras a me Maiestatis Vestrae Serenissimae libenter accepit operamque in his omnibus, de quibus illi scriptum et per me dictum fuit, pollicebatur, tam cito tamen caesarem his rebus intendere non posse asseruit, propter haec pacis tractandae cum Gallis negotia, qua de re per duos aut tres dies, quousque nescio quid de istius pacis conclusione canebatur, me continui et rursus aratrum hoc prosecutus sum fuique singulis diebus usque in hodiernum mane apud cancellarium et post prandium apud caesarem, et, quo iustius illum urgere viderer, pridie ei litteras duplicatas Maiestatis Vestrae Serenissimae quasi nuperrime mihi redditas, iterum praesentavi et eadem, quae prius, mandata illi exposui. Nihil aliud pro responso obtinui, quam quod brevi negotiis his informatus in consilio de illis intendere vellet et mihi desuper benignum dare responsum. Intellexi interim, quod heri maiestas sua debuit ire venatum per aliquot fortassis dies non reditura, quapropter me illico rursus ad curiam contuli et caesarem subsequente vicerege inter eundum conveni, rogans illius maiestatem, ut dignaretur binis Maiestatis Vestrae Serenissimae litteris, per me illi redditis, respondere aut mihi desuper mentem suam committere, ne tam diu Maiestas Vestra Serenissima, quae in magna esset exspectatione, in tam longa incertitudine versaretur, utque illi tandem plane mentem suam declararet, quo illius fraternum amorem et benevolentiam in re iusta liquidius experiri possit. Ad quod subintulit, ut paulisper adhuc exspectarem, brevi se responsum daturum.

Contuli me igitur iterum hodie ad cancellarium et illi responsum hoc caesaris rettuli hocque etiam, quod vicerex, quia illum etiam post caesarem alloquebar, responderat, utpote quomodo a me quaesivisset: si adhuc officiales Maiestatis Vestrae Serenissimae non essent in status Barensis pacifica possessione? Ad quod ego respondissem, quod sine castro istius status pacifica possessio haberi non posset. Ad quod ille: “quomodo? Nonne debuit esse castel lanus, qui caesari placeret?” Verum, inquam ego, sed debuit a serenissimis principibus meis constitui, in quo illis derogatum est et ille intrusus in iurisdictiones serenissimorum principum meorum se temere ingerit, condemnamurque et nemo nos accusat. Unde ille rubore ex bile suffusus: sit, inquit, castellanus quisquis velit, quid ad me? Mihi perinde est. Rogo, inquam ego, dominatio vestra illustris in hac sententia maneat, nullas deinceps habituri sumus difficultates. Haec cum cancellario rettulissem, prorupit in risum. Alibi, inquit, aliter dicit. Cumque ulterius quaererem, quid sibi ista vellent, contraxit humeros: Lucifer, inquit, est et vult se aequare altissimo. Ad quod ego: spero quod altius decidet. Domino cancellario male cum eo, ut prius scripsi, convenit, neque immerito. Neminem adhuc in hac aula audivi, qui de illo bene sentiret aut loqueretur. Dominus cancellarius iocando mecum illum vocare solet sollicitatorem meum, interdum etiam pro vicerege novum regem, et apud neminem, quam apud caesarem et comitem de Nassau habet gratiam, suis etiam propriis servitoribus exosus est.

Ante 3 horas, cum haec scribo, redditae mihi sunt de illo Regiae Vestrae et reginalis Maiestatis litterae Cracoviae 5 Octobris datae, in quibus ea est sententia, quam iam crebris litteris ad Maiestatem Vestram Serenissimam perscripsi; nescitur tamen certo, quomodo haec habeant. Hic ea opinio est passim apud omnes dicunturque mihi mira a meis delatoribus, hocque fere est apud aulicos hic frequens, quod vicerex pro conficienda hac pace a rege Franciae ducenta milia ducatorum cum scientia caesaris habere debeat et cum his pecuniis pro statu Barensi Maiestati Vestrae Serenissimae satisfacere debere perhibetur. Et cum nuper domino cancellario haec rettulissem, quaesivit a me istius dicti auctorem, quem, cum ex camera caesaris est, designare non licuit, sed mihi sic relatum, asserui, fuisse. Ille admiratus dixit: se hoc nequaquam credere caesaremque in negotio Maiestatis Vestrae Serenissimae non aliter facturum, quam iustitiae ac iusto principi convenit. Respondi ego: si istiusmodi technae inter homines fierent privatos, valde indignum fore, quid inter principes et praecipue hanc ob causam; quod in aliis rebus caesar Maiestati Vestrae Serenissimae non rogatus aut requisitus amorem suum fraternum et singularem benevolentiam exhiberet, ut in missione velleris aurei et in compositione cum duce Moscoviae, ad quem tam insignes oratores mitterentur, quod Maiestas Vestra Serenissima numquam postulaverit, et si postularet, vix se impetraturum speraret; in causa vero iustissima, quae hereditatem claram serenissimae coniugis suae et liberorum spectat, ad decursum ferme duorum annorum habitis tot difficultatibus, nullum finem habere posset. Respondit mihi ille caesaris culpam non esse, innuens in illum supra descriptum Luciferum, promisitque, se omnem daturum operam, quantum esset illi possibile, ut semel haec res transigeretur, quodque hactenus nihil fieri potuit propter tot negotia et occupationes, paulo post vero tempus esse, quo commode causa haec tractari posset.

Haec est usque in hunc diem omnium rerum summa, de quibus etiam ad longum, quantum ego intelligere potui, ad magnificum dominum Ludovicum Aliphium, collegam meum, binas 10 et ultima Decembris praeteriti perscripsi. Aliud omni diligentia et cura mea etiam aliquando cum importunitate efficere non potui, quam quod mihi responsum de die in diem differtur, neque ullam resolutionem sum habiturus, sic enim certo opinor, antequam negotium hoc pacis cum Gallis omnimode sit confectum, inde hic capient consilium, quod quale futurum est, tanti ingenii non sum, ut divinare possim, suspicor tamen aliquid.

Superiori die solacii causa in campo obequitando, offendi dominum Sigismundum Loffredum, qui me viso applicuit. Cum illo longo sermone de rebus nostris contuli, et de hac mora pollicitus est me aliquando certiorem reddere, cum illi liceret, quam ob rem fieret et hactenus facta esset. Aliud ab eo neque habere potui neque possum; inde quid coniectari debeam, certe me praeterit; timeo adhuc anguem in herba. Qualiscumque ille sit, quantum totis viribus eniti possum, ut tandem, quid istis sycophantiis sibi velint, agnoscere possimus, nihil operae praetermittam. Ego credo certe, si caesar honesto modo viceregem in statum Barensem intrudere posset, sic illi addictus est, quod omnino faceret; non possum tamen mihi persuadere, quod ea in re quicquam contra Maiestatem Vestram Serenissimam aut sine illius assensu sit attemptaturus. Spero quod brevi ex omni hoc dubio absolvemur; res enim haec diutius sub nive, sole appropinquante, latere non poterit.

Accepi hic 10 Decembris a domino collega meo litteras Neapoli 16 Novembris datas, in quibus mihi scribit, Pantaleonem nondum advenisse, quem ego hinc 10 Septembris cum omnium rerum expeditione et longo litterarum volumine ad Maiestatem Vestram Serenissimam expediveram, duplicatas vero istarum expeditionum 20 Septembris hinc a me missas se accepisse et subito istam metamorphosim de castellano Barensi ad Maiestatem Vestram Serenissimam transmisisse iniunx itque mihi quaedam alia, quae ad iustitiam status Barensis spectant, expedienda; cum quibus quia adhuc de castro, quod principale negotium est, nondum sumus expediti, me continere cogor. In illis suo tempore nihil omittetur, modo id, quod istius corporis caput est, habeamus. Misit mihi etiam dominus collega litteras cambii ad Welzeros super 300 ducatos, qui mihi ab illis 14 Decembris novissime praeteriti, sunt dati, cum quibus, iunctis istis 200, quos 16 Novembris a Fuggaris accepi, usque ad medium Aprilis futuri hic vivere possum. De his vestivi familiam et exposui 30 ducatos. Et coactus fui dare strenas pro hoc novo anno officialibus huius aulae et aliis, ut hic usu receptum est, quas etiam vix 40 ducatis redemi. Anno praeterito pro illis 30 exposui, sed hoc anno maior inopia et audacia petendi officialibus crevit, cum ab alio anno illis stipendium non est solutum, et nemo hic vult servire neque ianuam quidem inferiorem ad aulam gratis aperire, nisi aliquid detur. Quae omnia ex calculo meo cognoscentur, quem aperta fronte Maiestati Vestrae Serenissimae seu illis, quibus commiserit, postquam, Deo bene favente, aliquando incolumis rediero, sum exhibiturus. Utque Maiestas Vestra Serenissima, unde reliqua conicere potest, cognoscat, quomodo hic vivitur: pro aqua tantum quamdiu hic sum 36 ducatos dispensator meus exposuit, quid pro lignis et aliis rebus, quae ferme gratis apud nos habentur? Haec igitur toties in litteris meis inculco, cum apud nos sunt extranea, ne suspicione fidei meae non convenienti fiam obnoxius, quam Deo duce apud minimos etiam incorruptam hactenus conservavi eamque Maiestati Vestrae Serenissimae, cui et praedecessoribus eius a 25 iam annis servio, sine labe integram repraesentabo.

Quae hic de pace aguntur, adhuc clare scribi non possunt, hodie enim cum apud cancellarium essem in prandio et post illud de rebus nostris, ut supra scripsi, contulissem, rogavi eum, ut, quantum liceret scire, ne Maiestati Vestrae Serenissimae his de rebus fabulas, quae hic passim feruntur, scriberem, mihi certi aliquid de hac pace communicaret, quam inter omnes alios christianos principes nemo cupidius, quam Maiestas Vestra Serenissima desideraret. Respondit mihi: quod adhuc certi parum haberetur, sed quod omnino spes esset, brevi pacem, quae iam in extremis tractatibus versatur, futuram, condiciones tamen adhuc dici non possent. Cumque interrogarem, si in condicionibus, quas prius mihi dixerat, pax haec confici deberet: erunt, inquit, istae condiciones, sed non omnes. Has igitur quemadmodum eas domino collegae meo Maiestati Vestrae Serenissimae perscribendas descripsi, ad praesens etiam annotare non supervacaneum censui.

Imprimis rex Franciae sororem caesaris Leonoram habere in coniugem et filia Leonorae ex rege Portugaliae suscepta Delphino, primogenito regis Franciae, iungi matrimonio deberet, item ut Burgundia restitueretur caesari praeter 3 quosdam comitatus, qui regi Franciae cum Leonora in dotem darentur hoc pacto, quod si cum illa haberet liberos, illis in hereditatem perpetuam praedicti 3 comitatus cederent, quod si liberi non essent, rursus ad caesarem devolverentur.

Item quod rex Franciae renuntiaret omnibus iuribus suis, quae super regno Neapolitano, ducatu Mediolani, Germania inferiore et Tornaco, atque super omnibus aliis terris et dominiis haberet, de quibus umquam lis fuerat, esset etiam obligatus caesari, cum in Italiam pro coronatione proficisceretur, concedere omnem suam classem et 6 milia peditum cum quingentis equitibus gravis armaturae ad eam profectionem, soluto 6 mensium stipendio, mittere. Et quando caesar contra quoscumque infideles in propria persona expeditionem faceret, ipse etiam rex Franciae in propria persona cum illo proficisci astringeretur.

Et quod omnes querelae et causae dissensionum, quae umquam inter eos fuerant, sub hac pace et concordia sopitae et remotae esse perpetuo et numquam amplius in memoriam reduci deberent.

Dux Borbonensis deberet etiam restitui et ablata illi reddi. Pro quorum omnium fide atque firmamento rex Franciae Delphinum primogenitum suum cum 12 primis regni primoribus vel illorum filiis huc in Hispaniam pro obsidibus mittere obligaretur. Qui cum in Hispania iam essent, rex Franciae pro istarum rerum et tractatuum conclusione et observatione liber in Franciam abire et omnes istos tractatus per sententiam definitivam a parlamento cum litteris suis desuper sub suo et 12 primorum regni ac 12 potissimarum civitatum sigillis munire et confirmare deberet, hac adiecta condicione, quod si tractatus isti modis quibuscumque etiam infringerentur et non observarentur, totum Franciae regnum in dicionem caesaris omni iure et cum pleno dominio absolutum ab omnibus iuramentis, regi praestitis, cedere ac devolvi deberet perpetuo.

Si sub istis condicionibus pax fiet nec ne, adhuc incertum est. Ego quidem credo, quod inter caesarem et regem Galliae captivum, qui modis omnibus quaerit liberari, huiusmodi condiciones possint concludi, sed in ambiguo est, si Regnum Franciae consentiet quousque mitiores fiant condiciones quam istae hic confectae, propter quas suspicor in Italia tumultus excitatos, quibus ut obviam iri possit cum nervi et omnium rerum penuria hic laboratur, faciliorem hoc ingenio pacem futuram spero. Sine dubio pax ista brevi fiet, cum vicerex, ut fertur, ducentena milia inde ducatorum habere debeat et illam prout vult tractat, sed si diu durabit, magnum est dubium.

Dux Borbonensis spe et promissis frustratus diu noluit consolari intelligens ex vicerege provenisse, qui alias illi infestissimus est, quod pacta cum eo facta non sunt observata. Unde adhuc in dies cum eo tractatur promissaque hunc habent praetextum: Ferunt ipsum imprudenter fecisse, cum Leonorae coniugium haberet sibi pollicitum, quod non subito etiam ab illa petivisset assensum; caesar ei promisisset, quantum ea in re praestare potuisset, Leonoram tamen, sororem suam, quae regina et vidua esset, cogi non posse, quae iam sui iuris et arbitrii foret. Nihilominus magna cura apud illam egisset, ut in matrimonium cum duce consentiret, ad quod nequaquam induci potuisset: malle enim in monasterium secedere aut duriorem condicionem suscipere, quam duci Borbonensi iungi, quo hic volunt legitime causari, quod promissis caesaris nihil sit derogatum, de quo non est meum disputare. Dicunt aliqui, quod caesar illi in recompensam ducatum Mediolani, ubi adhuc castrum obsidetur, dare statuerit, et nescio quae alia fabulantur, sed unum hoc scio, ducem Borbonensem male in omnibus contentum et dissimulare, quantum potest. Omnia ea fide hic tractantur etc.

Mortuus est superiore die marchio Piscariae, qui caesari in Italia iam longo tempore servivit, quod etiam in ipso mortis fine testatus est. Illi etiam cum vicerege non bene conveniebat. Post illius mortem princeps Navarrae, qui Ticini seu Papiae cap <t> us habebatur, corruptis Hispanis custodibus, fugit in Galliam. Qui certe non dormiet.

Ante 3 dies venit huc secreta posta, quae ferebat ducem Mediolani Franciscum esse mortuum, quod adhuc abditum servatur. Ab illo amplius nihil est metuendum. Iuribus suis, quae numquam habuit super statu Barensi hic certo renuntiavit, sed nulli cessit, unde cum illius mors fiet manifestior, manifestius et acrius in rebus nostris urgebo caesarem, hoc obice remoto. Alter frater Maximilianus fertur ex Gallia fugisse ad Helvecios, ut ducatum Mediolani recuperaret; sed ut est in adagio, ad Calendas Graecas.

Matrimonium caesaris, de quo aliquoties scripsi, firmum est, vidi nuper sponsam depictam apud magnum cancellarium. Quod si illa picturae respondet, certe formosissima est. Suffusca parum, qui color illi valde decori est. Eo tempore dominus cancellarius a me quaesivit, si a Maiestate Vestra Serenissima haberem litteras de vellere aureo praesentato. Cum mihi de ea re nihil esse scriptum assererem, quasi me fortassis dubium vellet confirmare: certo, inquit, Maiestati Vestrae Serenissimae iam esse missum, quasi diceret, post tam longam deliberationem tandem esse negotium confectum.

Missi sunt hinc pridie versus Portugaliam ad excipiendam sponsam archiepiscopus Toletanus, dux Calabriae et dux de Vezera cum almirante de Castilia celebrabunturque nuptiae hic prope in quodam oppidulo, et propter minores expensas et quod non sit necessarium civibus Toletanis hic omnium exactionum et vectigalium dari immunitatem. Est enim in more positum: ubicumque rex Castiliae celebrat nuptias, illic istiusmodi immunitatem concedi. De dote prius scripsi, quam ampla sit et quantum hic illa sit necessaria.

Dicitur etiam, quod rex Franciae ante hinc suum exitum cum Leonora matrimonium sit consummaturus, et quod iam sint insignes aliquot ex ducibus oratores designati, qui Delphinum cum aliis obsidibus in oris Hispaniae excipere debeant, crediturque, quod Pascha hic simus celebraturi, donec omnia haec perficiantur.

Archiepiscopus Lundensis electus, de quo et illius domino rege Daciae 10 Septembris cum Pantaleone ad longum scripsi, mecum hic est in cotidiano commercio, vir profecto bonus et bene industrius. Is mihi secreto retulit et fidei meae commisit, ne in notitiam hostium domini sui id perveniret, quod caesar illi dixerit regem Daciae in condiciones pacis cum rege Galliae esse inclusum, sic quod ab utrisque omnino restitui debet. Quod igitur Maiestati Vestrae Serenissimae scribo, ut pro sua incomparabili prudentia illi non solum vicinitatis verum etiam affinitatis causa, quae inter utriusque liberos contrahi possit, faveret. Omnia sors versat, melior semper est amor et benevolentia, quam qualecumque odium. Si aliquando bonus iste rex fortassis seductus deliquit, tot calamitatibus castigatus, resipiet.

Venit hic superioribus diebus post mortem fratris sui illustris dominus Ioannes Albertus, marchio Brandeburgensis, quem ut decuit nepotem Maiestatis Vestrae Serenissimae ante cameram caesaris nuper excepi, inveni adhuc reliquias quasdam ob repulsam in episcopatu Plocensi, nihilominus satis humanum se mihi exhibuit, dicens se aliquando uberiorem familiaritatem mecum contracturum. Manebit hic in aula habiturus a caesare condicionem et pensionem quolibet anno duorum milium ducatorum, sed eam aestimationem et auctoritatem, quam hic marchio Ioannes habuit apud omnes, vix meo iudicio consequetur.

Quomodo hic ducis Moscoviae nuntii habiti sunt et quibus modis expediti, ad longum prius scripsi. Scribet etiam fortassis dominus collega meus, cui, cum propter temporis brevitatem Maiestati Vestrae Serenissimae scribere non licuit, illa praescripsi. Mittuntur hinc a caesare mandata et instructiones ad oratores, qui ab archiduce nomine caesaris in Moscoviam proficiscuntur. Intellexi, omnia illis ad vota Maiestatis Vestrae Serenissimae committi et quod prius omnia dominus archidux cum Maiestate Vestra Serenissima communicaverit; proposui nihilominus ea, quae de <> his negotiis 11 Septembris Maiestas Vestra Serenissima ad me perscribere dignata est, magno cancellario, qui etiam paene mihi fassus est, fumum esse tam longinquas legationes, et illas magis pro fama quam ex usu aliquo fieri.

Discedunt hinc a curia episcopus Londinensis, qui cum domino reverendissimo Cracoviensi episcopo Bononiae se studuisse dicit, cum collega suo doctore Samson; et in locum eorum Edwardus Leus, qui contra Erasmum Roterodamum aliquando scripsit, a serenissimo Angliae rege pro oratore huc mittitur. Quid ex frustrato matrimonio cum regis Angliae filia ante 3 annos contracto nascetur, aliquando res ipsa docebit.

Habentur hic variae et graves suspitiones contra pontificem et Venetos de his tumultibus in Italia excitatis, nihilominus legatus nuntius pontificis et Venetorum orator adhuc hic agunt negantque et tegunt, quomodocumque possunt, stratagemata sua. Sic transit orbis.

Scripseram Maiestati Vestrae Serenissimae, quomodo secretarius caesaris Philippus Nicola et orator ipse ducis Mediolani mecum de matrimonio cum serenissima reginula, primogenita Maiestatis Vestrae Serenissimae, locuti erant: iam haec res penitus evanuit. Dux mortuus est, iste bonus secretarius correptus cardiaca passione sibi ipsi mortem asciscere voluit cum forpice, qua vulnera duo in collo, inoffenso tamen gutture, sibi inflixerat, ex quo furore sanus evasit, sed officium suum apud caesarem amisit.

Et ne quicquam intactum relinquam, cum Maiestas Vestra Serenissima minimarum etiam rerum scientiam habere vult, scripseram, quod duo famuli mei ab inquisitoribus haereticorum capti praeter culpam fuerant, quos Marrani isti contra caesaris tot promissa mihi facta in quintum usque mensem in carcere detinuerunt. Unde caesar toties a me impulsus magno labore tandem effecit, uni inquisitorum episcopatum dando, quod 4 Decembris emittebantur. Quo factum est, cum amanuensem non haberem, cui fidere audebam, quod tanto tempore duplicatas non feci.

Scriptum est huc nuper ex insulis Balearibus, quod centum biremes, quas „fustas” vocant, Turcarum visae sint in mari, alia maiora navigia exspectantes. Quorsum illae divertent, cum in isto mari sint et propinquae Siciliae, Sardiniae et ipsi Italiae, levis est coniectura; hic tamen talia non creduntur, quamdiu ad vivum non penetraverint.

Alia hic hoc tempore digna scientia Maiestatis Vestrae Serenissimae non habentur. Ego quidem hic digna pariter atque indigna aliquando ferendo non possum esse sine magno taedio, quod tamen, cum sic Maiestati Vestrae Serenissimae visum est, animo aequo, quamdiu illa voluerit, etiam si extrema omnino sint perferenda, tolerabo, nihilque est, quod me magis affligat, quam quod tantas pecunias Maiestatis Vestrae Serenissimae hic effundo, sine quibus cum illius decore ac digna aestimatione pro oratore subsistere non possum sine expensis, largitionibus etiam erga subarratos meos delatores, iuris peritos etc. Id genus hominibus uti cogor, quod igitur, licet aliquoties scripseram, replico, ne fidem meam erga Maiestatem Vestram Serenissimam integerrimam quisquam malus suggillare posset; sub Maiestate enim Vestra Serenissima et illius servitio quamdiu sum, vivere et mori decrevi. Cui me suppliciter, ut domino meo clementissimo, commendo.

Ex Toleto ad Tagum, 10 Ianuarii anno Domini 1526.

Serenissimae Maiestatis Vestrae regiae humillimus servus Ioannes Dantiscus