CIDT&C Corpus of Ioannes Dantiscus' Texts & Correspondence

List #2531

Cornelis DE SCHEPPER & Godschalk ERICKSEN (SASSENKERLE) do Ioannes DANTISCUS
Brussels, 1542-01-30

Regest polski: Powróciwszy z Niemiec, gdzie przebywał m.in. u landgrafa heskiego [Philip I of Hesse] i arcybiskupa Köln [Hermann zu Wied], De Schepper odebrał dwa nadane w sierpniu [1541] listy Dantyszka [IDL 6923 (letter lost), IDL 6924 (letter lost)]. Pierwszy z nich zawierał wzmiankę o gdańskim piwie, drugi o rogach łosi. De Schepper cieszy się, że Dantyszek ma się dobrze.

Zawiadamia, że (zgodnie z instrukcją [Nicolasa Perrenot de] Granvelle) posłał rogi do Ioanninusa Bourchonusa. Załącza list Granvelli do Dantyszka [IDL 2519]. Piwo dotarło do Brugge, piły je królowa Maria [of Hungary] i siostra królowej Szkocji [Louise of Lorraine, siostra Marie de Guise], która nigdy wcześniej nie próbowała piwa, piła więc z niechęcią (cum nausea). Wielu sądzi, że piwo to ma działanie lecznicze, kiedy bowiem De Schepper dodał do niego imbiru (asara baccara) i jagód lauru (lauri baccae), pomogło jego żonie [Elisabeth Donche] na kaszel.

De Schepper zawiadamia o zakończeniu przez cesarza [Charles V von Habsburg] sejmu w Ratyzbonie (lipiec [1541]) i jego podróży do Italii, oraz o klęsce poniesionej przez chrześcijan pod Budą. Przyczyn klęski upatruje w bierności dysydentów niemieckich i łatwowierności brata Jerzego [Utješenović’a], Bálinta Töröka i innych Węgrów wobec obietnic tureckich.

Następnie opisuje nieudaną wyprawę cesarza do Algieru w celu odbicia miast zajętych przez tureckich i mauryjskich piratów. Podczas wyprawy wielu dworzan utraciło część swego mienia, a duża część okrętów została zniszczona, nie zginął jednak nikt znaczący. W wyprawie wziął udział szwagier De Scheppera, Cornelis van Zegherscapelle. Po powrocie cesarz udał się do Valladolid i planuje kolejną wyprawę do Afryki. W Niderlandach zarządzono modlitwy dziękczynne za szczęśliwy powrót cesarza z wyprawy.

De Schepper opisuje narastające zagrożenie ze strony Francji w stosunku do Niderlandów i Niemiec. Król [Francis I de Valois] zażądał od księcia Lotaryngii [Antoine le Bon] przekazania mu terytorium Chàtenois. Jest to dogodne miejsce ataku na księstwo Luksemburga i biskupstwa zachodnich Niemiec. Niemcy nie dostrzegają tego niebezpieczeństwa, cesarz wyczerpuje siły na wojnę z Turkami i wewnętrzne konflikty, a tymczasem Francja rośnie w siłę. Wysunięto też ostatnio przeciwko cesarzowi zarzut, jakoby dążył on do zguby świata chrześcijańskiego. De Schepper, podobnie jak Dantyszek, pragnie odsunąć się od polityki.

De Schepper informuje, że we Francji odzyskał wpływy admirał Philippe de Chabot. Przy pomocy kochanki króla [Anne de Pisseleu d' Heilly] odsunął on od władzy konetabla [Anne] de Montmorency.

De Schepper twierdzi, że rzeczywistą przyczyną niechęci między cesarzem i królem Francji i grożącej wojny nie było zajęcie Mediolanu ani Księstwa Nawarry, lecz gniew boży za grzechy ludzi. Latem ubiegłego roku wiele tysięcy ofiar pochłonęła też w Niemczech zaraza. De Schepper z przerażeniem zauważa intensywne dążenie króla Francji do przejęcia władzy cesarskiej. Uważa je za realne w obliczu podziałów oraz upadku cnót wojennych w Niemczech. Niektórzy Niemcy przysięgli nawet wierność królowi Francji. De Schepper przytacza historyczne przykłady upadku imepriów. Pisze też, że krążą pogłoski o tym, że Francuzi mają oficjalnie zaproponować [na sejmie] w Spirze posunięcia przeciwko cesarzowi. W Niderlandach odbyło się ostatnio zgromadzenie, na którym ludność została poinformowana, jak należy zachować się w wypadku inwazji wrogów.

De Schepper opisuje sytuację w regionie nadbałtyckim. Król Danii Chrystian odrzucił propozycję posła cesarskiego, aby przedłużyć rozejm. Podobno również król Szwecji [Gustav I Vasa] szykuje się do wojny. Niderlandy poinformowały zatem listownie władców Polski oraz księstw i miast nadbałtyckich o przewidywanych w wypadku wojny utrudnieniach w handlu i żegludze.

De Schepper zawiadamia, że Godschalk [Ericksen] wraz z Bartholomeusem Hallerem i Miklosem Oláhem znaleźli się po bitwie pod Budą w posiadłościach węgierskich królowej Marii, skąd wyjechali na prośbę mieszkańców, lękających się, że obecność posła cesarskiego sprowadzi na nich gniew Turków. Oláh udał się na dwór króla rzymskiego [Ferdynanda], Haller – do Norymbergi, Godschalk zaś powrócił do Niderlandów. Arcybiskup Palermo [Jean Carondelet] usunął się z dworu, jest proboszczem u Św. Donatiana w Brugge i przekazuje pozdrowienia Dantyszkowi.

De Schepper opisuje karierę kościelną Georga von Österreich oraz jego uwięzienie przez króla Francji, który jako przyczynę podał odwet za śmierć posłów francuskich Cesare Fregoso i Antonio Rincona, jakoby zamordowanych przez sługi cesarza w Księstwie Mediolanu. Zdaniem De Scheppera padli oni ofiarą zbójców, natomiast Georg von Österreich został uwięziony z powodu niechęci mieszkańców Liège do niego jako nowego biskupa.

De Schepper zawiadamia, że Maximiliaan van Egmond jest zdrowy i przebywa we Fryzji. Hrabia Fryzji Johan [Cirksena] poślubił nieślubną córkę [Dorothea of Austria] cesarza Maksymiliana. Młody van Gaasbeek, [Daniel] De Heulle i Frédéric de Melun mają się dobrze. Pan de Praet [Louis of Flanders] cierpi z powodu podagry. Jego syn [John of Flanders] ożenił się z córką [Jacqueline] pana de Beveren [Adolfa of Burgundy].

De Schepper przekazuje najnowsze wieści z Węgier o inwazji Turków oraz o zdobyciu Marano [Lagunare] przez sługi króla Francji. Jeśli król nie zechce Marano, mają oni podobno zamiar zaoferować je sułtanowi tureckiemu. Ubolewa nad kondycją czasów, w których przyszło im żyć, bliską zagładą chrześcijaństwa i odejściem ludzi od wiary. Opisuje przejawy upadku wiary w poszczególnych krajach Europy.

De Schepper przekazuje Dantyszkowi wyrazy oddania od Lazarusa Tuchera i Wolfganga Hallera, który ma trzy córki. Żona Hallera jest w ciąży. Żona De Scheppera [Elisabeth Donche] przebywa w Brugge z dwiema córkami, ta z pierwszego małżeństwa [Catharina Laurijn] wkrótce ma wyjść za mąż. Dziewięcioletni syn De Scheppera pobiera pierwsze nauki.

De Schepper zawiadamia, że bacularius [Adolphus de Scornaco] zajmuje sie studiami w Lowanium, oczekując na dochody z prebendy w Utrechcie, a Lieven Algoet podążył z cesarzem do Afryki i Hiszpanii. Podaje też informacje o osobach znanych Dantyszkowi z dworu cesarskiego: panu Courrières [Jean de Montmorency], [Philibercie] z Montfalconnet, panu Roeulx [Adriaan van Croÿ I], de Boussu, oraz o synu Wilhelma von Rogendorf [Krzysztofie].

De Schepper oferuje swoje pośrednictwo w korespondencji z Eustachym Knobelsdorfem, który, zdobywszy sobie w Lowanium dobre imię jako człowiek uprzejmy i skromny, wyjechał do Paryża.

Here starts the letter added by Godschalk Ericksen

Godschalk, odwiedziwszy De Scheppera pod jego nieobecność spowodowaną wezwaniem na dwór, podejmuje pisanie przerwanego przez przyjaciela listu. Przekazuje Dantyszkowi życzenia w imieniu swoim i znajomych. Pamięć o Dantyszku trwa zawsze w ich sercach, niekiedy też podsycana jest piwem z Jopen.

Godschalk jest zmęczony służbą [dworską] i zamyśla zostać duchownym. Posiada kanonikat moguncki, ale książę Holsztynu [Christian III von Oldenburg] sprzeciwia się przeniesieniu tam jego herbu z Holsztynu i Danii. Dzięki wstawiennictwu Johanna Weze uzyskał od [króla rzymskiego] Ferdynanda nominację na kanonikat w Liège, nowy biskup Liège mianował jednak na to miejsce jakiegoś chłopca, z którym Godschalk zamierza procesować się w Rzymie. Jeśli wygra proces, osiądzie w Liège, a jego dochody uzupełni przyznana przez cesarza pensja z opactwa św. Mikołaja w Veurne we Flandrii.

Here continues the letter by Cornelis De Schepper

De Schepper, powróciwszy z dworu, znalazł w swoim liście dopiski Godschalka. Nie wątpi, że będą one miłe Dantyszkowi. Informuje go, że otrzymał rozkaz udania się nazajutrz do Spiry. Zawsze ma w pamięci łaskawość doznaną od Dantyszka. Pozdrawia jego braci, siostry i przyjaciół.

odebrano Heilsberg (Lidzbark Warmiński), 1542-04-08

Rękopiśmienne podstawy źródłowe:

1	czystopis język: łacina, autograf, AAWO, AB, D. 6, k. 51-56
2	kopia język: łacina, XX w., B. PAU-PAN, 8244 (TK 6), a. 1542, k. 5r-14v
3	regest z ekscerptami język: łacina, angielski, XX w., CBKUL, R.III, 31, Nr 346CBKUL, R.III, 31, Nr 347

Pomocnicze podstawy źródłowe:

1	regest język: niemiecki, XX w., B. PAU-PAN, 8249 (TK 11), k. 390

Publikacje:

1	DE VOCHT 1961 Nr DE, 434, s. 348-352 (angielski regest; ekscerpt)
2	Españoles part II, Nr 86, s. 264-269 (ekscerpt język: hiszpański przekład)
3	CEID 2/2 (Letter No. 80) s. 468-485 (in extenso; angielski regest)

Tekst + aparat krytyczny + komentarz Zwykły tekst Tekst + komentarz Tekst + aparat krytyczny

AAWO, AB, D.6, f. 56v

Reverendissimo et excellentissimo Praesuli orig. Presuli⌈PraesuliPraesuli orig. Presuli⌉ et Domino, domino Ioannes Dantiscus (Johannes von Höfen, Ioannes de Curiis, Jan Dantyszek, Johannes Flachsbinder) (*1485 – †1548), eminent diplomat and humanist in the service of the Jagiellons, neo-Latin poet; 1530-1537 Bishop of Kulm; 1537-1548 Bishop of Ermland⌊Ioanni DantiscoIoannes Dantiscus (Johannes von Höfen, Ioannes de Curiis, Jan Dantyszek, Johannes Flachsbinder) (*1485 – †1548), eminent diplomat and humanist in the service of the Jagiellons, neo-Latin poet; 1530-1537 Bishop of Kulm; 1537-1548 Bishop of Ermland⌋ episcopo Varmiensi etc., domino et patri ex animo honorandissimo et observandissimo

AAWO, AB, D.6, f. 51r

Reverendissime et excellentissime Praesul orig. Presul⌈PraesulPraesul orig. Presul⌉, domine et pater honorandissime et observandissime.

Ex Germany (Germania, Niemcy)⌊GermaniaGermany (Germania, Niemcy)⌋ reversus, ubi apud Philip I of Hesse der Großmütige (*1504 – †1567), 1509-1567 Landgrave of Hesse, actually in power from 1518; son of Wilhelm II of Hesse and Anna of Mecklenburg-Schwerin, married to Christine of Saxony (daughter of Georg, Duke of Saxony), protector of the Protestant Reformation and one of the most important of the early Protestant rulers in Germany, one of the leaders of the Schmalkaldic League (taken prisoner by emperor Charles V of Habsburg after the defeat at Mühlberg in 1547, but released in 1552) (ADB, 25, p. 765-783)⌊lantgravium HassiaePhilip I of Hesse der Großmütige (*1504 – †1567), 1509-1567 Landgrave of Hesse, actually in power from 1518; son of Wilhelm II of Hesse and Anna of Mecklenburg-Schwerin, married to Christine of Saxony (daughter of Georg, Duke of Saxony), protector of the Protestant Reformation and one of the most important of the early Protestant rulers in Germany, one of the leaders of the Schmalkaldic League (taken prisoner by emperor Charles V of Habsburg after the defeat at Mühlberg in 1547, but released in 1552) (ADB, 25, p. 765-783)⌋ nonnullosque alios, atque adeo apud reverendissimum et ill(ustrem) or ill(ustrissimum)⌈ill(ustrem)ill(ustrem) or ill(ustrissimum)⌉ Hermann von Wied (*1477 – †1552), in 1546 deposed from the archbishopric of Köln by Pope Paul III for disobedience and encouraging Protestantism in his diocese. His brother Johann III von Wied-Runkel in 1506 married Elisabeth of Nassau-Dillenburg, sister of Count Henry III of Nassau-Breda; 1490 Canon in Köln, 1503 Canon at the chapter of St Gereon's (Köln) and Chancellor of Archbishop Hermann von Hessen, 1515-1546 Archbishop and Elector of Köln, 1532 administrator of the Paderborn diocese (CE, vol. 3, p. 444-446; Fides, p. 78)⌊electorem ColoniensemHermann von Wied (*1477 – †1552), in 1546 deposed from the archbishopric of Köln by Pope Paul III for disobedience and encouraging Protestantism in his diocese. His brother Johann III von Wied-Runkel in 1506 married Elisabeth of Nassau-Dillenburg, sister of Count Henry III of Nassau-Breda; 1490 Canon in Köln, 1503 Canon at the chapter of St Gereon's (Köln) and Chancellor of Archbishop Hermann von Hessen, 1515-1546 Archbishop and Elector of Köln, 1532 administrator of the Paderborn diocese (CE, vol. 3, p. 444-446; Fides, p. 78)⌋, bonum illum senem, qui celebrem de te memoriam fecit, ad aliquot haesi orig. hesi⌈haesihaesi orig. hesi⌉ menses, inveni cf. Ioannes DANTISCUS to Cornelis DE SCHEPPER 1541-08, CIDTC IDL 6923, letter lost;
Ioannes DANTISCUS to Cornelis DE SCHEPPER 1541-08, CIDTC IDL 6924, letter lost⌊binas litterascf. Ioannes DANTISCUS to Cornelis DE SCHEPPER 1541-08, CIDTC IDL 6923, letter lost;
Ioannes DANTISCUS to Cornelis DE SCHEPPER 1541-08, CIDTC IDL 6924, letter lost⌋ tuas non adeo pridem illuc perlatas de mense Augusto. In cf. Ioannes DANTISCUS to Cornelis DE SCHEPPER 1541-08, CIDTC IDL 6923, letter lost⌊alteriscf. Ioannes DANTISCUS to Cornelis DE SCHEPPER 1541-08, CIDTC IDL 6923, letter lost⌋ mentio facta fuit de tribus vasis cerevisiae Gedanensis, quae una mittebantur ex dono Reverendissimae Dominationis Vestrae, in cf. Ioannes DANTISCUS to Cornelis DE SCHEPPER 1541-08, CIDTC IDL 6924, letter lost⌊alteriscf. Ioannes DANTISCUS to Cornelis DE SCHEPPER 1541-08, CIDTC IDL 6924, letter lost⌋ de cornibus et ungulis onagrorum, quae manserant in manibus Ioannes Ernestus de Esens ⌊Ioannis Ernesti de EsensIoannes Ernestus de Esens ⌋, donec sciret, quorsum illas mitteret. Ad quas ut breviter respondeam, pergratum fuit intelligere, quod adhuc salvus et incolumis ageres, estque hoc nomine tributum (ita tu vocas) optabile. Quod ad cornua et ungulas attinet, scripsi confestim ad ill(ustrem) or ill(ustrissimum)⌈ill(ustrem)ill(ustrem) or ill(ustrissimum)⌉ Nicolas Perrenot de Granvelle (*1484 – †1550), doctor of both canon and civil law, one of the most trusted advisors of Emperor Charles V, in 1519 entered the service of Charles V, in 1521 took part in the Habsburg-French negotiations in Calais, in 1529 in peace negotiations with the Roman Curia and the Italian states, and later, in 1538, in the conference of Nice between Charles V and Francis I; prominent official and advisor of Charles V and of Margaret of Austria in the administration of the County of Burgundy and of the Habsburg Netherlands, collaborator of Chancellor Gattinara, 1530 secretary of State for German and Netherlandish affairs and Chancellor of the Kingdom of Sicily and Naples (he replaced Gattinara after his death in the position of Grand Chancellor, although not using the title); imperial envoy to France (several times up to 1528) (CE, vol. 3, p. 68-70; DURME 1964; ANTONY 2006)⌊dominum de GrandvellaNicolas Perrenot de Granvelle (*1484 – †1550), doctor of both canon and civil law, one of the most trusted advisors of Emperor Charles V, in 1519 entered the service of Charles V, in 1521 took part in the Habsburg-French negotiations in Calais, in 1529 in peace negotiations with the Roman Curia and the Italian states, and later, in 1538, in the conference of Nice between Charles V and Francis I; prominent official and advisor of Charles V and of Margaret of Austria in the administration of the County of Burgundy and of the Habsburg Netherlands, collaborator of Chancellor Gattinara, 1530 secretary of State for German and Netherlandish affairs and Chancellor of the Kingdom of Sicily and Naples (he replaced Gattinara after his death in the position of Grand Chancellor, although not using the title); imperial envoy to France (several times up to 1528) (CE, vol. 3, p. 68-70; DURME 1964; ANTONY 2006)⌋, ut certiorem me redderet, quorsum huiusmodi missa esse vellet. Nicolas Perrenot de Granvelle (*1484 – †1550), doctor of both canon and civil law, one of the most trusted advisors of Emperor Charles V, in 1519 entered the service of Charles V, in 1521 took part in the Habsburg-French negotiations in Calais, in 1529 in peace negotiations with the Roman Curia and the Italian states, and later, in 1538, in the conference of Nice between Charles V and Francis I; prominent official and advisor of Charles V and of Margaret of Austria in the administration of the County of Burgundy and of the Habsburg Netherlands, collaborator of Chancellor Gattinara, 1530 secretary of State for German and Netherlandish affairs and Chancellor of the Kingdom of Sicily and Naples (he replaced Gattinara after his death in the position of Grand Chancellor, although not using the title); imperial envoy to France (several times up to 1528) (CE, vol. 3, p. 68-70; DURME 1964; ANTONY 2006)⌊IsNicolas Perrenot de Granvelle (*1484 – †1550), doctor of both canon and civil law, one of the most trusted advisors of Emperor Charles V, in 1519 entered the service of Charles V, in 1521 took part in the Habsburg-French negotiations in Calais, in 1529 in peace negotiations with the Roman Curia and the Italian states, and later, in 1538, in the conference of Nice between Charles V and Francis I; prominent official and advisor of Charles V and of Margaret of Austria in the administration of the County of Burgundy and of the Habsburg Netherlands, collaborator of Chancellor Gattinara, 1530 secretary of State for German and Netherlandish affairs and Chancellor of the Kingdom of Sicily and Naples (he replaced Gattinara after his death in the position of Grand Chancellor, although not using the title); imperial envoy to France (several times up to 1528) (CE, vol. 3, p. 68-70; DURME 1964; ANTONY 2006)⌋ autem non multo post rescripsit optare, ut dentur in manus Ioanninus Bourchonus (le Borgne, Ioannes de Borgoingne) ⌊Ioannis de BorgoingneIoanninus Bourchonus (le Borgne, Ioannes de Borgoingne) ⌋, tempore nostro metatoris hospitiorum Charles V of Habsburg (*1500 – †1558), ruler of the Burgundian territories (1506-1555), King of Spain as Charles I (1516-1556), King of Naples and Sicily, King of the Romans (1519-1530), Holy Roman Emperor of the German Nation (elected 1519, crowned 1530, abdicated 1556); son of Philip I the Handsome and Joanna the Mad of Castile⌊caesarisCharles V of Habsburg (*1500 – †1558), ruler of the Burgundian territories (1506-1555), King of Spain as Charles I (1516-1556), King of Naples and Sicily, King of the Romans (1519-1530), Holy Roman Emperor of the German Nation (elected 1519, crowned 1530, abdicated 1556); son of Philip I the Handsome and Joanna the Mad of Castile⌋ et usurarii insignis, qui et nunc eandem orig. eamdem⌈eandemeandem orig. eamdem⌉ palaestram orig. palestram⌈palaestrampalaestram orig. palestram⌉ strenue exercet Antwerp (Antwerpen, Antverpia), city in the Low Countries, from 1315 a Hanseatic port, in the 16th century the centre of Brabant’s artistic life and the wealthiest trade city in Europe, today in northern Belgium⌊ms. Andtwerpiae reg. Antverpiae⌈Andtwerpiaems. Andtwerpiae reg. Antverpiae⌉Antwerp (Antwerpen, Antverpia), city in the Low Countries, from 1315 a Hanseatic port, in the 16th century the centre of Brabant’s artistic life and the wealthiest trade city in Europe, today in northern Belgium⌋. Quod et factum curavi. Addidit idem ill(ustris) or ill(ustrissimus)⌈ill(ustris)ill(ustris) or ill(ustrissimus)⌉ Nicolas Perrenot de Granvelle (*1484 – †1550), doctor of both canon and civil law, one of the most trusted advisors of Emperor Charles V, in 1519 entered the service of Charles V, in 1521 took part in the Habsburg-French negotiations in Calais, in 1529 in peace negotiations with the Roman Curia and the Italian states, and later, in 1538, in the conference of Nice between Charles V and Francis I; prominent official and advisor of Charles V and of Margaret of Austria in the administration of the County of Burgundy and of the Habsburg Netherlands, collaborator of Chancellor Gattinara, 1530 secretary of State for German and Netherlandish affairs and Chancellor of the Kingdom of Sicily and Naples (he replaced Gattinara after his death in the position of Grand Chancellor, although not using the title); imperial envoy to France (several times up to 1528) (CE, vol. 3, p. 68-70; DURME 1964; ANTONY 2006)⌊GrantvellanusNicolas Perrenot de Granvelle (*1484 – †1550), doctor of both canon and civil law, one of the most trusted advisors of Emperor Charles V, in 1519 entered the service of Charles V, in 1521 took part in the Habsburg-French negotiations in Calais, in 1529 in peace negotiations with the Roman Curia and the Italian states, and later, in 1538, in the conference of Nice between Charles V and Francis I; prominent official and advisor of Charles V and of Margaret of Austria in the administration of the County of Burgundy and of the Habsburg Netherlands, collaborator of Chancellor Gattinara, 1530 secretary of State for German and Netherlandish affairs and Chancellor of the Kingdom of Sicily and Naples (he replaced Gattinara after his death in the position of Grand Chancellor, although not using the title); imperial envoy to France (several times up to 1528) (CE, vol. 3, p. 68-70; DURME 1964; ANTONY 2006)⌋ cf. Nicolas PERRENOT de Granvelle to Ioannes DANTISCUS Siena, 1541-12-20, CIDTC IDL 2519⌊litteras responsivascf. Nicolas PERRENOT de Granvelle to Ioannes DANTISCUS Siena, 1541-12-20, CIDTC IDL 2519⌋ ad cf. [Ioannes DANTISCUS] to [Nicolas PERRENOT de Granvelle] Heilsberg (Lidzbark Warmiński), 1541-07-21, CIDTC IDL 2469;
Ioannes DANTISCUS to Nicolas PERRENOT de Granvelle 1541-08-07, CIDTC IDL 6549, letter lost⌊tuascf. [Ioannes DANTISCUS] to [Nicolas PERRENOT de Granvelle] Heilsberg (Lidzbark Warmiński), 1541-07-21, CIDTC IDL 2469;
Ioannes DANTISCUS to Nicolas PERRENOT de Granvelle 1541-08-07, CIDTC IDL 6549, letter lost⌋, quas una cum iis ad Dominationem Vestram Reverendissimam mitto.

Cervisia autem commode venerat Bruges (Brugia, Brugge), city in the Low Countries, in the County of Flanders, in the 13th-15th centuries one of the most important commercial ports and trading centres in Europe, today in Belgium⌊BrugasBruges (Brugia, Brugge), city in the Low Countries, in the County of Flanders, in the 13th-15th centuries one of the most important commercial ports and trading centres in Europe, today in Belgium⌋, quo tempore Mary of Hungary (Mary of Austria, Mary of Habsburg) (*1505 – †1558), 1521-1526 Queen of Hungary, 1522-1526 Queen of Bohemia, 1530-1556 Governess of the Habsburg Netherlands on behalf of her brother, Charles V; daughter of Philip I of Habsburg and Joanna of Castile, sister of Emperor Charles V, wife of Louis II Jagiellon⌊regina MariaMary of Hungary (Mary of Austria, Mary of Habsburg) (*1505 – †1558), 1521-1526 Queen of Hungary, 1522-1526 Queen of Bohemia, 1530-1556 Governess of the Habsburg Netherlands on behalf of her brother, Charles V; daughter of Philip I of Habsburg and Joanna of Castile, sister of Emperor Charles V, wife of Louis II Jagiellon⌋ ibi diversabatur. Mary of Hungary (Mary of Austria, Mary of Habsburg) (*1505 – †1558), 1521-1526 Queen of Hungary, 1522-1526 Queen of Bohemia, 1530-1556 Governess of the Habsburg Netherlands on behalf of her brother, Charles V; daughter of Philip I of Habsburg and Joanna of Castile, sister of Emperor Charles V, wife of Louis II Jagiellon⌊QuaeMary of Hungary (Mary of Austria, Mary of Habsburg) (*1505 – †1558), 1521-1526 Queen of Hungary, 1522-1526 Queen of Bohemia, 1530-1556 Governess of the Habsburg Netherlands on behalf of her brother, Charles V; daughter of Philip I of Habsburg and Joanna of Castile, sister of Emperor Charles V, wife of Louis II Jagiellon⌋ et ipsa de eadem bibit, et bibendam propinavit Louise de Lorraine (*1521 – †1542), daughter of Claude of Lorraine, Duke of Guise⌊uxoriLouise de Lorraine (*1521 – †1542), daughter of Claude of Lorraine, Duke of Guise⌋ Charles II de Croÿ (*1522 – †1551), eldest son of Philipp II de Croÿ; Duke of Aarschot, Prince of Chimay⌊principis de ChimayCharles II de Croÿ (*1522 – †1551), eldest son of Philipp II de Croÿ; Duke of Aarschot, Prince of Chimay⌋ origine Gallae, sorori Mary of Guise (*1515 – †1560), Queen consort of Scotland (1538-1542, crowned in 1540), Regent of Scotland in the name of her daughter Mary (1554-1560); wife of Louis II, Duke of Orléans-Longueville, and after his death (1537) the second wife of James V Stuart King of Scotland; daughter of Claude de Lorraine, Duke of Guise, and Antoinette de Bourbon; mother of Mary I, Queen of Scots⌊reginae ScotorumMary of Guise (*1515 – †1560), Queen consort of Scotland (1538-1542, crowned in 1540), Regent of Scotland in the name of her daughter Mary (1554-1560); wife of Louis II, Duke of Orléans-Longueville, and after his death (1537) the second wife of James V Stuart King of Scotland; daughter of Claude de Lorraine, Duke of Guise, and Antoinette de Bourbon; mother of Mary I, Queen of Scots⌋, quae cerevisiam numquam orig. nunquam⌈numquamnumquam orig. nunquam⌉ prius biberat. Addidit autem Mary of Hungary (Mary of Austria, Mary of Habsburg) (*1505 – †1558), 1521-1526 Queen of Hungary, 1522-1526 Queen of Bohemia, 1530-1556 Governess of the Habsburg Netherlands on behalf of her brother, Charles V; daughter of Philip I of Habsburg and Joanna of Castile, sister of Emperor Charles V, wife of Louis II Jagiellon⌊eadem reginaMary of Hungary (Mary of Austria, Mary of Habsburg) (*1505 – †1558), 1521-1526 Queen of Hungary, 1522-1526 Queen of Bohemia, 1530-1556 Governess of the Habsburg Netherlands on behalf of her brother, Charles V; daughter of Philip I of Habsburg and Joanna of Castile, sister of Emperor Charles V, wife of Louis II Jagiellon⌋ hoc esse vinum Danicum, quo eulogio mota p(raefa)ta or praefata⌈p(raefa)ta or p(raedic)ta⌈p(raefa)tap(raefa)ta or p(raedic)ta⌉p(raefa)ta or praefata⌉ Louise de Lorraine (*1521 – †1542), daughter of Claude of Lorraine, Duke of Guise⌊princepsLouise de Lorraine (*1521 – †1542), daughter of Claude of Lorraine, Duke of Guise⌋ bibit, sed cum nausea, ut ad insuetum potum. Sit autem illis insuetus, at nostris palatis gratissimus est. Arbitrantur etiam plerique inesse illi vim medicam laxativam et stomachalem, idque ex asara baccara aut ex lauri bacchis, quas infundi putans, quo modo profuit Elisabeth Donche (Anna Isabella Donche, Isabeau) (†1549), from 1528 wife of Cornelis De Schepper, mother of Cornelis Jr and Anne, sister of Joanna Donche (AT 16/1, p. 215)⌊uxoriElisabeth Donche (Anna Isabella Donche, Isabeau) (†1549), from 1528 wife of Cornelis De Schepper, mother of Cornelis Jr and Anne, sister of Joanna Donche (AT 16/1, p. 215)⌋ meae in tussi, qua iam menses aliquot laborat ex infrigidatione, itaque de ea summ ms. n(!) ⌈mm ms. n(!) ⌉as habeo gratias.

Ut autem contextum rerum nostratium scias: Charles V of Habsburg (*1500 – †1558), ruler of the Burgundian territories (1506-1555), King of Spain as Charles I (1516-1556), King of Naples and Sicily, King of the Romans (1519-1530), Holy Roman Emperor of the German Nation (elected 1519, crowned 1530, abdicated 1556); son of Philip I the Handsome and Joanna the Mad of Castile⌊caesarCharles V of Habsburg (*1500 – †1558), ruler of the Burgundian territories (1506-1555), King of Spain as Charles I (1516-1556), King of Naples and Sicily, King of the Romans (1519-1530), Holy Roman Emperor of the German Nation (elected 1519, crowned 1530, abdicated 1556); son of Philip I the Handsome and Joanna the Mad of Castile⌋ sub ultimum mensis Iulii absolvit Imperial Diet (Reichstag) ⌊conventum RatisbonensemImperial Diet (Reichstag) ⌋ bona de se fama et opinione relicta apud bonos contenditque in Italy (Italia)⌊ItaliamItaly (Italia)⌋, quo cum orig. quum⌈cumcum orig. quum⌉ venisset, nuntiata orig. nunciata⌈nuntiatanuntiata orig. nunciata⌉ est clades, quam written over s⌈smm written over s⌉ Christiani ceperunt ad Buda (Ofen), city in Hungary, on the right bank of the Danube river, which divides Buda from Pest, capital of the Kingdom of Hungary; in 1873 Buda, Pest and Óbuda were unified to become Budapest⌊BudamBuda (Ofen), city in Hungary, on the right bank of the Danube river, which divides Buda from Pest, capital of the Kingdom of Hungary; in 1873 Buda, Pest and Óbuda were unified to become Budapest⌋ non abs exspectatione prudentum, quandoquidem dissidentibus Germanis et nihil serium adversum The Ottoman Turks (Turcae) ⌊ThurcasThe Ottoman Turks (Turcae) ⌋ decernentibus metui ea poterat numero nostrum non adeo magno et pestis contagione infectis plurimis. Ibi tum patuit AAWO, AB, D.6, f. 51v The Ottoman Turks (Turcae) ⌊ThurcarumThe Ottoman Turks (Turcae) ⌋ fides in servandis promissis Georg Utješenović (Georg Martinuzzi, frater Georgius) (*1482 – †1551), Hungarian statesman; 1535-1551 Bishop of Nagyvárad, 1551 Archbishop of Esztergom, 1551 elevated to Cardinal⌊fratri GeorgioGeorg Utješenović (Georg Martinuzzi, frater Georgius) (*1482 – †1551), Hungarian statesman; 1535-1551 Bishop of Nagyvárad, 1551 Archbishop of Esztergom, 1551 elevated to Cardinal⌋, Bálint Török of Enying (Valentinus Thureck, Valent Turek) (*1502 – †1550), Hungarian noble, military commander, Ban of Belgrade, 1527-1542 Lord of Csesznek (EFE 36, p. 226 (index))⌊Valentino ThureckBálint Török of Enying (Valentinus Thureck, Valent Turek) (*1502 – †1550), Hungarian noble, military commander, Ban of Belgrade, 1527-1542 Lord of Csesznek (EFE 36, p. 226 (index))⌋ aliisque.

Neque multo post Charles V of Habsburg (*1500 – †1558), ruler of the Burgundian territories (1506-1555), King of Spain as Charles I (1516-1556), King of Naples and Sicily, King of the Romans (1519-1530), Holy Roman Emperor of the German Nation (elected 1519, crowned 1530, abdicated 1556); son of Philip I the Handsome and Joanna the Mad of Castile⌊caesarCharles V of Habsburg (*1500 – †1558), ruler of the Burgundian territories (1506-1555), King of Spain as Charles I (1516-1556), King of Naples and Sicily, King of the Romans (1519-1530), Holy Roman Emperor of the German Nation (elected 1519, crowned 1530, abdicated 1556); son of Philip I the Handsome and Joanna the Mad of Castile⌋ cum classe sane numerosa profectus est in Africa, the continent⌊AphricamAfrica, the continent⌋ ad expugnanda written over u⌈uaa written over u⌉m urbem Algiers (Argelium), city and harbour in northern Africa, today the capital of Algeria⌊Al written over r⌈rll written over r⌉gerAlgiers (Argelium), city and harbour in northern Africa, today the capital of Algeria⌋ aliquotque alia loca piratica orig. pyratica⌈piraticapiratica orig. pyratica⌉ a The Ottoman Turks (Turcae) ⌊ThurcisThe Ottoman Turks (Turcae) ⌋ et The Moors (Mauri), North African pirates⌊MaurisThe Moors (Mauri), North African pirates⌋ occupata. Quae classis habuit naves written over ium⌈iumeses written over ium⌉ onerarias written over rum⌈rumss written over rum⌉ supra ducentas, triremes written over ium⌈iumeses written over ium⌉ septuaginta et magnum numerum minorum navigiorum: myoparonum, celocium, lyburnicarum, militem autem supra XXX-m. Expositis autem in terram militibus atque urbe iam oppugnari coepta orig. cepta⌈coeptacoepta orig. cepta⌉, vicesima quinta Octobris oborta est validissima tempestas, quae aut disiecit, aut submersit plusquam octoginta orig. octuaginta⌈octogintaoctoginta orig. octuaginta⌉ naves et quattuordecim triremes. Itaque magno in periculo constitutus Charles V of Habsburg (*1500 – †1558), ruler of the Burgundian territories (1506-1555), King of Spain as Charles I (1516-1556), King of Naples and Sicily, King of the Romans (1519-1530), Holy Roman Emperor of the German Nation (elected 1519, crowned 1530, abdicated 1556); son of Philip I the Handsome and Joanna the Mad of Castile⌊caesarCharles V of Habsburg (*1500 – †1558), ruler of the Burgundian territories (1506-1555), King of Spain as Charles I (1516-1556), King of Naples and Sicily, King of the Romans (1519-1530), Holy Roman Emperor of the German Nation (elected 1519, crowned 1530, abdicated 1556); son of Philip I the Handsome and Joanna the Mad of Castile⌋, cum orig. quum⌈cumcum orig. quum⌉ nullos haberet commeatus, quippe qui biduo tantum ante tempestatem obortam in terram descenderat tantumque in extrahendis bombardis et armis elaboraverat, ut de commeatu minimam curam habuerit, collegit, quas potuit, naves, quibus imposito milite (nam ex milite paucissimi interierunt, sed clades sociorum navalium et remigum maior fuit, ut ex quibus interierunt ad duo circiter milia) alias quidem in Italy (Italia)⌊ItaliamItaly (Italia)⌋, Sicily, island in the Mediterranean Sea, Kingdom ruled by the Habsburgs⌊SiciliamSicily, island in the Mediterranean Sea, Kingdom ruled by the Habsburgs⌋, Sardinia, island in the Mediterranean Sea⌊SardiniamSardinia, island in the Mediterranean Sea⌋, alias in Spain (Hispania)⌊HispaniamSpain (Hispania)⌋ ire iussit. Charles V of Habsburg (*1500 – †1558), ruler of the Burgundian territories (1506-1555), King of Spain as Charles I (1516-1556), King of Naples and Sicily, King of the Romans (1519-1530), Holy Roman Emperor of the German Nation (elected 1519, crowned 1530, abdicated 1556); son of Philip I the Handsome and Joanna the Mad of Castile⌊IpseCharles V of Habsburg (*1500 – †1558), ruler of the Burgundian territories (1506-1555), King of Spain as Charles I (1516-1556), King of Naples and Sicily, King of the Romans (1519-1530), Holy Roman Emperor of the German Nation (elected 1519, crowned 1530, abdicated 1556); son of Philip I the Handsome and Joanna the Mad of Castile⌋ cum triremibus aegre adversum tempestates conflictatus tandem venit Béjaïa (Bugia, Budschaja, Bougie), city and harbour in Algeria⌊BugiamBéjaïa (Bugia, Budschaja, Bougie), city and harbour in Algeria⌋, qui Africa, the continent⌊AphricaeAfrica, the continent⌋ portus est, et viginti post diebus ad Majorca (Mallorca), island on the Mediterranean Sea, one of the islands of the Balearic archipelago⌊MaioricamMajorca (Mallorca), island on the Mediterranean Sea, one of the islands of the Balearic archipelago⌋ atque inde Cartagena (Carthago Nova), city and harbour in southeastern Spain, Murcia⌊Carthaginem NovamCartagena (Carthago Nova), city and harbour in southeastern Spain, Murcia⌋ Spain (Hispania)⌊HispaniaeSpain (Hispania)⌋, ad quem locum principio Decembris applicuit. Nunc autem agit Valladolid (Vallisoletum, Oleti vallis), city in central Spain, Castile and León, on the Pisuerga river⌊VallisoletiValladolid (Vallisoletum, Oleti vallis), city in central Spain, Castile and León, on the Pisuerga river⌋, ubi rursus init consilium de iteranda expeditione in Africa, the continent⌊ms. Aphricam reg. Africam⌈Aphricamms. Aphricam reg. Africam⌉Africa, the continent⌋ nullo neque periculo, neque damno permotus.

Aulici nostri maiorem partem impedimentorum et equos, uti aiunt, fere omnes amiserunt, sed vita omnibus rebus carior orig. charior⌈cariorcarior orig. charior⌉ servata non magni aestimant orig. estimant⌈aestimantaestimant orig. estimant⌉ reliquorum iacturam. Ex navibus, quae disiectae fuerunt, nonnullae redierunt salvae, plurimae sunt submersae aut in terram impactae.