Letter #1537
Cornelis DE SCHEPPER to Ioannes DANTISCUSBrussels, 1536-09-13
English register:
De Schepper justifies the year-long break in his correspondence with Dantiscus by his numerous travels and rumours of Dantiscus’ death. These rumours have been quashed by the messenger of the citizens of Gdańsk, inspiring De Schepper to write.
Dantiscus’ previous letter [IDL 1421] reached the Low Countries in De Schepper’s absence, when he was away at King Ferdinand’s court. There he met Piotr Opaliński, envoy of the Polish King [Sigismund I], who told him about Dantiscus’ serious problems with the Castellan(!) of Marienburg [Stanisław Kostka]. The envoy later left for Italy.
When De Schepper returned to Flanders he read Dantiscus’ letter [IDL 1421], then left it in Bruges and set off for Holland. He has not been back since, so he is replying cursorily to the letter due to not having access to the text.
A lot has happened regarding Danish affairs but De Schepper cannot outline the issue extensively because the next day he is already setting off on another journey; he does not know yet whether it will be to join the Emperor [Charles V] in the Provence or to join the war with France at the sea. He assures Dantiscus that nothing will change his respect for him, though for political reasons he does not believe in the possibility of seeing his friend in this life.
De Schepper describes in detail the conflict over the town of Appingedam in Friesland. The town was seized by Meindert van Ham, a mercenary captain alternately operating for the Duke of Guelders [Charles II], the Duke of Holstein [Christian von Oldenburg] and the French. Ham, under siege by the governor of Groningen province, Georg Schenk, received succour from reinforcements sent by the Duke of Holstein, mostly made up of Holstein, Saxon and Gueldrian gentry. Before they reached Appingedam, however, they were crushed by Schenck’s forces under the command of Godschalk [Ericksen], after which Appingedam surrendered. The rebel leaders – Ham and Bernt van Hackfort, a Gueldrian landdrost – are Governor Schenck’s prisoners.
Besieged Copenhagen asked the Emperor for reinforcements; hence a huge fleet was prepared in the Low Countries. Therefore Prince Palatine Friedrich [II von Wittelsbach] also came to Brussels. The opportunity was not used well, though, because Copenhagen surrendered when the troops were engaged in the war with France and in the siege of Appingedam. Since the fleet is ready and armed, the infantry commanded by the Lord of Beveren [Adolf of Burgundy] and [Reinoud] van Brederode are to make their way with it to France. De Schepper and Godschalk [Ericksen] are to join the expedition as the Emperor’s representatives.
De Schepper reports on the military operations of the imperial army, which has reached France by land under the command of the Count of Nassau, the Count of Le Roeulx [Adrien de Croÿ] and the Lord of Praet. The heavily armed soldiers and battle machines scared the French, who shut themselves away in their fortresses. The less well defended ones, including Guise, Bouchain, and Cléry-sur-Somme, were seized in a coup de main, while the stronger ones were left alone. At present, the imperial troops have been laying siege to the excellently fortified and equipped stronghold of Péronne [on the Somme] for about twenty days, counting on provoking the French to fight in the field.
The Duke of Guelders lost Groningen province during this war. He was left only with Twente – a fragment of the Utrecht diocese with the strongholds of Meppel, Coevorden and Wedde. Georg Schenk has already bribed the commander of Wedde and the son of the commander of Coevorden.
The King of France has lost his first-born son [Francis III of Valois], and the Duke of Orléans [Henry II of Valois] is having health problems. France is being ruined more by its own soldiers than by its enemies. The Emperor has reached the Rhône and allegedly has seized Arles.
De Schepper deplores the bad times and the annihilation threatening Christianity. He envies Dantiscus for being far away from the hub of events. He thinks more devout and faithful Christians can currently be found in Turkey than in Denmark or Germany. He doubts whether reforming the Church will prove possible in the face of widespread discord and greatly conflicting views.
De Schepper comments on the rumour about the imprisonment of the Danish bishops and dignitaries with whose help the Duke of Holstein [Christian III of Oldenburg] gained power. He presumes it happened for political reasons, but sees such treatment of bishops in the northern countries as a tendency dangerous for religion, especially after receiving news of the expulsion of bishops from Sweden.
De Schepper informs Dantiscus that following the introduction of a general ban on navigation, the people of Gdańsk wrote a violent and rude letter to the Queen [Mary of Hungary]. He underlines that the ban was lifted even before the letter arrived, and that it had not been targeted at the people of Gdańsk because it had also applied to the English, Portuguese, Scots, Spaniards and the people of the Low Countries. Some ships (including one from Gdańsk) had been requisitioned – in return for compensation – for the needs of the war; the rest had been sent away. Though the offensive and disrespectful tone of the aforementioned letter seems to suggest that the people of Gdańsk are hostile towards the Queen and the Emperor, De Schepper is inclined to put it down to emotions caused by the general unease. The requisitioned Gdańsk ship was turned into a command vessel for the expedition to France. In De Schepper’s view, this is an honour for Gdańsk rather than an insult. Meanwhile, he has received precise orders, so he now knows that he will also be sailing on that ship. Though he is aware of the danger, he is of good heart. He advises Poland to ally with whichever side wants peace. He believes that the Emperor will leave the conflict a victor, with financial and military support from the Low Countries. Various predictions indicate this. Young men in the Low Countries are excellently prepared for military service.
De Schepper would like to see friendship between the Low Countries and Poland so that he might correspond with Dantiscus without arousing suspicion. He advises Dantiscus to take care of his health and enjoy the proximity of his mother [Christina Schultze]. He himself is leaving his wife [Elisabeth Donche] close to the baby’s due date. He sends Dantiscus greetings from her.
In view of the dangerous times, De Schepper has postponed until spring the fulfilment of Dantiscus’ book order. Dantiscus can write to him via the Fuggers. After returning from the expedition he intends to spend the winter with his wife. De Schepper’s wife’s sister [Joanna Donche] and his son [Cornelis jr.] as well as Miklos Oláh send Dantiscus greetings. [Wolfgang] Haller is in Austria, and the Archbishop of Lund [Johan Weze] in Hungary. De Schepper commends himself to Dantiscus’ mother and siblings, his whole family and his valet.
| received [1536]-10-16 Manuscript sources:
Auxiliary sources:
Prints:
| ||||||||||||||
Text & apparatus & commentaryPlain textText & commentaryText & apparatus
AAWO, AB, D.3, f. [1v] not numbered after 128
Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Culmensi, administrarori Pomesaniensi, domino amico et paper damaged⌈[et]et paper damaged⌉ patri honorandissimo
Lubaviae in Prussia
AAWO, AB, D.3, f. 125rIam annus est, ex quo neque ex me quicquam, neque ego ex te vicissim litterarum accepi. In causa fuit, ut reor, quod nescieris, ubinam locorum fuerim, afui orig. abfui⌈afuiafui orig. abfui⌉ enim ab hac aula frequenter. De te autem varius apud nos sermo fuit, multi iam decessisse praedicabant, praesertim Antverpiae. Hic autem tabellio a civibus tuis ad hanc aulam missus metum hunc mihi excussit vivere te adhuc asserendo. Quare ad te dare praesentes volui. Cum orig. Quum⌈CumCum orig. Quum⌉ postremae tuae huc perlatae essent, agebam tunc apud serenissimum regem Ferdinandum, quo tunc advenit etiam orator serenissimi regis tui magnificus dominus Petrus Opolynsky, cum quo multum de te sermonem habui, cuius an ad te pervenerit notitia orig. noticia⌈notitianotitia orig. noticia⌉, haud satis scio, contentionis tantum per castellanum(!) Marieburgensem delationisque apud aures principum tuorum memini. Nonnihil circa id largior <fuit> dolereque vicem tuam quamplures viros bonos non dissimulans. Fuit ille paulo post in Italiam, quibus successibus, mihi incertum.
Ego vero redii in Flandriam, ubi redditae fuere mihi postremae tuae, quas semel tantum perlectas cum orig. quum⌈cumcum orig. quum⌉ Brugis relinquissem sperans eo brevi redire, ibam enim in Hollandiam, postea non vidi neque enim datum fuit eo proficisci posse, et non raro afui orig. abfui⌈afuiafui orig. abfui⌉, quo fi written over u⌈uii written over u⌉t, ut ita sigillatim nequeam ad illas respondere, summam tantum attingam. Ea fuit neque scriptis, neque silentio quicquam deperire tibi amoris erga me. Reliqua in iis, quae occurebant, consumebantur.
Plurima circa rem Danicam erant, de quibus tecum quam paucissimis, abire enim rursus cogor cras atque haud scio, an ad caesarem in Galliam Narbonensem, an ad expeditionem Gallicam, quam mari paramus. Principio neque taciturnitas, neque frequentia litterarum intermutatura sunt observantiam meam erga te, vix enim credo in hoc corpore mutuum inter nos conspectum fore tanto intervallo dissitis(!) instead of dissitos⌈dissitis(!)dissitis(!) instead of dissitos⌉ tamque contrariis principum populorumque studiis.
Novarum autem apud nos rerum quam plurimum est cotidie orig. quotidie⌈cotidiecotidie orig. quotidie⌉que emergit. Dum ego apud serenissimum Rhomanorum regem ago, emersit hic quidam terrae filius Meynhardus von Ham aliquot peditum dux, qui partim se ducis Ghelriae, partim Holsatiae, nonnumquam Francorum
AAWO, AB, D.3, f. 125v
nomine venditabat, neque clam fuit, si conatus successisset, his regionibus grande periculum per illum instare occasiones inventurum quaslibet ad nocendum, sed provisum subito fuit. Priusquam tamen succurri potuit, munierat is fortius quam tumultuario opere oppidum Dam Groningensibus omnem aditum occlusurus eosque ad praefati Ghelriae ducis iugum attracturus, dein progressurus longius. Illi indignum rati principi subesse, qui cotidie orig. quotidie⌈cotidiecotidie orig. quotidie⌉ novas illis molestias facesseret simulandoque libertatem qualemcumque omnino everteret, respexere ad caesarem, cuius aequum bonumque, et minime tyrannicum regimen[4] longe fortius propugnaculum est, quam quivis murus ferreus, addo etiam adamantinus. Suscepti in defensionem adversus communem insidiatorem Meynhardum. Capta sunt arma, obsessum Dam non contemnendis viribus a viro tibi amico illustri domino Georgio Schenck gubernatore.[5] Tenuit obsidio in secundum mensem, cum orig. quum⌈cumcum orig. quum⌉ subito nuntiata orig. nunciata⌈nuntiatanuntiata orig. nunciata⌉ sunt aliquot milia obsessis venire subsidio ab illustrissimo Holsatiae duce, qui se regem Daniae electum vocat, transmissa. Praecesserat orig. Precesserat⌈PraecesseratPraecesserat orig. Precesserat⌉
q(ui)d(em) aliquot ante dies rumor adventare suppetias, ceterum neque tam cito adfore, neque iis animis ausuros perrumpere arbitrabamur, quo factum, ut nec tria milia peditum et septingenti equites gravis armaturae, qui in supplementum mittebantur, adhuc eo venerint, dum idem Georgius Godtscalco nostro Saxokarolo ductore, consultore et exsecutore orig. executore⌈exsecutoreexsecutore orig. executore⌉ ex castris obviam profectus est ad miliaria quattuor. Ibi fuga verius quam pugna fuit, neque enim puto decem caesos orig. cesos⌈caesoscaesos orig. cesos⌉, omnes autem fugere captosque se praebuere numero sane multi interque eos non pauci ex nobilitate Holsatica, Saxonibus, Ghelrensibus, ex nostris praeter unum equitem non audio quemquam desideratum orig. desyderatum⌈desideratumdesideratum orig. desyderatum⌉. Habuit Georgius vexilla peditum octo, equites centum gravis armaturae, hosti hidden by binding⌈[ti]ti hidden by binding⌉bus erant peditum vexilla septem, eques nullus. Sed si venissent Dammum seque aliis coniunxissent, magnum sane periculum imminuisset hidden by binding⌈[t]t hidden by binding⌉ regionibus istis.
Gestum est id die quinta Augusti, quo tempore cum orig. qu[u]m⌈cumcum orig. qu[u]m⌉ obsessos speraremus deditionem facturos, frustrati spe sumus atque opinione diutius tenuerunt. Demum pertinacia victa est seque die sexta huius mensis dedidere iis pactis, ut milites incolumes relictis bonis armisque, virga alba tantum egrederentur, duces suos, hoc est praefatum Meynhardum von Ham, qui se regem ligonum voca hidden by binding⌈[a]a hidden by binding⌉
AAWO, AB, D.3, f. 126r
bat et anababtisticam resuscitare conabatur, et Bernhardum de Hacquefoort lanttrostz Ghelriae, in arbitrium victoris tradidere exemplo sane etiam apud nos ignominioso, sed iusto Dei tamen iudicio. Victor Georgius adhuc aliquid aggreditur, de quo nondum nobis constat. Quid de captivis futurum sit, non paper damaged⌈[n]n paper damaged⌉ sane scio. Meynhardo scio duriora omnia fore. Et haec in Frisia.
Ubi dum haec ita geruntur, valida apud nos classis parabatur subsidio ventura obsessae civitati Haffnensi, quae subsidium caesareae maiestatis imploraverat, eamque ad rem illustrissimus dux Fridericus palatinus cum nonnullis non parvae auctoritatis orig. authoritatis⌈auctoritatisauctoritatis orig. authoritatis⌉ huc advenerat. Ceterum, dum et bellum Gallicum nos occupat, et in Frisia miles distinetur in obsidione Dammi, nonnullaque alia interveniunt, elapsa est e manibus occasio deditioque per cives facta. Classis adhuc in ancoris orig. anchoris⌈ancorisancoris orig. anchoris⌉ est parata omnique genere armorum et commeatuum onusta. In eam nunc animus est aliquot peditum milia duce domino de Beveris amico tuo dominoque de Brederode, quibus Godtscalcus et ego adiuncti ex parte caesaris sumus, conicere orig. coniicere⌈conicereconicere orig. coniicere⌉ atque in Franciam traicere orig. traiicere⌈traiceretraicere orig. traiicere⌉. Deus fortunet.
Parte alia illustres domini comites de Nassaw et de Reulx magnus magister curiae una cum domino de Prato Cathone, viro bono et prudente, non contemnendum exercitum terra duxerunt in Franciam. In quo sunt peditum Germanorum supra decem milia ducibus klein Hess et Wolf Dethrico von Pfirdt totidemque milia peditum nostratium sub ductu diversorum, equitum autem gravis armaturae supra quattuor milia cum ingente vi machinarum magnoque numero voluntariorum. Hi magnum metum incussere Gallis, qui non sunt ausi campestri cum illis acie concurrere, sed moenibus sese tutati sunt et adhuc tutantur, cum orig. quum⌈cumcum orig. quum⌉que in his confinibus nostris Franci fortissima habeant oppida et ob id spes neque consilium sit in illis oppugnandis tempus terere, per occasionem tamen aliquot non ignobilia expugnavere interque alia Guisam in Campania(!), Bouhainum, Clery aliaque in Picardia. Nunc ante Peronam haerent non tam expugnandi oppidi spe, quippe quod munitissimum virisque et armis instructissimum est, quam ut indignitate hac provocent et eliciant Gallum tam superbum olim,
AAWO, AB, D.3, f. 126v
ut minarum iraeque memor acie contendat. Sedere ante id oppidum iam diebus, ni fallor, viginti aut circiter bombardisque et machinis valde laceravere, nonnumquam tentantes, an per occasionem expugnare possent, sed non ita facile est inexpugnabili urbi atque instructissimae iugum inicere orig. iniicere⌈inicereinicere orig. iniicere⌉. Neque tamen Gallus adhuc aliquis comparuit. Iam instat hiems neque tamen remittit impetus nostrorum adeo, ut omnino videatur futurum, ut non nisi cum alterius partis excidio bellum finiatur.
Gheldriae dux written over ius⌈iusduxdux written over ius⌉ plus damni ex hoc bello suscepit amissa Groninga cum toto territorio, quod continet vicos centum et sexaginta, ni fallor, divites et opulentos, periculoque exposita reliqua portione, quam ex Traiectensi dioecesi orig. diocesi⌈dioecesidioecesi orig. diocesi⌉ occupatam, arcibus Coevoerde, Wedda et Meppell munitam adhuc tenet. Nomen illi est Twendae. In eam conversurus est conatus suos. Idem illustris dominus Georgius, quid facturus sit, in incerto est, praefectum tamen arcis Weddae pretio cepit et filium praefecti in Coevorden. Accedit, quod licet non contemnendae sint arces illae, opera tamen industriaque, prout alia omnia mortali manu facta, capi possunt ablata spe subsidii, quandoquidem Ghelrio plus animi quam virium est et Gallus periclitatur de regno universo. Primogenitum filium amisit. Aurelianensis dux non satis valetudine constat. Regnum ipsum, si non ab hostibus, certe ab ipsiusmet militibus peius quam ab hostibus tractatum est. Condicio orig. Conditio⌈CondicioCondicio orig. Conditio⌉ nostra paulo melior est, nam externum hostem necdum sensimus bellum in hostili regione hactenus educantes. Caesar ad Rhodanum usque terra penetravit famaque capti Arelate ad nos pervenit, certum tamen nihil exinde habemus tanto terrarum spatio orig. spacio⌈spatiospatio orig. spacio⌉ dissiti.
Quocumque oculos corporis mentisque vertimus, plena omnia sunt tumultuum, seditionum, cladium, pavoris, infidelitatis, impietatis. Lugere lubet religionem nostram Christianam exstinctam orig. extinctam⌈exstinctamexstinctam orig. extinctam⌉ plane non ibi modo, quo vix loco umquam orig. unquam⌈umquamumquam orig. unquam⌉ fuit, sed ubique. Avaritiae, libidini nullus limes, nulla meta constituta, quo fit, ut vere diu praesagiverimus futura tempora, in quibus abesse quam adesse optandum foret magis. Tu interim in otio orig. ocio⌈otiootio orig. ocio⌉ tuo felix, si modo felicitas orig. foelicitas⌈felicitasfelicitas orig. foelicitas⌉ aliqua est multa videre, quae
AAWO, AB, D.3, f. 127r
deplorare magis possis, quam emendare. Qualia, non dubito, multa tibi ob oculos obversari, etiamsi ab aula es remotissimus. Ego ab his scopulis nondum potui navim meam divertere, nimirum hoc saeculo orig. seculo⌈saeculosaeculo orig. seculo⌉, quod totum hominem requirit. Quod nisi nostra iuvenum adhuc opera, diligentia laboreque prospiciatur reipublicae, haud scio, an non plane deserenda erit navis custodia permittendaque vela ventis et tempestatibus. Quae res, ut patientius multa feram, monet. Sed haec alias.
Venio ad tertium membrum epistulae tuae, de rebus Danicis. Quantum infelix illud regnum pertulerit calamitatum quantumque adhuc immineat, sane non est dictu facile. Quid etenim boni sperandum, ubi miles longo iam bello malefacere assuetus liberum ad quidvis perpetrandum campum habet? Ibine ms. Ibi ne(!) ⌈IbineIbine ms. Ibi ne(!) ⌉ verisimile est ab ecclesia temperaturos, qui multo iam usu Dei oblivisci didicerunt? Ibine ms. Ibi ne(!) ⌈IbineIbine ms. Ibi ne(!) ⌉ bonae leges introducentur, ubi religionis nulla cura, tantum ut quisque, quantum potest, corradat? Miseret me sane illarum provinciarum, miseret Germaniae, quoties per illam discurro, quae adeo cultum omnem Dei abiecit, ut multis iam saeculis orig. seculis⌈saeculissaeculis orig. seculis⌉ ignorasse videatur. Aequabilior sors apud Thurcas mihi visa, ubi licet aegre exterius, in animis tamen et cordibus firmior est erga Deum confidentia, firmior miserorum, qui in captivitate servituteque degunt, in Deum spes et confidentia, magis ab ambitione avaritiaque, quae duo religionem haud dubie pervertunt discordia, quam in longe plurimis Germaniae provinciis. Certe spes erat reformari posse ecclesiae statum, sed iam despondi animum in hac diversitate ingeniorum.
Ad Daniam redeo. Audio post deditam Hafniam coeptos orig. ceptos⌈coeptoscoeptos orig. ceptos⌉ esse in carcerem trudi episcopos et primates viros, quorum opera potissimum ad regnum pervenisse illustrissimus Holsatiae dux fertur. Quod si ita est, non sane alia de causa accidisse puto, quam, ut ne rursus deficiant toties vela flexisse comperti, hacque in parte non improbo consilium stabilire volentis principatum. Exempla tamen me deterrent et, dum audio istic orig. isthic⌈isticistic orig. isthic⌉ ita suppeditari ecclesiam et apud vos Gedani nonnullos identidem expulsos ex Swetia in exilio agere sublata spe omni redeundi in patriam, video in Septentrione deploratum
AAWO, AB, D.3, f. 127v
de fide Christiana rerumque habenas ad fugitivos monachos et apostatas esse redactas. Quare valere sinamus regna illa cum suis toparchis, et nos, quae a maioribus nostris per manus accepimus, ea retineamus, in illis consenescamus, si modo Deus vitam annuerit.
En habes omnem seriem rerum, quae apud nos sunt. Cives tui per hunc tabellionem scripsere ad reginam parum civiliter, adeo, quisquis ille scriba fuit, ab acerbitate non potuit calamum continere. Nihil hic concivibus illis tuis impedimenti accidit. Paucos ad dies non illis modo, sed et Anglis, Portugallensibus, Scotis, Hispanis, nostratibus omnibus denique nationibus interdictum fuit, ne navigarent. Aliquot ex illis navigia ad servitium assumpta sunt, quibus ex fide atque integre satisfactum est. Aliis permissum, ut abirent. Haec causa tragoediae, hinc voces illae iniustitiae orig. iniusticiae⌈iniustitiaeiniustitiae orig. iniusticiae⌉ contra foedera, pacta, spem, rationem, violenter coactae coangustate aliaeque quamplures, quibus litterae plenae orig. plaenae⌈plenaeplenae orig. plaenae⌉ sunt. Certe non est usque adeo vilipendendus caesar aut contemnenda regina, ut non deceat, etiam si aliquid tale esset, abstinere tamen ab huiusmodi acerbitatibus, quae ad rem non ita multum pertinent.
Quae ad te scripta volui, nam regina paucis respondet et longe ante adventum nuntii orig. nuncii⌈nuntiinuntii orig. nuncii⌉ libertas unicuique navigandi concessa erat. Immo orig. Imo⌈ImmoImmo orig. Imo⌉ id honoris vobis Gedanensibus impendimus, quod navim unam vestram pro praetoria nostra assumpsimus, in qua domini de Beveris, Brederode, Godtscalcus et ego navigaturi sumus (nam dum haec scribo, iussum est, ut navigem) non sine dolore Hollandorum, qui praerogaturam hanc e suo corpore alicui navi concessam volebant. Non hic dico, quae vulgo feruntur, nec a me creduntur conspirasse vestrates adversum regiones istas. Certe non ita multum videntur abhorrere ab hoc litterae istae, sed si ita est, poterat idem illud modeste agi, namque ubi facto opus est, illic non adeo multum verbis necessum est agere. Sed quae ad id causa vobis subministrata sit, non adeo intelligo, nisi forte universalis quaedam Erynnis mundum nunc vexat, ut, cum orig. quum⌈cumcum orig. quum⌉ possit, in pace vivere nolit.
Quicquid tamen exinde sequetur, nos fortiter feremus, quibus magnitudo et fortuna principis undique ciet graves inimicitias, addo etiam luxus et opulentia, cuius tamen ingens detractio facta est et diluviis et frequentia bellorum. Ego sane si consulere vobis possem, in eam magis partem declinarem, quae pacem suaderet. Neque enim, si pereundum nobis est, aut soli, aut
AAWO, AB, D.3, f. 128r
inulti peribimus atque, ut poeta ait,
et nostro sequitur de vulnere sanguis. Necdum adeo fortunae paenitet certique sumus principem nostrum pro innata erga Deum et rempublicam devotione tandem victorem evasurum. Id non tam ex vaticiniis, cuius generis multa passim nec incertis auctoribus orig. authoribus⌈auctoribusauctoribus orig. authoribus⌉ aut eventibus sparsa sunt, quam ex illius intentione, quam scio Christianam vereque orig. vaereque⌈verequevereque orig. vaereque⌉ piam esse, neque quicquam ambire alienum, tantum ut vires liceat adversum Thurcas convertere. Sunt classes, milites, animi neque desunt nervi bellorum – pecuniae. Quandocumque nos vexavit magnitudo diluviorum, frequentia bellorum, necessitas rerum agendarum, nondum tamen perventum est eo, ut a nobis exactus sit obolus orig. obulus⌈obolusobolus orig. obulus⌉ unus praeter ordinarium, nec ipsum magnum aut ingens. Quodque in difficilibus rebus fieri solet, exactio videlicet et impositio oneris extraordinarii ad edulia orig. aedulia⌈eduliaedulia orig. aedulia⌉, liquores resque mercatorias, qua extorsione principes Italiae divites fiunt et opulenti, id hic adhuc omnino ignoratur. Tantum abest, ut vel vicesimam, vel decimam, vel sextam, addo etiam tertiam partem bonorum, id quod alibi fieri etiam ab Evangelicis in Germania principibus videmus, hic adhuc exegerimus. Quod non ad ostentationem opum, quippe nulla respublica propior ad perniciem est, quam dum maxime opulenta est, plurimaeque superinscribed in place of crossed-out pluresque⌈pluresque plurimaeque plurimaeque superinscribed in place of crossed-out pluresque⌉ civitates, donec paupertate laborabant, viguere, quas opulentia postea absumpsit, que sed ideo dico, ne quis faciles putet res nostras. Abunde orig. habunde⌈AbundeAbunde orig. habunde⌉ opum est, dum volumus, neque virium pudet aut paenitet, iuventus enim nostra sub laboriosissimo caesare iam assuevit militiae oneribus exp(er)rel(?)ientiam de se et oboedientiae orig. obedientiae⌈oboedientiaeoboedientiae orig. obedientiae⌉ et animositatis sufficientem hoc bello elargiti.
In summa, cuperem inter nos et vos amicitiam esse, ut nobis viris bonis liceat subinde sine suspicione orig. suspitione⌈suspicionesuspicione orig. suspitione⌉ mutuo per litteras fabulari. Quae, quo sit minus, per nos certe non stat, sed vos non desinitis ab expugnatione, quod aiunt, Troiae damnorum memoriam inculcare renovareque.
Prudentum est non omnium iniuriarum meminisse. Et nobis nostra sunt, quae vobis imputemus, ne perpetuo sit ad superinscribed⌈adad superinscribed⌉ Traneuam or Tranduam⌈TraneuamTraneuam or Tranduam⌉ accepta
AAWO, AB, D.3, f. 128v
clades in ore. Sed de his nimis, dum me detinet amor pacis, quam optare magis, quam sperare possumus.
Tu interim valetudinem hidden by binding⌈[nem]nem hidden by binding⌉ cura fruareque dulcissimae matris consuetudine, ego uxorem iam proximam partui, quae sese tibi affectuosissime commendat, Neptuni me commissurus relinquo.
Libros, quorum mentionem facis, nolui his iniquissimis temporibus ad te mittere. Proximo vere, quo sese hidden by binding⌈[e]e hidden by binding⌉ res efferent, videbimus. Scribe, si lubet, per Foccharos, nam si ex expeditione Gallica redire detur, hiemem orig. hyemem⌈hiememhiemem orig. hyemem⌉ apud uxorem sum hidden by binding⌈[m]m hidden by binding⌉ transacturus. Et rectissime vale.
Salutat item te soror uxoris meae, filia et Olahus. Haller in Austria est, Lundensis in Hungaria.
Iterum vale, Domine et Pater ex animo honorande.
Ocissime orig. Ocyssime⌈OcissimeOcissime orig. Ocyssime⌉ ex Bruxellis, die XIII-o Septembris XV-c XXXVI.
Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae ex animo inservitor, amicus hidden by binding⌈[us]us hidden by binding⌉ et filius Cornelius Scepperus hidden by binding⌈[rus]rus hidden by binding⌉
Postscript:
Dulcissimae matri tuae sororibusque, Bernhardo, Georgio, totique familiae, et lacquaio me commendare dignabere.