BNW, BOZ, 2053, TG 11, No. 1320, f. 42r

Serenissima Maiestas Regia et Domine, domine clementissime,

Humillimam perpetuae meae servitutis commendationem.

Scripsi hinc novissime Serenissimae Maiestati Vestrae II huius mensis duplicatas de his, quae tum hic agebantur et quod cubicularius Steinkircher cum litteris Serenissimae Maiestatis Vestrae XXVIII Iunii praeteriti ad me applicuisset etc., unde ea ad praesens repetere putavi supervacaneum. Ab eo tempore quae se obtulerunt, sic habent.

Tractatum est in negotio religionis ab utraque parte per continua consilia, quae et in praetorio et in palatio caesaris sunt habita, sed hucusque nihil aliud factum, quam quod minis ad resipiscendum Lutheranos nostra pars adigere conatur, quod tamen vix arbitror posse fieri, adeo plebs utriusqe partis hac labe est infecta, quod si etiam principes vellent, vulgus, quod hoc virus altius hausit, nequaquam induci possit; unde adhuc tractatur. Quae postea se offerent, Maiestatem Vestram Serenissimam non latebunt.

In novissimis scripsi, quod serenissimus Ferdinandus rex eo die, quo illas dedi, pro me mittere debuisset, quemadmodum per suum mihi cubicularium significaverat, sed vocatio ista nescio ob quae negotia in posterum diem fuerat prorogata. Miserat tandem pro me comitem de Nogarollis et me sine arbitris seorsum admisit humanissimeque excepit et antequam ordiebar loqui, ille, quod prius in Nova Civitate a Maiestate Vestra Serenissima apud eum fuerim, mentionem fecit seque, quod tardius pro me miserit, excusavit. Tandem cum me loqui permitteret, exposui, facta prius salutatione a Maiestate Vestra Serenissima, melioribus quibus potui modis ea, quae per litteras mihi Maiestas Vestra Serenissima mandaverat. Ad salutationem amicis et bonis verbis habuit Maiestati Vestrae Regiae gratias se vicissim offerendo, ubi illi gratificari posset et pro ea confidentia, quam Maiestas Vestra Serenissima haberet, non velle firmare consilium suum in matrimonio cum illustrissima filia sua proposito sine eius amico arbitrio, respondit rem esse arduam in talibus consulere, unde velit deliberare et mature mihi respondere. Ad praesens vero, inquit, dico dominum Ludovicum ducem Bavariae bonum BNW, BOZ, 2053, TG 11, No. 1320, f. 142v et nobilem esse principem et hoc pro hac vice vobis do pro responso, de reliquo deliberabo. Inde dixi, quod per litteras mihi Maiestas Vestra Serenissima mandasset, ut negotium illustrissimi domini marchionis Georgii Brandenburgensis maiestati eius plurimum commendarem, recensens quaedam de hoc negotio ad longum et quod si contingeret assistere ipsi domino marchioni, ne maiestas sua aegre ferret, aut alterius me partis, de factione Lutherana me esse existimaret; ad ea subrisit dicens, ex litteris Serenissimae Maiestatis Vestrae intellexisse, me ab ea secta esse alienum, precabaturque mihi in eo statu, in quem me Maiestas Vestra Serenissima posuisset, felicitatem. Ad negotium marchionis Georgii respondit, se boni consulturum, quod ei adsum et quod ipse etiam et deberet et libenter velit, quantum aequitas fert, illi favere in omnibus. Hinc de veteri notitia mecum colloquebatur et de rebus, quae ante novem annos in Nova Civitate Austriae acta fuerunt, et inter alia incidit sermo, quod ex Polonia quidam proficiscuntur sub praetextu peregrinationis Romanae, qui a palatino Transsilvaniae litteras ad hostes perferunt; respondi, quod tales merito deberent puniri et detineri, non tamen igitur omnibus istae difficultates in profectionibus suis ingeri deberent. Respondit: qui habituri sunt litteras serenissimi regis aut reginae vestrae, illorum manibus subscriptas, libere permittentur, sigillo vero et secretariis vestris non semper tuto creditur, et tales, qui huiusmodi litteras ab hostibus meis perferunt, apud vos non puniuntur. Respondi, Maiestatem Vestram Serenissimam ingens et apertum habere regnum et non posse scire de omnibus, quae in eo geruntur, quemadmodum neque maiestas sua potest occludere viam, quin vel aliqui saltem non in Galliam et alibi ad hostes se conferant, et quod ea in re nulla culpa Maiestati Vestrae Serenissimae impingi potest, cum semper id ex se fecerit, quod bono fratri et amico atque vere Christiano regi convenit, et quod non deberet credere falsis delationibus, quae a malis hominibus et pacis turbatoribus plerumque deferuntur, et si quid in his per me scribi velit Serenissimae Maiestati Vestrae, ut mihi hoc committeret, offerens ei operam meam, quandoquidem ad nihil fere aliud hic a Maiestate Vestra Serenissima essem iam per tot annos relictus, quam ut eam mutuam benevolentiam et coniunctionem, quae est inter caesaream maiestatem eumque atque Maiestatem Vestram Serenissimam, quoad eius a me fieri posset, redderem in dies ampliorem et auctiorem et quod ea in re nullam unquam diligentiam aut studium omiserim. Respondit, se id iam habere et ab ipso caesare compertum, et se vicissim valde clementer mihi exhibuit. Ad alia vero data opera, ut mihi visum est, non respondit et sic me cum frequenti birretti depositione humanissime a se dimisit.

Iste fuit primus actus istius comoediae; quod reliquum est, servato rerum hic gestarum ordine progressus scriptionis feret. BNW, BOZ, 2053, TG 11, No. 1320, f. 143r Unum hoc addendum censui, quod paene omiseram inter loquendum cum serenissimo domino Ferdinando rege: commendavi etiam ei negotium Prutenicum, quod si forsan in his comitiis super hoc agi quippiam deberet, ut Maiestati Vestrae Serenissimae adesset, neque permitteret, ut quicquam in praeiudicium Maiestatis Vestrae et regni eiusdem statueretur ob conservandam publicam orbis Christiani tranquillitatem. Quod rationibus quibus potui melioribus deduxi. Ad ea, cum me satis diu serio aspexisset, in leviusculum risum conversus respondit: ego vos nolo decipere et aliud dicere, quam sentio, quod mihi non convenit; debetis scire, quod ego iam promisi assistentiam magistro Ordinis in Alemania, et si hoc non fecissem, ego ea facerem, quae petitis. Respondi, quod Maiestas Vestra Serenissima sibi non persuasisset, quod ea in re maiestatem eius habere deberet in contraria parte, cum tamen maiestas sua huic parti per promissum sic esset addicta, non conveniret, quod iustitiae Serenissimae Maiestati Vestrae deberet adversari, qua de re rogavi, ut ob mutui amoris et Christianae tranquillitatis conservationem huic Ordini plus aequo non faveret, ad quod hilariori vultu respondit: non faciam aliud, quam quod aequitas expostulat. Hinc facilis est coniectura, quid iste Ordo seu potius confusio, adhuc moliatur. Et cum iam in hanc materiam inciderim, quaedam latius non abs re scribenda putavi.

Observavi hic, quantum a me fieri potuit, magistri in Alemania et Ordinis eius consilia et molimina, fuitque bonus magister cum primis, postquam caesar huc applicuisset, qui querelas et articulos contra illustrissimum dominum marchionem ducem in Prussia et nescio quae alia proponeret, petens feudum a caesare, quod, ut mihi illustrissimus dominus de Nassau retulit, in ea forma, ut praedecessores eius in Alemania suscipere fuerunt soliti, concedere caesar promisit.

Ipse magister cum suis fratribus, quos paucos secum habet, ad omnes principes comites et nobiles Germaniae se ingerit, conquerens hospitale nationis Alemaniae per illustrissimum dominum marchionem Albertum alieno dominio subiectum et a Germanis amotum, omnium implorans opem et auxilium, habetque principes plures, cum quibus se plerumque ad palatium recipere solet; inter eos est dominus dux Brunsvicensis cum fratre, quem libenter faceret magistrum in Livonia, et ipse magister summopere desiderat esse in Prussia, qua in re et titulos quaerit et feudum, quod tamen ei, ut spero, non dabitur, nisi in forma generali, ut aliis in Alemania magistris datum est. Et cum Maiestas Vestra Serenissima, quomodo me in his gerere debeam, nullam aliam instructionem mihi dederit, quam si quid adversum Maiestatem Vestram Serenissimam vel dominum Prussiae ducem dici vel agi senserim, strenue et prudenter defenderem, sicut et honos Maiestatis Vestrae Serenissimae BNW, BOZ, 2053, TG 11, No. 1320, f. 143v et mea erga Maiestatem Vestram Serenissimam fides expostulare videbuntur, huic mandato Maiestatis Vestrae Serenissimae iam in parte satisfeci et satisfacio pro virili mea, ubi id expedire cognosco, indies. Eguissem tamen, si quid in his solidi per me fieri deberet, latiori informatione et singulari mandato, quo fretus et obiectis respondere et ubi necesse foret, protestari potuissem vel de iniuria aut gravamine, si quod in his comitiis negotiis Maiestatis Vestrae Serenissimae iniceretur. Ad praesens hoc feci et facio, quod possum.

Fiunt hic mirabiles practicae et nescio quae castra in aëre construuntur, et interea, quae potiora sunt, negligimus. De expeditione in Turcas, qui fere in visceribus nostris agunt, ne verbum quidem neque video, quibus modis aliquid serii in eos hostes statui possit, cum hic inter nos hostes simus. Misit hinc superiori die serenissimus Ferdinandus rex duos ad Turcarum imperatorem oratores, sperans nescio quid ab eo consequi et cum ea legatione factioni adversae metum incutere. Utinam succedat et quod hinc orbis Christianus componi possit, ego tamen meo rudi iudicio nihil tale futurum cognoscere possum. Fortassis tandem Deus nostri misertus declinabit in nos misericordiam suam, qua egemus maxime. Accessit etiam, quo hic sumus facti animosiores, quod prima istius Iulii serenissimus Galliae rex liberos suos redemit, datis duodecim centenis millibus duc(a)t(orum) et completis articulis nuper in Cambray confectis, unde multorum est opinio, quod ea inter istos principes amicitia durare debeat. Utinam! Nihil hoc tempore rebus Christianis adeo inclinatis accidere posset opportunius et commodius. Sunt tamen, qui secus eventurum putant. Rei exitus docebit.

Sed ut revertar, unde sum digressus: conventum fuit, ut scripsi in novissimis, inter principes, qui illustrissimo domino marchioni Brandenburgensi Georgio assistunt, de petitione danda serenissimo Ferdinando regi, quae nihil aliud acredinis in se habuit, quam quod si dominus marchio ius suum consequi non posset, ne foret illi necesse amicos suos iterum pro consilio impetere, et postquam in ecclesia convenissemus, illustrissimus Ioannes elector et Georgius, duces Saxoniae, Ludovicus Bavariae et Albertus Mekelburgiae duces, cum aliis plerisque ducibus et comitibus, defuit nobis lantgrabius Hessiae, quem cum aliquamdiu exspectassemus et non veniret, processimus in ordine versus hospitium serenissimi Ferdinandi regis, qui nobis usque ad gradus venerat obviam, et omnes data manu excepit, et nos in aulam, ubi prandere solet, praecessit. Quo postquam pervenimus, me primum ab aliis sevocavit BNW, BOZ, 2053, TG 11, No. 1320, f. 144r et mihi dixit, quod aegre ferre non deberem, se tamdiu mihi in negotio Serenissimae Maiestatis Vestrae non respondisse, negotium enim hoc matura deliberatione eguisse, responsurum se post hunc actum. Habui maiestati eius gratias vicissim inculcans, maiestas sua etiam non aegre ferre deberet, quod in ea societate, religioni nostrae suspecta, venissem, quandoquidem nihil mihi cum illa aliud esset commune, quam ill(ustrissimi) or ill(ustris)⌈ill(ustrissimi)ill(ustrissimi) or ill(ustris)⌉ domini Georgii marchionis Brandenburgensis causa Opoliensis. Respondit, non fore sibi ingratum, quod his rebus interessem, quo utriusque partis iustitia notior mihi fieret, et sic me humaniter ad locum meum prope electorem Saxoniae a se dimisit. Hinc coeptum est loqui more Germano longo sermone a quodam, cui ab omnibus haec provincia fuit iniuncta et cum haec absoluta fuisset concio, voluimus secedere, quod rex non permisit, sed cum suis consiliariis se in quendam angulum retraxit et paulo post cardinalis Tridentinus nomine maiestatis suae respondit et petitionem nostram in scriptis dari postulavit. Quod cum factum esset, ill(ustrissimus) or ill(ustris)⌈ill(ustrissimus)ill(ustrissimus) or ill(ustris)⌉ dominus Georgius marchio loqui coepit brevibus, petens, ut in iuribus et iustitia sua conservaretur. Ad haec rex ipse etiam Germanice respondit, se omne id facturum, quod aequitas et merita domini marchionis exposcerent. Sic conventus iste fuit dissolutus, meque relicto in aula, ipse serenissimus rex principes rursus usque ad gradus conduxit.

Cum rediisset, accepit me seorsum in angulum, ubi prius consultaverat, et reposito mihi bireto in caput, dixit: serenissimo regi vestro sicut prius, cum apud me fuistis, gratias habeo pro salutatione atque exhibitione per vos facta, et singulariter pro ea confidentia, quam in me habet, quod de filiae suae connubio a me petit consilium et cum in talibus rebus et arduis non immerito est deliberandum, distuli hucusque vobis respondere et apud me perpendi, quod connubium hoc, de quo tractatur, S(erenita)ti eius et eiusdem filiae et dignum est, et honestum, atque mihi specialiter gratum, nam ill(ustrissimus) or ill(ustris)⌈ill(ustrissimus)ill(ustrissimus) or ill(ustris)⌉ dominus dux Bavariae Ludovicus consanguineus mihi est et singularis amicus. Et haec serenissimo regi vestro cum multa salutatione meo nomine pro responso rescribetis.

Hoc me diligenter facturum obtuli et pro ea propensione, qua hoc negotium Serenissimae Maiestatis Vestrae prosequeretur, gratias habui. Sicque in omnium conspectu honorifice dimissus abii, a comite Nogarollis et domino Bresinger archimagistro suae maiestatis ad hospitium meum conductus, qui tunc mecum manserunt in prandio, de multis mecum, quasi de industria ad hoc instructi, disputantes, quae his inserere duxi supervacaneum. Et hoc est responsum mihi datum, quod prius mittere non potui.

BNW, BOZ, 2053, TG 11, No. 1320, f. 144v His diebus etiam feci expeditionem meam ad urbem pro obtinenda confirmatione episcopatus Culmensis, quem mihi Serenissima Maiestas Vestra non ob mea merita, quae nulla esse censeo, sed ex singulari sua in me dedit gratia, quam utinam vel saltem aliqua ex parte mereri aliquando possem, ad quod hoc corpus, quamdiu in eo spiritus est, cum omni fide studio et servitiis, quae umquam praestare potero, Serenissimae Maiestati Vestrae humillime offero, sic me, Deo duce, semper exhibiturus, ne hoc beneficium nimis indigno contulisse videri et ansam retractandi Maiestas Vestra Serenissima habere possit.

Et cum iam Maiestas Vestra Serenissima in hanc me dignitatem ponere dignata fuerit, me etiam in ea conservare dignetur et praesertim contra magnificum palatinum Pomeraniae, qui praedecessoris mei, fratris sui, omnia meliora bona contra aequitatem omnem et usum ecclesiae Culmensis abstulit, et cum his ad Maiestatem Vestram Serenissimam provocavit, non satis habens, quod ex paupere nobili, cui praeter villam Conopat nihil fuit reliquum, factus sit ex ecclesia Culmensi dives dominus et palatinus. Qua de re Maiestati Vestrae Serenissimae humillime supplico, velit eidem palatino Pomeraniae serio mandare, ut omnia, quaecumque post mortem fratris sui episcopi Culmensis abstulit et ad se recepit, facto veridico inventario, in sequestrum apud Maiestatem Vestram Serenissimam vel in alio loco, ubi tutum Maiestati Vestrae Serenissimae videbitur, usque ad meum reditum deponat, quandoquidem r(evere)nd(issim)us or r(evere)ndus⌈r(evere)nd(issim)usr(evere)nd(issim)us or r(evere)ndus⌉ olim episcopus Culmensis, frater eius, in episcopatu Culmensi omnia repperit integra post mortem r(evere)nd(issim)i or r(evere)ndi⌈r(evere)nd(issim)ir(evere)nd(issim)i or r(evere)ndi⌉ Crapicz praedecessoris sui usque ad sandalia et camisias, sic quod ne unus quidem assis aut uncia argenti ei fuerit deperdita. Et nunc bonus iste palatinus omnia, quae praedecessores reliquerunt et pauca, quae frater eius addidit, sibi usurpavit, non recordatus, quid prius ex eo ecclesia Culmensis fecerit, cum serviens apud reverendissimum olim dominum Lucam episcopum Varmiensem ne equum quidem proprium habuerit, et ad praesens arces oppida villas et palatinatum per ecclesiae Culmensis proventus possideat, quod incomparabili aequitati Maiestatis Vestrae Serenissimae summopere commendo.

Misi cum litteris Serenissimae Maiestatis Vestrae ad s(an)ct(issimu)m or s(an)ct(u)m⌈s(an)ct(issimu)ms(an)ct(issimu)m or s(an)ct(u)m⌉ dominum nostrum pro obtinenda confirmatione cum reservatione beneficiorum meorum, quae Maiestas Vestra Serenissima mihi ex singulari gratia reliquit, litteras etiam maiestatis caesareae primas ad pontificem credentiales, ut vocant, in personam oratoris, quem maiestas sua caesarea habet apud Sedem continuum, et alias ad ipsum oratorem, quibus negotium obtinendae confirmationis maiestas sua magno cum affectu committit, ut per modum brevis sine gravioribus expensis expediri possit. Scripsit etiam s(an)ct(issim)o or s(an)ct(o)⌈s(an)ct(issim)os(an)ct(issim)o or s(an)ct(o)⌉ domino nostro r(everend)(issim)us or r(everend)us⌈r(everend)(issim)usr(everend)(issim)us or r(everend)us⌉ BNW, BOZ, 2053, TG 11, No. 1320, f. 145r cardinalis Campeius legatus ex animo et diligenter, sed mihi dixit, quod nequaquam per breve expediri posset, unde parum consolationis accepi, quod istiusmodi commendatitiae mihi sunt profuturae. Quapropter egi hic cum meis creditoribus, quibus debeo sexingentos ducatos, ut adhuc mecum habeant patientiam, et eas pecunias, quae ex stipendio reginalis maiestatis mihi provenire debent, per Velzeros Romam procuratoribus meis destinavi, ut cum illis id quod possunt faciant. Non putassem, quod ego etiam contra miseros Florentinos impendere debuissem.

Non possum omittere, cum Maiestas Vestra Serenissima de singulis scire cupiat, quin disputationem meam cum domino Vilhelmo de Rogendorff, qui Viennae praefuit in obsidione Turcarum, in notitiam Maiestatis Vestrae Serenissimae deducam. Rogatus fui ad prandium, ubi erat ill(ustrissimus) or ill(ustris)⌈ill(ustrissimus)ill(ustrissimus) or ill(ustris)⌉ dominus de Nassau et marchio de Arschot cum quibusdam aliis primoribus ex camera caesaris, fuit inibi etiam dominus Vilhelmus de Rogendorff et dominus Andreas Ungenad, ex consilio serenissimi Ferdinandi regis, et postquam remotae erant mensae, deambulavi in horto cum ill(ustrissimo) or ill(ustri)⌈ill(ustrissimo)ill(ustrissimo) or ill(ustri)⌉ domino de Nassau, multa cum eo conferens de rebus Prutenis, qui in principio durus fuit contra ill(ustrissimu)m or ill(ustre)m⌈ill(ustrissimu)mill(ustrissimu)m or ill(ustre)m⌉ dominum ducem in Prussia factus, tandem ex longiori colloquio mitior pollicebatur mihi apud maiestatem caesaream operam suam. Et cum sic aliquamdiu deambulassemus, suspicatus dominus de Rogendorff nos nescio quae alia tractasse, iunxit se nobis cum domino Ungenad, et is ex composito subinde se domino de Nassau applicuit, et dominus de Rogendorff mihi mecumque secedere coepit, et cum iam parumper essemus progressi, ex abrupto ortus est dicere: vos, domini Poloni, noluistis serenissimum regem nostrum iuvare et nobis laborantibus adesse, non reputantes apud vos, quod Turci aliquando futuri sunt vobis propinquiores, et quod destructis nobis vos immunes non sitis evasuri. Cum sic me alloqueretur, ad eum etiam modum respondi, nos iam a multis annis aliquoties Turcos et alios plerosque infideles cum nostra magna calamitate sustinuisse et fuisse expertos, et neminem nobis Germanorum Boëmorum vel Slesitarum uno equo aut asse tulisse suppetias, immo nos etiam ab eis derisos interdum, quod a tam vilibus gentibus nos defendere non possemus, unde tam crebris in nos irruptionibus factis, cum nemo vicinorum nobis succurreret, et Turci uno anno praeter solitum bis incursionem in terras nostras multis millibus hominum abductis fecissent, et ab alia parte Tartari cum Moscovitis in foedere Turcaico in nos concitati essent et orbis Christianus tot intestinis aestuaret bellis et, cum denique nemo calamitates nostras benevolis inspiceret oculis et in animum admitteret, coacti, ut necessario a Turcis pacem et indutias post BNW, BOZ, 2053, TG 11, No. 1320, f. 145v ulassemus, ad quas itidem serenissimum olim Ludovicum regem inducere conabamur, sed per Hungaros seductus maluit infeliciter confligere. Eas cum Turcis indutias, et utinam adhuc haberemus longiores, quibus fidere possemus, nobis infringere neque licuisset neque licet. Nihilominus et a Turcis, quod palatinum Transsilvaniae, et a serenissimo Ferdinando rege, quod contra palatinum non iuverimus male audimus, cum tamen Serenissima Maiestas Vestra neque illi neque alteri ferre opem debuit aut potuerit, ad suos fines ab aliis infidelibus tuendum intenta, sed pro concordia utrinque facienda omnia, quae expedire videbantur, fecerit. Ille subintulit: non misistis milites ex regno Poloniae pro voyavoda? Negavi dicens eos, qui in Hungariam erant profecti, sua sponte et sine voluntate atque etiam contra mandatum Maiestatis Vestrae Serenissimae ivisse et Maiestatem Vestram Serenissimam nullum unquam militem suis impensis in Hungariam misisse. Sed, inquit, permisistis, ut irent ad voyavodam. Respondi: sic etiam rex vester permisit multos ex suis dominiis et ex imperio, cuius fuit locumtenens, ire in Galliam contra caesarem. Ille inquit: aliud hoc est de imperio. Immo, inquam, non aliud, sed simillimum. Sic convictus rediit ad primum thema. Sed vos, inquit, etiam spectabit hoc incendium, si nobis male cedet. Non ad nos solum, respondi, ad totum Christianum orbem protendetur, nisi communi omnium ope restinguatur, neque vires nostrae aut serenissimi Ferdinandi regis tantae sunt, ut Turcarum immensae potentiae resistere possint, praesertim cum iam totam fere Hungariam sub potestate habeant, fuissetque satius, ut illam modis quibuscumque integram conservassemus, quod postquam facere noluimus, iam experti sumus, quid acciderit, et utinam non subsequantur peiora.

Sic nobis colloquentibus adveniens ill(ustrissimus) or ill(ustris)⌈ill(ustrissimus)ill(ustrissimus) or ill(ustris)⌉ dominus de Nassau disputationem hanc nostram interpellavit. Quam igitur Maiestati Vestrae Serenissimae ita, ut habita est, descripsi, quo liquidius cognoscat, quid hic vulgus curiae loquatur, cum illi, qui primi sunt in consilio, dicere talia non verentur. Inde iterum cum domino de Nassau deambulando secessi, et inter alia hoc colloquium cum domino de Rogendorff ei recensui, ad quod mihi dixit non esse incommodum, ut aliquando super his cum serenissimo Ferdinando rege convenirem, addens: non dico sine causa! Hinc subinde quaesivi opportunitatem, quo id fieri posset convenientius, quae, ut ex sequentibus Maiestas Vestra Serenissima intelliget, seipsam se obtulit.

Venit ad me missus a serenissimo Ferdinando rege dominus Bresinger magister coquinae suae maiestatis et honorificis verbis pro Dominica praeterita me ad maiestatem eius invitavit ad prandium. Quod cum negare non licuit, eo mihi fuit gratius, quo colloquium hoc, quod cum maiestate illius desiderabam, videbam mihi offerri liberius. Cum itaque postero die pro me esset missum, inductus fui in hortum adiacentem domui regiae. In ea fuit area asseribus obtecta et antiquis BNW, BOZ, 2053, TG 11, No. 1320, f. 146r pannis aureis ornata. Inveni ibidem etiam serenissimi Angliae regis oratorem cum aulicis plurimis regem exspectantibus, qui cum veniret, sequebatur eum nuntius pontificis, serenissimi regis Galliae orator, cum Venetorum, Ferrariae et Mantuae ducum oratoribus. Cumque humaniter essemus excepti et rex manus lavisset, ad nos itidem aqua fuit delata. Post ablutionem consedimus: rex prior et prope illum nuntius pontificis, hinc Galliae Angliae et ego oratores, deinde reliqui. Ferebanturque semper tria fercula iuncta ante regem et alia tria similia ante nos eodem modo cocta, factaque fuit ista ferculorum prolatio durante prandio decies, regio luxu omnia instructa, dulcique musica, quae ibi frequens fuit, condita. Inter prandendum serenissimus dominus rex libere fere cum omnibus colloquebatur de variis et deventum ad Germaniam, quam dixit, si unius esset domini, ut regnum Franciae aut Angliae, nullum esse in Christianitate regnum potentius, et dixit de civitatibus 72 de Hansa, quas Vandalas vocant, subiacentes imperio, quod illae solae possent plurima, et ignorabat maiestas sua, quod vocarentur Vandalae. Unde de Vandalis habuimus sermonem, quos lingua uti Polona asserebam, sicut Cassubae et adhuc in hodiernum quidam rustici in propinquis villis Lubeci, dixique de his septuaginta duabus civitatibus plurimas non subesse imperio, ut est in Moscovia Novogardia, in Livonia Riga et Revalia, in partibus Germaniae inferioribus Antverpia Brugis Gandavum, in Prussia Maiestati Vestrae Serenissimae subiecta Gdanum et Elbingum, quae tamen malo quodam abuso sub imperium vocarentur, cum illi non pareant. Rex respondit se aliter edoctum, sed si sic esset, aliter etiam rem habere et cum post alios plerosque sermones finis esset prandii post datam aquam mensam reliquimus, et sic stantes maiestas sua primum vocavit ad se oratorem Franciae et cum illo colloquebatur aliquamdiu. Deinde illo dimisso, qui ad me applicuit, habuit sermonem cum oratore Veneto, ego interim cum oratore Gallo viro admodum humano colloquebar. Is mihi dixit, quod regi dixisset, cum iam dominus suus serenissimus rex Franciae omnia exsecutus esset et complevisset, quae per tractatus novissimos in Cambray fuissent conclusa, et sororem eius in coniugem duxisset, dandam esse operam, quod ista mutua amicitia et coniunctio quam diutissime duraret, innuendo, ne iterum praeberent ansam novis turbis, quae facili ex causa animis prius in sese exulceratis et nondum satis ex recentibus plagis consolidatis oriri possent. Sic nobis colloquentibus accessit rex et quaesivit, quo sermone loqueremur. Respondimus: et Italo et Hispano. Dixit ad me: Quid vobis videtur iste Gallus, qui ultra 20 annos versatus est in Italia, an aliquid intelligat? Respondi: non aliquid solum, sed plurima. Et hinc cognoscens, quod mecum seorsum loqui voluit, relicto oratore Gallo ad eum me contuli et prior exorsus habui maiestati eius gratias pro honore, quem Serenissimae Maiestati Vestrae in meam personam exhibuisset, et sicut in prima audientia inculcavi, quod maiestas sua neque per nationes odio in sese flagrantes, neque per eos, qui Serenissimae Maiestati Vestrae fortassis male vellent, aut per illos denique, qui mutuum amorem BNW, BOZ, 2053, TG 11, No. 1320, f. 146v et coniunctionem inter eum et Maiestatem Vestram Serenissimam ferre non possent, se duci permitteret contra Maiestatem Vestram Serenissimam, compertum enim haberem quosdam, qui sunt de primis consiliariis eius, non admodum bene affectos Maiestati Vestrae Serenissimae et recensui fere omnem historiam disputationis inter me et dominum de Rogendorff habitae, quemadmodum illam in superiori folio descripsi, concludens Maiestatem Vestram Serenissimam non abs re gravi cum molestia ferre, nomen suum et apud caesarem et apud maiestatem eius aliosque Christianos principes istiusmodi iniquis modis traduci, quod scilicet Maiestas Vestra Serenissima regi Ioanni favere deberet et cum Turcis ac cum Lutheranis consilia aut conspirationes facere, quae omnia longissime abessent a cogitatione et voluntate Maiestatis Vestrae Serenissimae. Rogavi itaque maiestatem eius, quod sibi de Maiestate Vestra persuadere deberet illam semper in boni fratris et amici atque in officio Christiani principis sinceriter et constanter mansisse et mansuram perpetuo. Ad haec ille alacriori vultu respondit et his ferme verbis, quantum memini: Ego libenter vos vocavi et ubi possum honorem domini vestri libenter procuro, neque etiam credo aliud, quam quod dominus vester bonus meus sit frater et amicus; etiamsi forsan aliter mihi diceretur, non possem credere et decrevi in fraterno amore ac vicinitate cum eo vivere semper, sed tamen, ut vobis ingenue dicam, nam liberius pro antiqua notitia vobiscum loquar, velim, quod melior vicinitas in finibus Slesiae conservaretur. Ibidem obserantur et clauduntur viae, ne sit vicissim liber transitus et hoc fuit prius factum propter Lutheranos, qui mei esse dicebantur. Cum tamen rex vester Lutheranos apud se et sub se habeat et foveat, ad praesens vero nescio, cur fiat; non sunt clausae viae omnimode, sed fere idem est, nam mercatores per 4 aut 5 dies in finibus detinentur cum magno eorum detrimento; unde velim, quod scriberetis regi vestro meliori modo, ut huiusmodi impedimenta, quae non sunt bonae vicinitatis, tollerentur, nam ego cum eo libenter vellem in bona vicinitate vivere; et rogo, scribite diligenter. Ad haec respondi, quod haberem maiestati suae gratiam pro ea in Serenissimam Maiestatem Vestram propensione et quod vicissim Maiestas Vestra Serenissima nihil magis cupiat, quam in omnibus cum maiestate sua convenire et illi, ubi umquam possit, gratificari. De his novis impedimentis in finibus Slesiae mihi nihil constare maiestatemque suam prudenter fecisse, quod ista mihi scribenda commiserit, meque hoc diligenter facturum obtuli. Quod vero maiestas sua diceret, prius iter ex Polonia in Slesiam propter Lutheranos fuisse clausum, hoc infitias iri non posse, siquidem res tum sic se habuit, sed quod ad praesens Maiestas Vestra Serenissima fovere diceretur Lutheranos, hoc non posse concedi, quandoquidem Maiestatem Vestram in eos severissime animadvertisse in ditione sua, nemini esse incognitum, BNW, BOZ, 2053, TG 11, No. 1320, f. 147r quo factum fuit, quod hucusque regnum et dominia Maiestatis Vestrae Serenissimae ab istiusmodi labe manserint immunia, praeterquam ea pars Prussiae, quam Maiestas Vestra Serenissima ob maiora inconvenientia, quae istis turbulentissimis temporibus oriri potuissent, ill(ustrissimo) or ill(ustri)⌈ill(ustrissimo)ill(ustrissimo) or ill(ustri)⌉ domino marchioni Alberto in feudum concessisset, qui quod professionem suam reliquerit, illi et non Maiestati Vestrae Serenissimae diluendum incumberet; Maiestas Vestra Serenissima istum Ordinem neque instituisset neque destituisset, permisissetque in his rebus, quae religionem spectant, iura sua omnibus integra, id solum usurpans, quod in iurisdictione terrarum Prussiae et debito inde homagio praestando ad se spectabat. Et cum istiusmodi sectas fortassis sua atque etiam caesarea maiestas in terris suis et imperio tolerare possent, et nunc in medio illarum agerent, tractare deberent, ut aliquid solidi in commune pro tranquillitate reipublicae Christianae statueretur; Maiestatem Vestram Serenissimam ad ea non defuturam. Ad haec respondit: non dixi vobis ista ad eam intentionem, ut vos intelligitis, sed ut intelligeretis, quomodo ista impedimenta fiant. Respondi me satis bene intellexisse, igitur me etiam latius ista maiestati eius declarasse. Subintulit: sunt aliqui apud regem vestrum, qui istas novitates et impedimenta faciunt, de rege ego mihi omnia bona persuadeo. Fortassis, dixi, sic possit esse maiestatem suam etiam habere consiliarios, per illos tamen non semper ea fieri, quae vel grata essent vel in notitiam suae maiestatis pervenirent. Respondit ridendo: fortassis. Et conclusit rogando, ut ista Maiestati Vestrae Serenissimae diligenter perscriberem. Sic fuit discessum et domini oratores una mecum maiestatem eius sequebamur, quousque appropinquaret palatio. Ibi nolens, ut ulterius sequeremur, nos humanissime dimisit.

Ex hoc colloquio sic, ut scripsi, habito Maiestas Vestra Serenissima percipit, quo in cardine res versatur, si quid apud nos minimum fiat, hic maximum habetur, et si quid tale hic admittitur, volunt, quod apud nos aestimari non debeat. Hic in regnis et dominiis suis statuunt hoc, quod volunt, quod alibi nollent esse liberum.

Fuit apud me dominus Georgius Loxanus, qui superioribus annis tamdiu apud Maiestatem Vestram Serenissimam egit oratorem. Ab eo, quomodo hoc negotium habeat de his impedimentis, latius cognovi. Dixit mihi, quod regi suo delatum sit Maiestatem Vestram Serenissimam mandasse Posnaniae fieri depositorium, ut vocant, ubi mercatores volentes regnum egredi per aliquot dies immorari coguntur, et hoc Vratislavienses et Slesitas male habet. Qua de re dicebat regem suum Maiestati Vestrae Serenissimae scripturum, quemadmodum etiam in negotio arresti Ludovici Prueffer eas litteras manu regis cum simplici Ferdinando subscriptas mihi legit. Volunt, quod omnia ex nostra parte clara esse debeant, et in ea vicissitudine nobis admodum raro respondent.

BNW, BOZ, 2053, TG 11, No. 1320, f. 147v

Redditae mihi hic fuere litterae Maiestatis Vestrae Serenissimae III Aprilis Cracoviae, quibus mihi committit causam ill(ustrissimi) or ill(ustris)⌈ill(ustrissimi)ill(ustrissimi) or ill(ustris)⌉ domini ducis Prussiae et ut his in rebus ad ill(ustrissimu)m or ill(ustre)m⌈ill(ustrissimu)mill(ustrissimu)m or ill(ustre)m⌉ dominum Georgium marchionem Brandenburgensem, ubi res exigeret, confugerem et consilio domini Georgii Klingenbeck uterer, qui aliquot hic diebus egit et mecum frequenter convenit, utque est vir industrius, inter nos de multis contulimus, quae ad eam causam spectant, et cum intelleximus, quod ille de Cronenberg magister Ordinis in Alemania cupiat a caesare feudum et titulum magni seu magistri generalis, qui titulus sine praeiudicio superioritatis Maiestatis Vestrae Serenissimae, concedi non posset, elaboravi, quantum potui, praesertim apud ill(ustrissimu)m or ill(ustre)m⌈ill(ustrissimu)mill(ustrissimu)m or ill(ustre)m⌉ dominum de Nassau, quod hoc feudum non extra Germaniam et in praeiudicium superioritatis Maiestatis Vestrae Serenissimae, quam habet in totam Prussiam, se extenderet, consuluitque mihi dominus comes de Nassau, ut ea de re maiestatem caesaream convenirem. Quod cum facere decrevissem, incidit maiestas caesarea in quendam catarrum, sic quod aliquot diebus a negotiis abstinuit. Interea nescio quid magister Ordinis cum suis fratribus apud serenissimum Ferdinandum regem tractarunt, timentes forsan, ne Klingenbeck illorum obesset moliminibus, induxeruntque, ut certa est suspicio, regem, quod credidit ipsum Klingenbeck habere commissiones tractandi cum quibusdam principibus ex parte regis Ioannis. Qua de re conclusum fuit, quod capi debuit, unde certior factus amicorum usus consilio hinc secessit, quod profecto male me habuit, fuerat enim in ista causa non parum mihi utilis. Ille libenter, si tuto licuisset, ex ea suspicione et coram caesare ac coram ipso rege se purgasset, sed graviora timuit, quae a suspiciosis plerumque iustis et innocentibus ingeruntur.

Post aliquot deinde dies, cum caesar convaluisset et sciret me iam aliquoties petiisse colloquium, misit ad me, ut venirem ad se ante missam, quae solet esse prope meridiem. Mane fueram vocatus (ut paulo post scribam) ad conventum principum ab ill(ustrissimo) or ill(ustri)⌈ill(ustrissimo)ill(ustrissimo) or ill(ustri)⌉ domino Georgio marchione Brandenburgensi etc., unde postquam cum caesare in cubili eius convenissem, prior se excusavit, quod ob malam suam dispositionem prius me admittere non potuisset. Exposui ei, quod intellexissem maiestatem suam decrevisse magistro Ordinis in Alemania concedere feudum, quod si fieri deberet, rogavi nomine Serenissimae Maiestatis Vestrae, ne hoc faceret cum praeiudicio iurium et superioritatis Maiestatis Vestrae Serenissimae, concederetque hoc in forma generali super his bonis, quae magister iste in Alemania possideret, nihil vel titulorum aut aliarum rerum novi addens, BNW, BOZ, 2053, TG 11, No. 1320, f. 148r et nulla in re mentionem Prussiae faciens, quae pleno iure ad regnum Poloniae spectaret, unde magistri Prussiae numquam prius accepissent feudum ab imperio, sed plerique regibus Poloniae illisque homagium praestitissent, qua re maiestas sua in his rebus non deberet accelerare vel permittere, quod quidquam in ista feudi concessione magistro in Alemania innovaretur. Ad haec caesar respondit, verum esse, quod magistro Ordinis in Alemania pollicitus sit concedere feudum, et nescire aliud, quam quod ea forma, qua prius, fieri debeat, magistrum tamen illum proposuisse contra Albertum marchionem Brandenburgensem, qui quondam fuit magister in Prussia et nunc abiecto habitu et religione uxorem duxisset terrasque Prussiae a Maiestate Vestra Serenissima in feudum accepisset, addens: estne ita, ut dicitur? Non negavi sic factum esse, sed quo maiestas sua scire posset, unde hoc feudum Maiestas Vestra Serenissima solet conferre, coepi in compendio historiam Prutenam recensere: Prussiam scilicet semper subfuisse regno Poloniae et quod cum quondam per multos annos in regno fuisset sine rege interregnum, quidam Masoviae dux sibi Prussiam usurpasset, quam postquam omnimode subigere non potuisset, advocasset in aditorium quosdam fratres de nigra cruce ex Alemania, qui tunc paulo ante ex Hierosolimis fuerant expulsi, dando eis, quod suum non erat, dominium in quadam parte terrarum Prussiae, ea conditione, quod, si communibus viribus reliquam Prussiae partem occuparent, eam inter se dividerent et primam donationem relinquendo ipsi fratres ex terris eis datis cederent. Quod pactum non observantes paulo post facti duci Masoviae rebelles, in ipsum arma sua verterunt, et in dies, quidquid occupabant, sibi reservarunt, quousque schisma hoc perniciosum regno esse Poloni considerantes, iterum sibi regem deligerunt, qui et eius posteri ad haec usque tempora cum his fratribus ad recuperandum ablata bella plurima gesserunt cum non parva sanguinis Christiani effusione, saepiusque reges Poloniae, cum contra infideles progrederentur, a tergo hos fratres habuisse hostes et numquam a 300 ferme annis solidam pacem toties confectam cum illis habere potuisse, quae intra 50 annos per eos gravissimo semper bello recrudescente non fuisset rupta, numquam illos foedera et superioribus annis pacem perpetuam, per legatum pontificis et oratores alios servasse. Qua de re ante decem annos novissimum hoc bellum in Prussia fuisse exortum, fuissentque tum fratres isti una cum Ordine per Maiestatem Vestram Serenissimam eiecti, nisi serenissimi domini nostri et suae maiestatis oratores cum aliis ad hoc missis quadriennales inter Maiestatem Vestram Serenissimam et eum Ordinem fecissent indutias, quibus stantibus, cum marchio Albertus tunc magister Ordinis generalis omnia tentasset et se BNW, BOZ, 2053, TG 11, No. 1320, f. 148v longe inferiorem potentiae Maiestatis Vestrae Serenissimae cognovisset iam pridem Lutheranismo infectus et omnium ope destitutus ad homagium praestandum Maiestati Vestrae Serenissimae animum induxisset. Nam quod hoc solum tamdiu facere reluctabatur, ad arma fuerat deventum, unde ne illa iterum experiretur, ad benignitatem Maiestatis Vestrae Serenissimae confugisset et debitum hoc tandem homagium praestitisset. Quo Maiestas Vestra Serenissima permota et ob multa inconvenientia evitanda, quae, si iterum bellum recruduisset, ab illa Germaniae parte oriri et Maiestatem Vestram Serenissimam a defensione contra infideles retrahere potuissent, ex vi et iure superioritatis, quod Maiestas Vestra Serenissima in terras Prussiae habet, eas terras cum titulo ducatus, quas tunc possedit, in feudum ei concessit, nihil ab illo aliud exigens, quam debitum homagium, quod prius ante illum aliquot magistri Ordinis praedecessoribus Maiestatis Vestrae Serenissimae praestitissent. Quod vero reliquisset religionem et habitum, hoc Maiestatem Vestram Serenissimam illi neque iussisse neque prohibuisse, cum id ad Maiestatem Vestram Serenissimam non spectet, reliquisset igitur sanctissimo domino nostro et maiestati suae caesareae, si quid eo in casu contra illum iuris haberent, omnia integra. Sed audio, inquiebat caesar, quod rex vester eum tueatur et defendat in Lutheranismo. Ad hoc respondi, quod maiestas sua non recte esset informata et quod forsan esset oblita, quid ea in re maiestati suae in Valle Oleti ante quattuor annos nomine Maiestatis Vestrae Serenissimae dixerim et in scriptis dederim, Maiestatem Vestram Serenissimam iustis rationibus excusans, quidquid Maiestas Vestra, quae alias huic sectae non vulgariter est infensa et plerosque, quos in potestate sua habuit, castigaverit, illum in Lutheranismo numquam sit defensura, sed terras suas, quas ei in feudum dederit, si qua vis contra illas ingrueret, ab hostibus assertura. Proinde maiestas sua caesarea accurate perpendere deberet, ob oculos ponens orbis Christiani tranquillitatem, quam iam magna ex parte restituisset, ne quid novi hic statueretur, praesertim in hac feudi concessione, quod prius in usu non fuisset, quo fortassis graviores turbae, quam prius, nasci possent. Addidi etiam, si quid magister iste Cronenbercensis de Alemania haberet contra marchionem Albertum, quod religionem concerneret, coram iudice ordinario illum conveniret et non se in Maiestatis Vestrae Serenissimae iurisdictionem intromitteret aut illam quovis modo astringeret, quandoquidem eum inde parum lucri reportaturum. Respondit maiestas caesarea: ego credo, quod in ista feudi concessione nihil aliud fiet, quam id, quod prius solitum est fieri, nihilonimus loquimini BNW, BOZ, 2053, TG 11, No. 1320, f. 149r cum episcopo Constantiensi Valtkirch de formula concessionis, ab illo omnia intelligetis. Inde incidit sermo de Scipione de Summa, de quo serenissimae reginali maiestati scripsi. In toto hoc colloquio se humanissime erga me habuit et sic a se dimisit.

Cum episcopo Constantiensi, qui prius fuit praepositus de Valtkirch et ad praesens vivente adhuc vero episcopo Constantiensi titulum hunc per resignationem usurpavit, longa mihi olim fuit consuetudo ab eo tempore, quo adhuc a Maiestatem Vestra Serenissima apud Maximilianum imperatorem, cui Deus aeternam beatitudinem concedat, agebam, et his novissimis annis in Hispania. Qua de re nuntiavi illi, quod mihi cum eo ex commissione caesaris esset colloquendum. Ille referri mihi commisit, ut cum ill(ustrissimo) or ill(ustri)⌈ill(ustrissimo)ill(ustrissimo) or ill(ustri)⌉ domino Ioanne Alberto marchione Brandenburgensi nepote Maiestatis Vestrae Serenissimae venirem ad prandium. Quod cum fecissemus, bene nos tractavit et cum a mensa surgeremus, innuebam ei, quod mihi cum eo esset loquendum. Ille mihi respondit, quod illico, expeditis nescio quibus, mecum velit congredi et inde clanculum se abstraxit et se relictis nobis in camera sua occlusit. Inde cum aliquamdiu cum domino marchione exspectassem, consideravi, quod furciferis illis addictus fugiebat colloquium. Abii itaque et postero die ill(ustrissimum) or ill(ustrem)⌈ill(ustrissimum)ill(ustrissimum) or ill(ustrem)⌉ dominum comitem de Nassau conveni et ei indignitatem hanc cum tota historia recensui, quod et ille certe indigne ferebat dixitque domino Cornelio Sceppero, ut illum accederet et ab eo exquireret, quibus modis feudum magistro de Cronenbergk concedi deberet. Qui cum ad eum venisset et illud exquireret, respondit se nescire, se tamen mox iturum ad consilium et cum domino palatino Rheni Friderico ea de re collocuturum, quocum una et dominus Cornelius iret. Offendit inter eundum dominum comitem de Nassau, cui dixit se negotio commisso intentum fecitque in consilio istius rei mentionem, unde illi fuerat responsum, ut mihi diceret, quod feudum hoc concedi deberet in generali ea forma, qua magistris in Alemania concedi prius fuerit solitum, nihilque in praeiudicium Serenissimae Maiestatis Vestrae in ea concessione futurum, nullam etiam Prussiae fieri debere mentionem et caesarem neque illa vel alia quacumque in re Maiestati Vestrae Serenissimae adversari, sed se semper ut bonum fratrem et amicum Maiestati Vestrae Serenissimae exhibiturum. Cum hoc responsum visum mihi fuisset non inconveniens, nihilominus tamen, quia multa nulla etiam de causa hic quandoque mutari solent, verebar, ne anguis in herba lateret et misi subinde ad dominum comitem de Nassau rogans, ut apud maiestatem caesaream efficeret, quo et ego in huius feudi concessione et eius caeremoniis interesse possem. Et dominus comes simulans podagram, ne huic actui interesset, misit ad caesarem hanc meam petitionem, qui mihi responderi iussit, quod cum alii oratores in eo actu non essent futuri, non esse necessarium, quod ego adessem. Hoc responsum remisit mihi dominus comes duabus forsan horis, antequam caesar ad suggestum ad eas caeremonias erectum in foro pervenisset, nuntiando mihi, quod et ipse ad eum actum venire non posset ob malam valetudinem, proinde si ei facere velim societatem, ut venirem in alea certaturus. Renuntiavi me esse in continua scriptione, quod pro hac vice boni consuleret.

BNW, BOZ, 2053, TG 11, No. 1320, f. 149v

Eodem die, hoc est XXVI huius, quo iste feudalis actus celebrari debuit, venit mane tabellarius in postis ex Francia, qui novum attulit caesari filium secundo genitum mortuum esse in Hispania, quod tamen hunc actum non impedivit, nam alia novitas non parum caesarem exhilaravit, scripserat enim regina Franciae soror caesaris Leonora, quod a rege coniuge suo optime et magno cum amore honorifice tractaretur et quod illico post consummatum matrimonium postero die in Baiona rex Franciae in pecuniis et aliis muneribus sibi dedisset plusquam 100000 ducatos. Ea res caesarem in altiorem spem erexit animumque eius et serenissimi Ferdinandi regis plurimum auxit. Qua de re feudalem istum actum longe secus, quam mihi eodem etiam die responsum et dictum fuit, celebrarunt. Cuius seriem, cum ipse non interfuerim, ex fide digna relatione annotandum duxi.

Die, quo supra, horam post secundam venit caesar cum rege in pontificialibus cum aliis principibus ad suggestum ad hoc erectum et in sede sua inter electores consedit medius. A dextra habuit primum Maguntinum cardinalem, inde regem serenissimum Ferdinandum, post illum Treveriensem et comitis palatini Rheni oratores, in sinistra archiepiscopi Coloniensis oratorem, inde ducem Ioannem Saxoniae et post illum marchionem Ioachimum Brandeburgensem electores. Sedebantque caesar et rex coronis suis ornati, reliqui in habitu cotidiano, et in primis, cum ter circum suggestum obequitassent, dux Pomeraniae cum fratre et principibus sibi iunctis praelatis vexillis, ut moris est, ascendit ad suggestum et a caesare praestito iuramento feudum suscepit. Ibidem illustrissimus dominus Georgius marchio Brandeburgensis de iure suo in Pomeraniam protestabatur, quod marchio Ioachimus, accepta non parva pecuniarum summa, remisit, quemadmodum ipse dominus marchio Georgius, ex cuius ore et reliqua huius actus scribo, mihi recensuit. Paulo post fertur acclamasse marchio Ioachimus, qui cum duce Georgio Saxoniae negotium Ordinis liquido procurare videbantur: ubi nunc est magnus magister? Ille cum etiam, ut alii, obequitasset cum vexillo, uno rubeo et alio cum cruce habente aquilam nigram in medio, praemisit ad caesarem Hoierum de Mansfelt, Volfgangum de Montfort, Ulricum de Helfenstein, comites, et alium comitem fratrem Ordinis, Ioannem Hohenloe, qui facta reverentia per comitem Helfenstein prolocutorem, maiestatem caesaream rogarunt nomine Valteri de Cronenberg commendatoris Francfordiensis, quod illi ut electo in magnum magistrum Ordinis Theutonicorum terras in Germania et Italia, etiam terram Prussiae, quam marchio Albertus ante aliquot annos ab Ordine et imperio alienasset, relicto promisso, quo maiestati suae pollicitus fuerat, eam terram se a sua maiestate suscepturum, in feudum concederet. Inde accessit et ipse magister de Cronenberg et asseruit hoc, quod BNW, BOZ, 2053, TG 11, No. 1320, f. 150r suo nomine fuerat petitum. Ad quam postulationem maiestas caesarea feudum hoc, ut petitum fuerat, (quod infelix sit et infaustum) concessit. Commendator Livoniensis, qui paulo ante huc venerat, cum alio quodam vexillum magistro portarunt. Post istum actum marchio Ioachimus Brandeburgensis elector et dux Georgius Saxoniae novo huic magistro publice felicitatem precabantur. Et dux Georgius clara voce dixit: Ay, Margraff Albrecht hat vbel gehandelt. Sic istae caeremoniae habuerunt finem, quibus libenter interfuissem et fortassis a protestatione non temperassem, sed cum hoc caesar admittere noluit, aliud facere non potui. Adhuc si quid fieri debet, quod caesar in feudum Maiestatis Vestrae Serenissimae manum miserit, quod prius Maiestas Vestra concesserat, satis superest temporis. Haec sunt scilicet ista verba, quae caesar mihi dixit, et quae ex parte caesaris quattuor horis ante feudi concessionem comes palatinus Rheni et Constantiensis Valtkirch mihi nuntiarunt. Praesensi certe ita futurum, praesertim cum Valtkirch mihi negabat colloquium et cum caesar noluit, ut his caeremoniis interessem. Sed non fuit in facultate mea, ut sine mandato Maiestatis Vestrae Serenissimae aliud facerem. Adhuc Maiestati Vestrae Serenissimae integrum est huc mittere vel me edocere, quid in his fieri velit. Male me profecto ista habuerunt, adeo etiam cholera percitus, quod ne scribere hinc aliquamdiu potuerim. Et quamvis in istius feudi collatione nihil tactum est illarum terrarum Prussiae, quas Maiestas Vestra hucusque possedit, neque ex eis quidquam decessit, aut in futurum decedere potest, nihilominus cum imperatores prius magistris et Ordini terras Prussiae in feudum concedere non fuerint soliti, sed iam aliquot magistri praestito homagio eas a Maiestate Vestra Serenissima et eiusdem praedecessoribus in feudum accipere consueverint, istiusmodi conferendi novitas quae ex diametro repugnat superioritati et iurisdictioni Maiestatis Vestrae Serenissimae, nequaquam est ferenda. Quod religionem spectat, hoc ipsi viderint, quorum interest, nihil tamen superioritati Maiestatis Vestrae Serenissimae detrahi deberet, quam Deo duce Maiestas Vestra Serenissima integram est conservatura, statuant et faciant, quidquid velint. Nos hic adeo privata ista curamus, per quae animi Christiani in sese magis in dies exasperantur, ut ea, quae publica sunt et communem omnium utilitatem, immo defensionem contra potentissimum Christiani nominis hostem concernunt, omittamus. Plaga Dei est.

Post hunc actum decreveram illico convenire caesarem, sed cum quosdam affectus et impetus in me commotos cohibere me non posse sentirem et recenti plaga saucius, ne forsan quidquam vehementius aut imprudentius effutirem, quod nullius usui foret et obesse rebus nostris posset, continui me. Obtulit se tamen paulo post opportuna occasio, ipso ferme tempore, quo ista scriberem, qua commodius hoc fieri potest, nam BNW, BOZ, 2053, TG 11, No. 1320, f. 150v misit hodie XXVII Iulii istius versus noctem ad me serenissimus Ferdinandus rex dominum doctorem Venceslaum et dominum Georgium Loxanum postulans, ut cras a prandio maiestatem eius convenirem, quod mihi apprime fuit gratum. Collegi igitur ea, antequam dormirem, ex historiis nostris, quae mihi expedire videbantur, praesertim qualiter Venceslaus Romanorum et Bohemiae rex anno 1393 omnes fratres Ordinis Teutonicorum ex regno Bohemiae expulisset, ad quae non pauca mihi succurrent dicenda, et quomodo Martinus Treslar et Ioannes de Tiffen Leopoli mortuus, Ordinis magistri in Prussia, et novissimus dominus marchio Maiestati Vestrae Serenissimae et eiusdem praedecessoribus homagium praestitissent, nihil ea in re commune habentes cum imperio, et quod praeterea Maximilianus caesar praeclarissimae memoriae in conventu Viennensi ore et litteris suis patentibus manu eius subscriptis pro se et nepotibus suis Maiestati Vestrae Serenissimae promisisset magistrum et Ordinem se numquam adiuturum aut quavis in re contra Maiestatem Vestram Serenissimam assistentiam praebiturum, quod, si nunc istarum litterarum renovationem et confirmationem haberemus, non foret inutile. Habui ante 9 annos, cum me secunda vice Maiestas Vestra Serenissima mitteret in Hispaniam ad caesarem, auctenticum earum transsumptum mecum egique hoc confirmationis negotium, quod caesar cum plena facultate faciendi ad serenissimum tunc archiducem Ferdinandum fratrem suum misit. Inde postquam ex Hispania rediissem, misit Maiestas Vestra Serenissima magnificum dominum castellanum Cracoviensem cancellarium cum aliis et cum isto negotio ad ipsum serenissimum dominum Ferdinandum, sed qua de re confectum non fuerit, me praeterit. Si adhuc transsumptum hoc, quod reverendissimo domino Cracoviensi episcopo reddidi, ad me mitteretur, salvo tamen meliori cuiusvis iudicio, non videretur mihi absurdum, ut cum novo mandato cum caesare et rege pro confirmatione obtinenda tractaretur. Qua in re quid faciendum sit, Maiestas Serenissima pro incomparabili sua prudentia non omittet.

Sic itaque munitus, cum postero die sperabam me serenissimum regem accessurum, venerunt ad me ante horam nonam medii horologii hesterni dominus doctor Venceslaus et Loxanus et cepimus una ientaculum circiter horam 11, quam dicebant mihi assignatam, regem mecum adituri. Misimus tamen unum ex familiaribus nostris, ut exspectaret tamdiu in curia, quousque audiret regi mensam parari et nobis hoc illico renuntiaret. Qui cum ad curiam venisset subinde post horam nonam, invenit regem iam pransum et equum ascendentem in venationem iturum. Sic frustratus diem istum et spem conceptam amisi. Nescio quid regi in mentem venerit, suspicor, quod etiam inductus, veluti Constantiensis Valtkirch, colloquium fugiat, quod tamen, si quando mihi dabitur, tale futurum est, ut concepi.

BNW, BOZ, 2053, TG 11, No. 1320, f. 151r Haec omnia ideo copiosius Maiestati Serenissimae descripsi, ut ea, quae hic fiunt, clarius intelligat. Ego pro meo rudi intellectu adhuc nihil boni hic futurum video et vereor, ne hoc evangelicum prope sit: insurget gens contra gentem etc., neque omnia libere ausi scribere, metuens, ne huic cubiculario, quem igitur diutius retinui, ut coram, quae viderit et audierit, referat, insidiae pro intercipiendis litteris struantur. Mundus nunc est mirabilis et nusquam tuta fides . Inclusi et ergo quasdam notas seu ciphras, si deinceps erit quidquam scribendum secretius, ut his utrimque uti possimus.

Ad historiam de ill(ustrissimo) or ill(ustri)⌈ill(ustrissimo)ill(ustrissimo) or ill(ustri)⌉ domino Georgio marchione Brandeburgensi, quam in superioribus paginis omisi, mihi redeundum est. 22 huius, ut scripsi, missum fuit pro me, ut venirem in conventum principum amicorum domini marchionis erantque ibidem illustrissimus dominus Ioannes dux Saxoniae elector cum filio, Luneburgiae et Mekelburgiae duces, cum plerisque aliis comitibus et principum oratoribus, et postquam more solito consedissemus, proposita fuerant responsa serenissimi Ferdinandi regis, quae ad petitiones nostras pro domino marchione data fuerunt. Et primum super ducatu Opoliensi et Ratiboriensi, quod serenissimus rex Ferdinandus ob instantiam statuum regni Bohemiae non posset aliud domino marchioni dare responsum, quam hoc, quod novissime Pragae oratoribus eius dederit, hoc est, quod iure experiretur Vratislaviae in aula regia, ubi et non alibi causa haec decidi debet, quod si ibidem cognitum fuerit, regem confirmationem dare debere, nullam moram in ea confirmatione futuram. Et quod ea in re rex nulli partium favere aut adhaerere velit, quominus iustitia fiat, eumque in hac causa propter iuramenta regno Bohemiae praestita aliter facere non posse, unde nos, qui pro domino marchione intercessimus, rogari, ut ipsum dominum marchionem induceremus, ne regem ea in re ulterius molestaret aut de rege incompositis verbis aut scriptis, quod iam aliquoties esset factum, obloqueretur. Regem enim in hac causa, quemadmodum solet in omnibus aliis, nihil aliud acturum, quam hoc, quod bono et iusto Christiano principi convenit. Ad ea, quae dominus marchio Georgius serenissimo olim Ludovico regi et reginae in mutuum dedit, et de solutione castrorum, quae dominae reginae in Hungaria vendidit, responsum etiam fuit, sicut prius, serenissimum regem Ferdinandum, cum pacatam Hungariam totam habuerit, debitum hoc soluturum una cum pecuniis pro castris aut ipsa etiam castra redditurum. Quod spectat debitum 30000 ducat(orum) promissum a rege ill(ustrissimo) or ill(ustri)⌈ill(ustrissimo)ill(ustrissimo) or ill(ustri)⌉ olim Casimiro marchioni et eius heredibus inscribi in bonis archiducatus Austriae, responsum in priori forma, quod habita Hungaria hoc debitum ibidem filio BNW, BOZ, 2053, TG 11, No. 1320, f. 151v marchionis Casimiri inscribi debeat. Ad ista dominus marchio Georgius iussit coram nobis legi quasdam scripturas replicatorias, quod cum primo responso nequaquam possit esse contentus, cum ipse restitutus possessioni conveniri debeat et non esse actor, allegans multa iura sua, quodque iniquum foret sic debere a iurisditione sua deici eosque habere iudices, qui causae suae palam adversantur, praeterea quod rex diceret, se partialem non futurum, hoc esse non posse, cum iam sit de facto, habere enim regem quendam apud ducem Opoliensem, qui non tam animam, quam aurum eius exspectet, quique iam illos abegerit, qui sibi iuramentis ut legitimo successori fuerant devincti, pleraque alia non adversa rationi adducens, rogando nos iterum pro consilio auxilio et ad caesaream maiestatem intercessione. Debitum suum non iniuria postulare eoque diutius carere non posse, quam ad festum Purificationis futurum, quo et ipse fidem suam a creditoribus, quibus multo cum foenore debere, redimere posset; castra vendita, si quando fuerint recuperata in Hungaria, reddi non posse, cum in structuris et proventibus non possint esse non destructa; docturum se etiam firmis litteris, 30000 ducat(orum) marchioni Casimiro et filio eius non in Hungaria, sed in Austria et in terris regis hereditariis inscribi debere, rogans nos, ut paulo superius scriptum. Quae cum singula audivissemus, cepimus ea ad deliberandum consedentes ibidem. Simul conquerebatur mihi iterum ill(ustrissimus) or ill(ustris)⌈ill(ustrissimus)ill(ustrissimus) or ill(ustris)⌉ dux Ioannes Saxoniae, quod iam a 4 annis cum gravibus expensis feudum suum sibi concedi a serenissimo rege Ferdinando postulasset et obtinere non posset, se deinceps hoc relicturum et amplius non petiturum etc. Sic discessum.

Hinc facili coniectura Maiestas Vestra Serenissima assequi potest, cuius animi ad praesens illustrissimus dominus marchio Georgius esse debeat. Ego etiam parte Maiestatis Vestrae Serenissimae cum apud regem, tum etiam apud caesarem in hoc negotio id feci, quod potui, nihil tamen extra dignitatem Maiestatis Vestrae Serenissimae, reliquum ipse bonus princeps transigat.

Redeundum mihi est ad colloquium cum serenissimo Ferdinando rege, quod hodie XXIX Iulii sic habuit. Venit pro me post prandium dominus doctor Venceslaus ivimusque una ad hospitium regis, qui tunc fuit apud reginam, quo dominus doctor concessit dicens me adesse, unde rex paulo post ad cameram, ubi ego exspectabam, ingressus honorifice me excipiens seorsum ad partem mecum divertit et primum se excusabat, quod heri mecum convenire non potuerit, quia caesar pro eo misisset, ut illico ad venationem veniret, et inde me respiciens dixit: iam tandem forsan verum est... et paululum meditabundus subticuit. Et ego: quid est, inquam, quod verum est? Anne depositorium, quod statutum est Posnaniae? — Ego dico, inquiebat, de his, qui capti fuerunt Cracoviae ob id, quod subditos meos depraedarunt BNW, BOZ, 2053, TG 11, No. 1320, f. 152r et rex vester absolvit et dimisit eos liberos. Quod si forsan ita est, sub conditione tamen dico, non sunt signa bonae vicinitatis, quam ego libenter, ut prius vobis dixi, cum domino vestro integram conservarem, et ideo vellem, quod scriberetis domino vestro, quo ista vicinitas melius conservaretur, et si ita est, iterum dico sub conditione, nescio, quo modo ista debeam intelligere. Ad haec ego petii veniam, ne aegre ferret, si aliqua ad ista pro re forsan dicerem. Subrisit dicens, quod me libenter velit audire. Scriptum mihi esse dicebam ex curia Serenissimae Maiestatis Vestrae IV mensis istius (et fuerunt litterae Fabiani Woyanowski), quod captivi isti fuerant detenti in carcere non paucis diebus, quo sciri posset, quomodo res illorum haberet, et cum nihil contra eos fuit probatum ulteriori carcere vel supplicio dignum, per viam iuris fuerant dimissi, unde maiestas sua credere non deberet Serenissimam Maiestatem Vestram facinorosis hominibus favere aut favisse umquam hocque constare liquido, cum Maiestas Vestra Serenissima tempore olim clarissimae memoriae fratris sui serenissimi Vladislai regis dux esset Glogoviensis in Slesia, quod illam pacatam et securam a grassatoribus semper conservasset, hoc etiam in regno et dominiis suis fecisse hucusque et neminem in huiusmodi latrociniis deprehensum immunem evasisse a iudicio Maiestatis Vestrae Serenissimae, qua de re maiestas sua non deberet permittere sibi persuaderi, quod isti captivi in criminibus convicti fuerunt liberi dimissi. Nihilominus tamen cum maiestas sua vellet, quod ista sic Maiestati Vestrae Serenissimae describere deberem, sub condicione praemissa, si sic essent, me hoc facturum diligenter obtuli. Inde iterum petii, ut me benigniter audiret, me quaedam non abs re dicturum. Assensit. Dixi, quod plerique ex parva causa multa contra Maiestatem Vestram Serenissimam solerent conqueri, quod vicissim Maiestas Vestra etiam saepe iustis rationibus facere posset, sed ne ex re parva videretur velle excitare tragoediam, se non imprudenter continere, et addidi, num Maiestas Vestra Serenissima ad praesens non habeat conquerendi causam, cum in superioritate sua offensa sit a caesare, et coepi actum novissimum concessionis feudi magistro de Cronenberg recensere ex ordine, dicens, quod ille oblitus fuisset petere itidem et Bohemiam sibi in feudum dari, cum rex Venceslaus omnes Ordinis fratres ex Boemia quondam eiecisset, et quod illi, quidquid ubi terrarum praeterquam in Germania habuerunt, amiserint et nihil aliud, quam id, quod aliquando tenuerunt in Prussia, repetant, ad quod maiestas sua illis praeberet assistentiam, quod olim divae memoriae caesar Maximilianus facere recusaverit, immo in conventu Viennensi Serenissimae Maiestati Vestrae ore et per litteras suas pro se et nepotibus suis promiserit huic Ordini et magistris contra Maiestatem Vestram Serenissimam nullum umquam se auxilium aut assistentiam praestaturum, quod tamen iam maiestas sua fecisset. Respondit, se nescire BNW, BOZ, 2053, TG 11, No. 1320, f. 152v de hoc promisso, tamen se etiam non plusquam semel fuisse in consilio, ubi magistri negotium fuerat tractatum, seque libenter litteras istiusmodi promissi velle videre. Respondi, fortassis me hic illarum rerum transsumptum brevi habiturum, unde et caesarea et sua maiestas videbunt, quod Maximilianus avus eorum tale feudum magistro et Ordini non concesserat, neque quispiam priorum imperatorum, et quod nunc maiestas caesarea hanc novitatem non sine praeiudicio superioritatis Maiestatis Vestrae Serenissimae fecerit. Respondit: quomodo foret possibile, quod prius magistri Prussiae feudum ab imperatoribus non susceperint, cum marchio Albertus, quamdiu fuit magister, locum habuerit cum principibus imperii et illum aliquoties in loco suo sedentem viderit. Respondi certum esse marchionem Albertum terras Prussiae a caesare in feudum numquam recepisse nec super eo iuramentum praestitisse, hinc esse, quod magister de Cronenberg illum accusasset in novissimo actu promisisse eum terras Prussiae in feudum a caesare suscipere et huic promisso non satisfecisse. Subintulit: quomodo rex vester potuit illi concedere feudum in spiritualibus, cum iuramento et professione posthabita religionem reliquerit? Dixi Maiestatem Vestram Serenissimam ad ea, quae religionis sunt, se non intromisisse, saltem id, quod iure merito ad se spectaret, exegisse et illi eas terras, quae sunt sub superioritate Maiestatis Vestrae Serenissimae, in feudum concessisse, quod ad praesens caesar alteri contulit non sine Maiestatis Vestrae Serenissimae praeiudicio. Et cum fuerim consuetus amicitias potius et benevolentias principum, inter quos versatus sum orator, procurare, quam aliud quippiam, me nescire, quibus bonis modis ista Maiestati Vestrae Serenissimae perscribere deberem, multa enim bona et mala per scriptiones oratorum fieri solere. Respondit: mihi nihil ad hoc feudum, loquemini cum caesare, et de hoc si scribere vultis domino vestro, scribite, ut melius potestis et intelligitis, nescio in his vobis consulere. Hinc memini de domino Clingenbek. Cum eo me etiam remisit ad caesarem, qui, inquit, fortassis vobis dicet, quomodo res illius habeat. Rogavi deinde, si quid forsan durius dixissem rebus sic exigentibus, ne maiestas sua aegre ferret, scripturum me Maiestati Vestrae Serenissimae ea omnia, quae mihi commisisset, orare me tamen, ne quidquam tale de Maiestate Vestra Serenissima crederet, quousque ad haec obiecta responderet, Maiestatem Vestram Serenissimam se iustis rationibus excusaturam. Ad hoc inquit: nulla est adeo mala causa, quae non habeat excusationes, hoc clarum est, quod hostes mei a Ioanne (sic enim et non aliter eum vocabat) libere in Polonia BNW, BOZ, 2053, TG 11, No. 1320, f. 153r et in Tarnow versantur. Respondi me hoc nescire, sua maiestas etiam non facile credere deberet, donec super his certius edoceretur, et audire aliam partem. Ad haec inquit: ego de domino rege vestro nihil mali credo, sed sunt apud vos... et subticuit. Rogavi, ut in his omnibus parvam adhuc ferret patientiam, quousque Serenissimae Maiestatis Vestrae haberemus responsum. Et sic me post istam disputationem humaniter dimisit, quam igitur de verbo fere ad verbum Maiestati Vestrae Serenissimae perscripsi, ut hinc omnia clarius habeat et quid sibi velint, perpendat.

A serenissimo Ferdinando rege ivi recta ad maiestatem caesaream, quae tum primum audiebat missam, invenique inibi reverendissimum dominum episcopum Feltrensem cardinalis Campei legati fratrem, cum quo concessi ad cameram caesaris et exspectavimus, quousque pransus erat. Cumque venisset a prandio et me vidit, innuit mihi, ut ad cubile sequerer. Quo postquam venissem, primitus mecum congrediebatur, unde ne viderer ob solam rem Prutenam venisse, memini, quod superiori die etiam feceram, de castellano arci Barensi praecipiendo, dicebatque ob alias occupationes se istius rei fuisse oblitum, unde cum secretario Valdesio convenire deberem, ut in consilio rerum Italicarum istius rei recordaretur. Inde quasi obiter nactus occasionem, dixi, quod etiam superiori die maiestas sua me ad Constantiensem Valtkirch remisisset, qui se occluserat, ne mecum de rebus Serenissimae Maiestatis Vestrae colloqueretur, unde non falsa mihi crevisset suspicio, quod aliter concessio feudi magistro de Cronenberg fieri debuit, quam aliis magistris facta fuisset, et quod igitur misissem, ut maiestas sua caesarea peteretur, quo mihi huic actui interesse licuisset, quod tunc maiestas sua dixisset non esse necessarium, me tamen ab his, qui actui interfuerunt, edoctum, magistrum de Cronenberg terras, quas habent in Germania et quas in Italia et Prussia habuerunt quondam magistri et fratres ordinis, in feudum sibi concedi petiisse, quod maiestas sua fecisset, cum prius ante maiestatem suam nemo imperatorum terras Prussiae, quae subsunt superioritati Maiestatis Vestrae Serenissimae, in feudum umquam magistris concesserint fierique hoc non potuisse sine praeiudicio Maiestatis Vestrae Serenissimae, meque ista, si forsan maiestas sua in his male esset instructa, pro meliori informatione dicere supplicareque suae maiestati, ne in his Maiestati Vestrae Serenissimae praeiudicari permitteret. BNW, BOZ, 2053, TG 11, No. 1320, f. 153v Respondit maiestas sua se aliud nescire, quam quod hoc feudum in forma generali concesserit, quodque ista concessio ibi, ubi nihil iuris est, tantumdem addit, seque obligatum petentibus feudum concedere sine cuiusquam praeiudicio et sic se etiam credere, quod in ista concessione Serenissimae Maiestati Vestrae praeiudicari non potuerit, cum ista clausula clare semper exprimatur, salvis iuribus imperii salvoque cuiuslibet iure tertii. Quo tamen hoc certius sciri posset, quandoquidem Maiestati Vestrae Serenissimae mallet gratificari, quam obesse, deberem ei mittere istius rei memoriale, quod consiliariis suis velit dare discutiendum. Hinc negotium de domino Clingenbek nuntio illustrissimi domini ducis in Prussia et de coadiutoria illustrissimi domini Vilhelmi marchionis Brandeburgensis in archiepiscopatu Rigensi, quod mihi Maiestas Vestra Serenissima per litteras suas commisit, exposui, quae etiam in memoriali, cuius hic inserui exemplum, iussit inscribi et sibi mitti. Et sic cum peterem veniam, si forte maiestati suae fuissem importunior, non petito prius colloquio, respondit humanissime, me non solere esse importunum, cum iam sim fere aulicus et mihi semper liberum ad se patere aditum. Rediens itaque in hospitium memoriale conscripsi et postero die cum domino Cornelio, qui mecum est semper ad manus, suae maiestati transmisi.

Haec sunt, quae ex me ipso non fultus mandato Maiestatis Vestrae Serenissimae pro causae Prutenicae instructione et apud regem et apud caesarem transegi, quod si lapsus sum in aliquo, cum homines simus, mihi et non mandatis Maiestatis Vestrae Serenissimae imputabitur neque igitur indignus sum venia, si forsan non omnia, quae in his egerim, Maiestati Vestrae Serenissimae satisfaciant, cum ad hoc me servitium, in quo sum, et fides mea erga Maiestatem Vestram Serenissimam degerint. Nihil etiam est, quod retrectari non possit, cum haec omnia non ex composito seu data opera, sed quasi inter loquendum se obiter obtulerint, quae igitur sic dialogice, ut disputata sunt, quantum memini, Maiestati Vestrae Serenissimae descripsi, ut inde animos et affectus loquentium penitius cognoscat.

Et quamvis iam tandem tempus esset non de longiore hic mora, sed de celeriori ab hoc tam diuturno exilio redemptione et reditu cum Maiestate Vestra Serenissima humillime expostulandum, nihilominus nescio quid me cogit, cum videam me adhuc Maiestati Vestrae Serenissimae commode inservire posse, ne hoc faciam. Hoc certo Maiestas Vestra Serenissima credere potest: quod nullum me lucrum, quod multis causa morae esse solet, ad hoc alliciat, quandoquidem 100 ducat(is) menstruis, cum omnia sunt carissima, nequaquam me sustinere possum, sed bene et ex usu Maiestatis Vestrae Serenissimae serviendi propensio me in propriam meam incommoditatem protrahit. Frater meus novissime ex stipendio equorum meorum 200 ducat(os) mihi attulit, qui absumpti sunt. Nunc alios 200 meos, quos Georgius Hegel Cracoviae persolvet, ultra menstruum salarium BNW, BOZ, 2053, TG 11, No. 1320, f. 154r Maiestatis Vestrae Serenissimae sum percepturus. Rogo itaque, ne ad istum modum omnia hic decoquam, Maiestas Vestra Serenissima, quam primum fieri potest, me revocare et sponsae, quam mihi clementer dedit, quantocius iungere dignetur.

Quae alias hic aguntur, sic habent. Post istius feudi concessionem magister iste novus cum suis furciferis adeo, ut mihi relatum est, factus est insolens, quod iam inter suos praefecturas terrarum Prussiae partitur, alio dans capitaneatum Gdanensem, alium faciens commendatorem maiorem Montis Regii, dixitque mihi dominus Cornelius, qui superiori die fuit in quodam consessu, ubi erat commendator Livoniensis (is huc paulo ante advenit) cum suis complicibus, ibi se bonus iste candidatus et alii cum eo mirum in modum iactaverat dicens 80 equites Livonienses duo millia equitum Polonorum in novissimo bello Pruteno fudisse, et quod Poloni cum Lithuanis homines essent inertes et ignavi, se cum suis supra omnes mortales efferendo. Cum tamen sciatur, quod ipsi in eo bello nullum Polonum ceperint, sed eorum plerique cum commendatore domus Rigensis in capitivitatem venerint ad Maiestatem Vestram Serenissimam perducti, per cuius clementiam fide data fuerant dimissi, quam una cum honore relinquentes numquam redeuntes se statuerunt. Dixerat etiam maiestatem caesaream non admodum recte fecisse, quod illum de Cronenberg magistrum in Prussia constituisset et declarasset, cum ille in his terris numquam fuerit et nihil de illis sciat aliud, quam quod ipse ei suggereret. Longe satius fuisse, si magistro Livoniae terras Prussiae in feudum dedisset, qui magis propinquus facili negotio marchionem Albertum expellere posset subditos in pristinam religionem reducendo, et quod in Livonia nihil labis Lutheranae sit reliquum adeoque eam sectam ibidem haberi exosam, ut quicumque dumtaxat nomen Lutheri nominaverit, extemplo ab incolis interficiatur, et quod de Maiestate Vestra Serenissima nihil metuant neque illam tantarum esse virium, ut quidquam contra eos agere praesumeret, cum ipsi sint cum Moscis arctissimo foedere et amicitia iuncti, concludendo: quamprimum ipsi contra marchionem Albertum insurgerent, quod brevi futurum asserebat, illico de eo actum esse. Ad quae cum multa dominus Cornelius rationi consona dixisset, victus illorum clamoribus, ad me recta abiit et seriatim haec mihi sic depinxit dicens eos stolidos esse et bardos, qui tanta sibi tribuerent, incidimusque in vaticinium Sanctae Brigittae, quae quodam in loco a Christo audivit, quod successu temporum dentes istorum fratrum confringi et manus illorum dextra mutilari pesque eorum dexter subnervari debeat. De dentibus et manu iam factum est, Livonienses adhuc pedibus consistunt, quorum dexter, ut omnino credo, brevi venit subnervandus. Talia hic passim de suis viribus fratres isti iactant, sed non omnes gratos inveniunt auditores. Si mihi mens leva non est, videbunt aliquando, in quem transfixerunt .

BNW, BOZ, 2053, TG 11, No. 1320, f. 154v Interea quo ista scribo, misit mihi serenissimus Ferdinandus rex quartam partem posteriorem magni cuiusdam cervi, quam, ut reor, hesterna mea disputatio promeruit, habiturus occasionem inde pro gratiis agendis, ut iterum eum commode convenire possim et adesse miseris istis Transsilvaniae oratoribus, qui acceptis ab eis Maiestatis Vestrae Serenissimae litteris hodie mecum fuerunt in prandio, dicentes mihi, quod neque serenissimus Ferdinandus rex eos vellet aut posset defendere neque permittere, ut quispiam in protectionem suam eos suscipiat. Hic ego contra Turcas nihil consultari audio, licet tot hic sint perpetua consilia, non secus atque illi iam pridem divertissent ad antipodas. Excaecavit nos ira Dei, videntes nihil videmus .

Tractatur etiam hic continue negotium fidei et adhuc nihil est conclusum, neque a caesare responsum. Sunt, qui bene sperare iubent, quod ego tamen, quousque finem rei videro, facere non possum, aliquid tamen mihi spei est, quod dominus Valdesius et Philippus Melanchton simul plerumque conveniunt. Si Valdesio similes ex parte caesaris aliquot viri eruditi et pii negotium hoc tractarent, posset aliquid fieri, sed una hirundo non facit ver .

Obsidio Florentina adhuc continuatur impensis pontificis et caesaris suntque militum, qui obsident, sedecim millia, quibus quolibet mense solvuntur 100000 ducatorum, ad quae pontifex fertur contribuere 60 et caesar 40000. Quod, si tanta pecuniarum summa versus Thraciam deberet impendi, quam difficile hoc foret utrisque. Saevimus in viscera propria, parcentes his, qui in nos saeviunt. Abstulit nobis propter peccata nostra, quae accumulamus cotidie, Deus sensum et intellectum. Florentini antequam in potestatem patris sancti se dedere velint, prius omnia extrema usque ad mortem perpeti statuerunt. His diebus inutiles et pauperes extra civitatem eiecerunt, quos exercitus versus civitatem repulit, qui miserrime moriuntur, cum neque rursus in civitatem recipiuntur, neque ab exercitu abire permittuntur. Vix reor talem crudelitatem umquam fuisse ab orbe condito. O pietas, o prisca fides!

Nihil hic fit aliud. Consultatur, bibitur. Superiori die comes ille magni nominis et in re bellica nulli secundus, Felix de Verdenberg, habiturus pro cena convivas, quo fortius biberet, acceperat ad se nescio quos pulveres, quibus fertur saepius usus fuisse contra ebrietatem, et antequam cena fuerat peracta, male sensit relictisque convivis dormiturus lecto se imposuit et mane repertus est animam cum crapula exhalasse. Nubunt hic plerique apud istas reginas et nubuntur, fiuntque crebrae choreae et tripudia, desponsatae sunt aliquot puellae. Torneamenta etiam pedestria sunt exhibita, venatum itur frequentius, luditur pila, neque desunt alii ludi, profunduntur facultates BNW, BOZ, 2053, TG 11, No. 1320, f. 155r propriae, alienae appetuntur neque impedit toties in ore evangelium, quominus proximus decipiatur. Rara virtus , rarior in usu fides . Haec est vita nostra.

Alia ad praesens non restant, cum iam satis superesset, cum istis meis dialogis in hoc volumine congestis maiestatem Vestram Serenissimam taedio affecerim, quam quod me illi ut humillimum servum et futurum capellanum suppliciter commendo et rogo, quantum fieri citius potest, pro sua in me gratia sponsae meae me coniungat et me cum illa sub alarum suarum protectionem suscipiat et tueatur. Reliqua, quae hic vidit et audivit cubicularius Steinkircher, qui per hos mecum dies in domo mea fuit, copiosius coram referet.

Dat(ae) or Dat(um)⌈Dat(ae)Dat(ae) or Dat(um)⌉ Augustae penultima Iulii, qua die hoc volumen absolvi, anno Domini M D XXX.

Serenissimae Maiestatis Vestrae Regiae humillimus et capellanus Ioannes Dantiscus electus episcopus Culmensis