Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Ioanni episcopo Culmensi, administratori ecclesiae Posnaniensis(!), domino suo perpetuo observandissimo

Cito Cito, Cracoviae

Reverendissime in Christo Praesul, domine et maior perpetuo honorande, salutem.

Litteras Reverendissimae Tuae Dominationis ex castro Lubaviensi quarta Augusti datas sub meum in Hyspanias reditum vicesima quarta Decembris recepi, attuleruntque animo meo non parum iucunditatis et quod Reverendissimam Tuam Dominationem bona esse valetudine rebusque florentibus. Nec enim in hac felicitate tui Saxokarli memoriam excidisse plane intellexerim, demum vel eo potissimum nomine, quod obrepentem in te integerrimum virum Columnam bene anteactae vitae conscientia, sanctissimis vivendi institutis et tua prudentia egregie adeo viceris, ut ex ea plus tibi honoris et verae gloriae accreverit. Nosce profecto, reverendissime praesul, ignavis et infelicibus raro invideri, verum celebrem famam ex virtute natam livor atris semper oculis eminus subsequitur, ut illius splendorem vel pravae suspicionis umbra involvat. Solet et Deus ipse, quamquam fragilitatis nostrae maxime conscius suos saepius rerum praesentium adversitate exercere, non tamen umquam in finem usque deseruit in se sperantes.

Mi observandissime domine, recepi equidem in me (uti scribis) recedente ex Hyspaniis communi amico, domino Cornelio Sceppero negotium sollicitandi apud Welzeros, liberationem et missionem illius puellae etc. in Flandriam convenitque inter Welzeros et me, ut cum Vallisolentum perveniremus, negotium absolveretur.

Interea caesarea maiestas me ex Toleto per Hiberniam in Scotiam ire iubet, parui uti iure debeo, sed quae in illa nimium fera et silvestri Irlandia passus sum, nisi praesens exprimere numquam possim. Insulam fere totam lustravi trecentorum miliarium itinere, oppida maritima, quae tum pleraque in fide Angliae regis erant declinans atque ita de uno magnate ad alium deductus per Franciscanos, quos Observantes vocant, nam his solis ab occursantibus barbaris parcitur et visis his ad mutua statim oscula accurritur, alioquin praedam ducunt quicquid usquam conspexerint. Homines supra modum feri, sine lege, sine rege viventes et inter se mutuis discordiis atque cotidianis proeliis exerciti. Invaserunt nihilominus me semel aliquot latrones spe praedae contempta religione, sed propulsantibus egregie etiam Franciscanis cum caede et amissione armorum repulsi sunt, atque in eius rei perpetuam memoriam allata hostibus arma: gladios, lanceas et tela, divo Francisco consecravimus.

Fuerunt nihilominus inter magnates, qui posteaquam meam legationem ex Franciscanis agnovissen[t], satis humane pro more patriae me exceperint, seque et sua omnia obstinatissimo in Anglum animo caesareae maiestati obtulerint.

Perveni tandem in Scotiam, ubi et ob amorem eius, qui miserat me, et ob veterem notitiam benignissime ubique exceptus legationem meam (gratia Deo) satis feliciter sum exsecutus atque in Flandriam navigio redii, per Galliam deinde in Hispanias revertentem caesarea maiestas benigne compellavit, studia et operam meam grata habuit, auxit subinde stipendium honesto titulo consiliariatus et me ad serenissimam Hungariae reginam, ut negotiis Alemaniae una cum maioribus hoc turbulento tempore pro mea virili intenderem, remisit.

Affui his diebus Bolsani in Alpibus, ubi recensita sunt militum Germanorum septem milia, qui duce Maximiliano ab Oberstain Genuae classem caesaream conscendant contra Barbarossam et in Africam transmissuri. Certa est fama caesaream maiestatem in fine huius mensis Barcelonae futuram, ut classem Hispanicam expediat relicta imperatrice gravida cum liberis Madriciae.

De puella, cuius retro facta est mentio, sic se res habet: mater eam a se nulla ratione ... velle dimittere, nisi receptis primum ducentis ducatis, hoc est, quo possit redimere illic mercedes annuos viginti quinque ducatorum ad dies vitae. Neque quisquam mulieri persuadere p[otest], quod vel litteris et cautione vel Reverendissimae Tuae Dominationis vel mercatorum contenta sit super solu[tione] viginti quinque ducatorum annuo etc. dicit omnes esse mortales, se velle aliquid certi habere in manibus, antequam puellam dimittat.

Visum est proinde et amicis et mihi, si Reverendissima Tua Dominatio puellam redemptam volet per litteras suas committere vel Hieronimo Zo..., qui iam abit in Hispaniam, aut Ulricho Ehinger, Alberto Chun seu cuicumque ex Fuch[aris] aut Welzeris, nemo enim omnium est, qui non libens volensque hoc tuo nomine praestabit, u[t] recepta primum puella annuos reditus ad dies vitae pro matre his ducentis ducatis ... succurrit hoc pacto Reverendissima Tua Dominatio et honori suo et puellae innocentiae, nam mater iam hic inter mercatores in nundinis illis stativis obambulat, inopiam exaggerat, et se p... propediem prostituturam minatur.

Melchior noster a Germania fortunis suis in Dania utcumque restitutis per comitem Oldenburgensem ipsius apud serenissimam reginam Hungariae et Flandrienses agit oratorem. Summa legationis haec est: comes et qui cum eo sentiunt regni consiliarii vigore novissimi contractus cum caesare initi favorem et auxilium petunt pro liberatione regis Christierni, ut regna et dominia illa ad verum dominum et eius legitimos liberos, caesareae maiestatis neptes, redire possint. Misit et eo illustris Holsatiae dux Christiernus nomine suo et consiliariorum regni, qui ipsi adhaerent, petens vigore eiusdem contractus auxilia contra effrenem Lubecensium licentiam vix nominato rege Christierno aut comite Oldenburgensi etc. Responsum est utrique legato idem, caesarem ad praestandum alteri consiliariorum parti in alterius oppugnationem auxilium non teneri. Si autem concordes promissum auxilium contra externum hostem imploraverint, caesarem contractui satisfacturum. Ita discessit mareschalcus ducis Melchior Rantzow recepta tamen solutione annui stipendii sex milium florenorum pro ipso duce.

Melchiori nostro adhuc dantur verba donec ex Hispaniis redierit illustris comes palatinus Fredericus, qui eo per postas ad caesarem ivit, ut primogenitam Christierni regis Dorotheam uxorem accipiat. Quo concluso credunt se cum comite Oldenburgensi certis condicionibus conventuros, ut regni partem et munitiones, quas possidet, ad commodum dictae clarissimae principis Dorotheae et eius futuri mariti etc.

Recepi his diebus litteras caesareae maiestatis Madriciae 12 Februarii datas, quibus me certiorem facit oeconomum maiorem dominum de Reux brevi venturum ad serenissimum Romanorum regem et in Germaniam, ex quo ego suae caesareae maiestatis voluntatem plenius intelligam etc. Contineo me itaque Augustae, donec de illius adventu certior fuero factus. Reverendissimum dominum Lundensem, quod longo iam tempore desideraverimus, nondum praesens conveni, crebras autem et amicissimas ab eius reverendissima dominatione litteras recipio.

De domino Cornelio nostro, quoniam certus sum Reverendissimam Tuam Dominationem frequentes recipere litteras, verba non facio, reliqui illum cum universa domo satis recta valetudine.

Vale mi Reverendissime et perpetuo observande domine et Saxokarlum, qui quantus est, totus tuus est, commendatum habe.

Augustae Windelicorum, vicesima secunda Martii.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis addictissimus servitor Godscalcus Erycus Sassenkerll als eyn Wagen ronczhe

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Culmensi, administratori Pomesaniensi etc., domino tamquam patri honorandissimo

Reverendissime in Christo Pater, domine honorandissime.

Post ultimas istas meas perscriptas Brugis affuit tempus, quo adesse me decuit itineri ad civitates Vandalicas ob res in illis ipsis satis copiose narratas. Ratus igitur fore, ut invenirem conterraneos tuos Gedanenses Luneburgi, distuli easdem litteras meas alicui alteri quam mihimet credere, quod arbitrarer commodius illas et citius Brema aut Luneburgo quam Brugis deferri Gedanum posse. Itaque ex Sclusa navigio solvens nulla re memorabili in itinere occurente veni Dordracum Hollandiae inventoque ibi domino Godtscalco Eryco Saxocarolo nostro adhuc languente et debili iter fecimus Gawdam. Inde ad Ambsterdamum contendimus navigiis usi parvis, quae res nos paene et proximo proximius in conspectu urbis submersit. Inde solventes in Frisiam validis adacti tempestatibus coacti sumus subsistere in oppido ignobili ad dies aliquot, quod non idoneae ad navigandum tempestates negarent ulteriorem nobis progressum, donec post triduum tranquillo magis mari venimus ad Herlingam oppidum continentis Frisiae. Inde, cum vellemus partim terra, qua patebat iter, partim mari venire in Orientalem Frisiam, magnas pertulimus incommoditates tempestatum, quibus evictis ven <i> mus Emedam ad flumen Amasum ad comites Ennonem et Ioannem, quorum alter Bononiae frequens apud te hospes fuit, alterum novisti Bruxellae. Eos iam diutino bello cum Balthasare quodam exhaustos dux Ghelriae in partes traxit suas. Ab his humanissime pro veteri notitia suscepti sumus et habiti atque inter recordationem praeteritarum familiaritatum, quod scirent te nobis amicissimum fuisse, quaesiverunt, num superesses. Et cum intelligerent rectissime valere, plurimum sunt gavisi rogaveruntque, ut tibi ipsorum nomine plurimam salutem apprecarer, si quando scripturus essem. Quod et facturum esse me recepi, et facio, ne putes amicos omnes tuos, quos plures habes, quam scire possis, sine tui memoria vivere.

Quin et cum Bremam advenissemus, affuit ibi magnificus dominus Wolfangus ab Affenstain eques, magister et praefectus domus illustrissimi domini Ludovici palatini principis electoris ex parte dominorum suorum missus, ut ad bona media et ad ea, quae sunt pacis, adhortaretur civitates Vandalicas, ut animum intenderent. Is quanto gaudio audierit de tua incolumitate, nolo litteris percensere. Familiaritatem tecum habitam neque destitit, neque desistit commendare, seque iussit, ut tibi de meliore nota commendatum facerem et ex animo salutarem. Adeo tibi ex amicis suboriuntur amici, quos falleris, si vulgares putes.

Cum hoc profecti sumus Luneburgum, ubi conventus quidem fuit praefatarum civitatum indictus in duodecimum Octobris, eoque appulimus XVI-a. Ceterum ex parte Gedanensium tuorum nullus. Proinde locuti sumus cum domino Nicolao Bromse restituto burgimagistro Lubicensium equite aurato etc. et domino Anthonio de Styten uno ex consiliariis praefatae civitatis Lubicae eisque significavimus nos ibi adesse cum mandato de finiendo controversias et differentias et easdem componendo, quas vestri Gedanenses sibi adesse dicerent cum Hollandis et aliis subditis caesareae maiestatis, secundum quod continet articulus compromissi inter nos et illos facti super negotio navigationum. Quibus visum est esse expediens, idem significaremus per litteras praefatis Gedanensibus. Prout facimus eosdem requirentes, ut suos cum pleno mandato mittant in Brabantiam aut Flandriam, aut, si quid aliud norint, quod ad eam rem facere possit, non graventur reginalem maiestatem desuper facere certiorem, esse enim illius mentem, ut velit sublata esse seminaria omnia dissensionum. Per illum erg[o] nuntium, per quem haec Gedanensibus tuis significamus, mittimus praesentes etiam litteras ad te non dubitantes, quin bona fide sint perferendae.

De reliquo negotio hoc habe. Admonuimus civitates, ut cogitarent de talibus mediis, quae concernunt pacificationem regni Daniae, ut per illa media possit solidum aliquid fieri, ne accidat, quod aliquando solet, ut, dum credunt egregie cautum esse negotiis suis, tum demum primum periclitentur, neque enim ignotum illis esse voluimus ducem Fridericum palatinum duxisse neptem caesaris ex sorore, filiam Christierni regis Danorum veram heredem futuram. Qui quidem dux Fridericus non esset permissurus aliquid de iure suo decedere et ad id interpellasset maiestatem caesaream, quae, ut caesar non posset omittere, quin administraret iustitiam petentibus, adhortaretur tamen eundem ducem, ut amicitia potius quam vi experiretur, si ad ius suum pervenire posset. Eadem haec a praefato domino Wolfango de Affenstain nomine principis sui proposita. Ad quae post multa verba utrimque data solidi nihil est a civitatibus responsum reicientibus rem omnem in solam Lubicam. Cuius urbis commissarii post transactos aliquot dies, quibus nos in suspenso tenuerunt, responderunt se pro mediis facientibus ad pacificationem regnorum praefatorum Daniae inveniendis iussos esse comparere Hamburgi, quo in loco personaliter futuri essent illustres principes: dux elector Saxoniae, dux Holsatiae, dux Luneburgi, dux Albertus cum fratre Henrico Mechelburgenses intra dies quattuordecim. Ibi transactum iri super hac re. Prius se nihil posse nobis respondere. Adesse si vellemus, id nobis liberum fore. Quod responsum ab illis accepimus nuntiabimusque dominis nostris, quorum ea est prudentia, ut sciant, quid ab illis spectare debeant. Dolemus tamen nos, qui avidi sumus pacis inter Christianos introducendae, quod ea est hominum caecitas quorundam, ut adversus Deum, ius et aequum putent se posse sua tueri neque ad bona media descendere velint, quasi aliquid violentum diu possit esse perpetuum. Quin et non tam stupidi sumus, quin intelligamus, quorsum haec vergant. Sane si caesarea maiestas tot indignitatibus excitata aliquando expergefiat, id quod video fieri necessum esse, experientur nonnulli suo cum malo, quam sinistro consilio ea, quae pacis sunt, bello postposuerint. Sunt in Friderico duce magnae dotes, genus et opes in Germania in ea familia primae, de Rhomano imperio de multis particulariter bene meritus est. Ludicra sunt praeterita, si conferantur cum iis, quae imminent. Atque adeo ipsa maiestas caesarea non aequo feret animo ita vilem haberi auctoritatem suam, ut in re iustissima contemnatur. Qua de re illos sollicitos esse iubemus, quorum interest. Nobis nihil seritur, nihil aratur, quibus abunde gratia Dei est, tantum nolebam omittere, quin ad te scriberem.

Rerum novarum neque apud nos neque hic quicquam est aliud, nisi quod Ioannes de Leydis rex anababtistarum in Monasterio urbe captus adhuc vivit et in signum trophei paratur illi cavea ferrea, cui includetur capite tenus, et ita ab altissima turre vivus exponetur corvis et volucribus esca in hoc ingente frigore. Quod si anni tempus pateretur, melle delibutus expositus fuisset apibus et muscis. Ne vero solus et incomitatus vadat ad inferos, adiungentur illi sceleratissimi nebulones, scilicet Bernardus Clippelduninck et Bernhardt Krechtingk, infamis illius seditionis primipili. In tempore aderimus Monasterii, ut simus spectatores.

Rex Angliae defensor ecclesiae viros innocentes multos foedo mortis genere affici fecit, et in his Ioannem cardinalem Roffensem et Thomam Morum. Quorum capita perticis affixa maestum populo in ponte Londoniensi spectaculum prebuere. Causa mortis, quod nollent eum fateri caput esse ecclesiae Anglicanae et pontificem maximum regni illius, simul quod incestas ipsius nuptias detestarentur. Agit ibidem adhuc Eustachius noster, quam(!) Vulpeculam nosti dictam(!) esse, oratorem nomine caesaris magna cum gratia ordinum omnium et summa cum prudentia. Ex cuius ad me litteris de morte Roffensis et Mori, et aliorum factus sum certior. Plurima de conventu principum Angliae et Franciae publicata fuere, sed sine fructu, superat enim omnium conatus Caroli caesaris fortuna. Heri ad nos venerunt litterae a domino Henricho Treusch de Butler equite, qui vulgo vocatur Langhess, oratore regis Rhomanorum penes nos ordinato ad civitates Vandalicas, quod subsisteret Brunswici aegrotus. Illius praesentia quia pro responso, quod a Vandalicis accepimus civitatibus, haudquaquam est necessaria, permittetur ibidem quiescere. Nos autem die crastino, qui est Symonis et Iudae, hinc discedemus, quod tibi noluimus esse ignotum, ad quem per opportunitatem scribemus.

Et bene vale, Domine et amice honorandissime.

Datae Luneburgi, die XXVII-a Octobris anno Domini XV-c XXXV-o.

Ex animo Reverendissimae Dominationis Vestrae inservitor et filius Cornelius Duplicius Scepperus scripsit

Reverendissime in Christo Pater, domine observandissime.

Cum dominus Cornelius Scepperus omnia, quae nunc occurrunt, ad Vestram Reverendissimam Dominationem abunde utriusque nomine scripserit, superfluum videtur eadem diversis litteris repetere. Commendo tamen me ex toto pectore Vestrae Reverendissimae Dominationi, cui omnia felicissima apprecor, et si quid umquam fuerit, in quo Reverendissimae Vestrae Dominationi inservire possim, comperiet omnia defuisse potius, quam bonam voluntatem.

Datum Luneburgi, 27 Octobris.

Vestrae Reverendissimae Dominationis deditissimus inservitor Sassenkerle Gotschalcus

Magnifice Domine et mi carissime Corneli.

Quod te vivum esse mihi Deo gratia vivo declarasti, incredibili gaudio me affecisti gestiensque non sine summa voluptate copiosas tuas litteras adeoque amanter ad me scriptas legi et relegi non semel et, cum eas magistratus Gdanensis per certum ad me nuntium misit, nolui illum sine meis hinc dimittere, quas dominis suis daturus est, ut illi, quo ad te perferantur, modis, quibus possint, curent commodioribus. Dabis igitur, si brevior aut incultior fuero, amico veniam. Scripsi hinc paulo ante reverendissimo domino Lundensi petens ab eo, ut si quid de te rebusque tuis sciret, me redderet certiorem, quandoquidem, quod tanto a te tempore nullas acceperim, dubium me de salute tua non parum fecit, scio etenim, quam diligens et officiosus scribendo aliis amicis esse soleas, de quorum numero tibi me non ultimum esse certe mihi persuadeo. Existimo sane, quod et in me experior, inter amicos usu venire, ut cum vel raro sese videant, aut invicem aliquamdiu non scribant, alicuius magni infortunii sive mortis subnasci opinionem, utpote, quod in ea cessatione amicorum animos non nisi res durissima vel casus quispiam fatalis inducere potest. Quo factum reor, ut, cum de me interdum ob temporum incommoditates vel tam vastam locorum intercapedinem nihil auditur seu scribitur, {quod} toties desideratus dicar. Hocque tandem aliquando fiet – mortales sumus – quo tempore Deus nos vocaverit, neque id mirum erit, multi nos, ut Seneca inquit, praecesserunt, multi nos sequentur, nec primi nec ultimi , modo sic vivamus, ut quacumque noctis vigilia Dominus venerit, parati simus. Atqui revera de te, cum tanto tempore non scriberes, triste quippiam, de te, inquam, subverebar, ut qui et aegrum te maleque ex tot itineribus affectum rediisse fama acceperam. Et qua sollicitudine, superatis iterum, ut scribis, tot periculis, me tuae litterae solverunt, quibus ad praesens carptim respondendum duxi, opportuniori tempore de omnibus copiosius.

Quod morem mihi gesseris relictis turgidis illis appellationibus seu titulis, quibus plerique nostro aevo gloriosiores sibi placent, meque nudis et amore nostro mutuo convenientibus verbis scribendo conveneris, gratissimum mihi fecisti utque hoc pacto mecum agas semper, a te pro iure nostrae amicitiae postulo. Ceterum et excusationem tuam, quod a quinto Novembris anni praeteriti praeter novissimas, quas heri accepi, nullas ad me dederis, libenter admitto. Non tam me angit litterarum tuarum desiderium, quam ut te sciam esse superstitem, qua in re tua olim mathesis, quae breviorem tibi vitam polliceri videbatur, non parum interdum me turbat, verum Deo fidendum est, qui omnium rerum posuit fines et terminos, quos antevertere et praevenire nemo potest. Illius benignitatem una tecum laudo et extollo, quod vivimus vivemusque, quamdiu illa permiserit in hac temporaria hic nostra amicitia, et deinde, ut speratur, in illa aeterna, cum omnibus sanctis spiritibus communi perpetuo.

Quod scribis serenissimam Hungariae reginam cum sorore Leonora in oris Gallorum convenisse, prius accepi, additum tamen fuit regem Galliae sub praetextu invisendi utramque reginam caesari castrum quoddam munitissimum dolo ademisse, quod confictum esse puto, cum tu istius rei non memineris. Multae ad eum modum fabulae ad nos perferuntur.

Tuam iterum amicam admonitionem, qua me confirmas ac omnem molestiam, quam a meis calumniatoribus pertuli, excutere iubes, iam pridem exsecutus sum neque reliquum quicquam, quod me remordeat bonique omnia consulo propter eum, qui et inimicos nos docuit diligere. De litteris, quas ad me ex Belgrado domino Lasconi dedisti, sic actum, ut scribis esse arbitror.

Illustrissimo domino comiti palatino Federico, qui clarissimam vestram Dorotheam duxit, omnia fausta precor ob id potissimum, quod iam tandem inter tot, quas non parvo tempore procabatur, assecutus sit, quam volebat aut quam Fors domina campi et coniugii obtulit.

De Fabiano et Isipe ex scheda cognosces.

Coniugi vero tuae pro ea propensione, quam descripsisti, magnas gratias habeo. Balivum Gandavensem hospitem meum cum suis et Michaele bene valere gaudeo oblectatusque sum non parum, quod dominus de Heulle adeo amice et honorifice mei memor fuerit. Illi et omnibus amicis vicissim, ut omnia ex animi sententia prosperrime cederent, ex animo faveo.

Quod scribis illustrissimum comitem palatinum Rheni Federicum ratione contracti matrimonii minime in rebus Danicis quieturum, commodius meo iudicio quiesceret. Tu scis, quantum illi principi humanissimo et prudentissimo boni optaverim atque quantum potui procuraverim semper. Lis siquidem, ut prius scripsi, est de paupere regno teque non praeterit, quod regnum hoc cum aliis regnis liberam electionem habentibus heredes non admittunt. Neque optimi huius principis mores adeo omnibus grati et laudati cum moribus Danicis et ingeniis, quae novisti, umquam convenire possent. Si indigenam et suae linguae ferre non poterant regem, quid alterius idiomatis et nationis? Sed de his non est meum vel disputare, vel decernere, neque hic mihi seritur vel metitur, non potui tamen de his ad te, quod huic optimo principi optime velim, mihi temperare.

Porro institutum serenissimae reginae Mariae ad eos animos in sese exulceratos in negotio illius regni pacandos non possum non laudare, praesertim quod sacratissima maiestas caesarea te ad id unum delegerit, cuius rerum gerendarum dexteritate et prudentia non parum boni in eiusmodi componendis dissidiis fieri posse tibique, quo hanc tempestatem tranquilliorem reddere valeas, strenuos conatus non defuturos omnino mihi persuadeo, modo Deus per gratiam suam, qui has nationes non immerito castigat, adminiculum suum afferat.

Illustrissimus marchio Albertus, vicinus meus, sororio suo deesse non potuit, quem ut non excuso, ita nec accusare meum est. Indignum vero esse, quod hoc bellum diutius tolerari debeat, maxime tecum sentio, quandoquidem si non reipublicae causa, quae certe me movet, cogitur me movere mea, quam ipse patior, non parva incommoditas ob frumenta mea, quorum Deo gratia satis magna mihi est copia in horreis et granariis vestros exspectans Hollandos, quibus si pro futuro vere non erit navigatio libera, sine magno rerum mearum detrimento esse non possum. Cura igitur, quantum potes, ut illi sic pro regio nomine dissidentes pacem et vestri liberam ad nos navigationem habeant.

Quid vestrates contra Gdanenses aut illi vicissim in vestros querelarum habeant, mihi incognitum est, scripturus sum itaque contribulibus meis, ut in his me edoceant. Quicquid ab illis recepero, te non latebit.

Et si quid per me pro sacratissima maiestate caesarea et eius subditis fieri, quod praestare possum, censeas, praescribe, nihil est, quod facturus sum libentius.

Dominum Lasconem tibi de Moschica nostra expeditione scripsisse gratum fuit, nec minus, quod sorti eius apud ingratos Hungaros condoleas. Est enim vir acris ingenii et rerum, quae hoc nostro turbulento saeculo sursum ac deorsum volvuntur, non contemnendi iudicii, quo qui praestant, ut sunt res, quas tractant, ita facili negotio huc vel illuc impelluntur. Passibus ambiguis fortuna volubilis errat in illis praecipue, qui eius favori et potentiae fidunt nimium. Quamquam mihi a multis iam annis visus non sit, libenter in nuptiis filiae serenissimi regis mei, quae illustrissimo domino marchioni Brandenburgensi elocata est, cum eo conveni, in quibus serenissimus dominus meus opera et servitio meo usus est saepius non sine calumniatorum meorum dolore et maerore nemoque illorum ausus fuit, cum me coram rege et regina publice, etiam illis audientibus, offerrem ad respondendum omnibus, qui me iniquissime detulissent, vel mutire quidem. In eaque oblatione perstiti coram principibus meis ad unius fere integri mensis decursum, tandem cum laude et gratia illarum maiestatum benigniter dimissus.

De Campense nostro, quod nihil audio, nescio, quid ominari debeam. Oblectabar hic eius eruditione et iucundis moribus non parum minimeque mihi onerosus fuisset, si mecum vivere et illis, quae ei impartiri potui, diutius uti voluisset. Iam versionis illius succinctae psalterii Zwinglium auctorem fuisse, ex aliis editis sub eius nomine libellis cognovi estque per quendam, qui praeliminarem ascripsit epistulam, in divorum numerum relatus, quod fortiter in bello c[um] suis occubuerit et tantam faecem malorumque hominum congeriem, qui Corpus Christi oppugnant, post se reliquerit, non est, ut alia eius exemplaria ad me transmittas. De laudatis illis Bibliis in Gallia nuper excussis velim exemplar unum mihi mitti, et pretium et gratiam non vulgarem a me habiturus.

Quod epistula mea cum versiculis tibi et amicis non displicuerit, pro tuo in me facis amore, qui illam emulsit. Post illam missam, legi amanuensis mei exemplum, in quo scriptum reperi, gemitusque reprimere cogor, quod si et ego sic scripsi, recondere pro reprimere addito, et si quid fortassis aliud est, in tuo sit arbitratu, siquidem senium, quod post quinquagesimum annum prima Novembris transacti novissime me infestare coepit, labantes, ut scis, facit pedes caligantesque fenestras.

Grundiis fratribus, quod ad patriam auram redierint, gratulor. Opinabar certe ita futurum, quod utrisque doctis et candidis meis amicis cum aere Hispano et moribus eius nationis non admodum posset convenire, utpote quae fuscos et magis agrestes homines reddere solet ex albentibus et civilibus, cuius rei coniecturam ex me capio. Illos ubi conveneris, quaeso meo nomine salute plurima impartiri.

Illustrissimum dominum comitem de Nasseu(!) prudenter sibi consuluisse, ut aula posthabita domi malit esse dominus, probo plurimum. Non est tibi incognitum, quantum hunc principem virum coluerim et magnifecerim semper utque me illi per opportunitatem commendes, maiorem abs te in modum oro. Si quid est, quod ei hinc gratum esse et a me praestari possit, propensionem et operam meam polliceare.

Idem ut agas cum illustri domino comite de Buren, qui superioribus diebus humanissimas et favoris plenas ad me dedit litteras, quibus et impraesentiarum, nisi tempus me deficiat, rescribendum statui, impense rogo.

Quae de Indiis et magno illo Cortesio, cui magna committi et credi deberent cuiusque inter Hispanos tot dotibus ornatum hominem similem nescio et quae praeterea de compatre meo et Hieronimo Seyler, qui ubi potuit, praeter commodum neminem amicum habuit, scripsisti, ad unguem intellexi. Saylero autem, cum tota eius acies inclinata esset Augustae, Velseris illi pessime volentibus, nemoque illi quam Ehinger compater et ego staremus in praesidiis, quomodocumque inter illos res habeat, ingratitudinem boni nequeo consulere. Quicquid ab illo beneficii umquam accepi (si beneficium dicendum est, quod praesenti auro aut aere solvi oportet), satis cum magno eius faenore est repensum, tum mihique aliud, operam eius habens a Velseris usurariam, quam quod ille voluit, <impetrare> non potui. Tales amici sunt, qui emolumentis amicitiam metiuntur. Valeant. Ausus est item et debitum, quod in Hispania Alberto Kuon Welserorum quondam factori per Fuggaros fuit per me solutum, post aliquod longum tempus, quasi Lethaeum bibissem, a me per litteras serio et imperiose repetere. Helvetius est, pallor in ore sedet etc. Sic tamen hoc de eo scriptum intelliges, ut non ob id me illi male velle aut amicitiam nostram scissam esse putes.

De Lyncken ad schedam te remitto. Est apud me frater eius, qui in fasciculo litterarum adiuncto parentibus, item et filius illius de Ballieul scripsit. Is pueris meis in camera praeest et semper in eodem mecum dormit cubili. Adulescens ingenuus et mihi prae ceteris carus, qui mihi a serenissima regina Hungariae sit commendatus, cui me etiam aliquando per opportunitatem commendabis. Praeterea et puer ille Ioannes filius cytharodae Bruxellensis, quam nosti, in organis tangendis institutus, apud me habetur futurus aliquando non imperitus musicus. Velim, idipsum salute dicta parentibus eius indices.

Commilito tuus Bernardus capitaneus meus est Lubaviensis, alter Georgius, cum sum extra domum, rei familiari et familiae praeest, uterque magnis te resalutant cyathis musco plenis. Mater mea carissima cum duabus sororibus tibi et tuis omnibus omnia felicissima precantur. Tertia propediem ad me post mortem mariti, doctoris Ioannis Reynecii, qui mense praeterito longa aegritudine fractus e vivis cessit (requiescat in pace) ventura est vidua. Favissem profecto, si Deo placuisset, defuncto sororio meo longiorem aetatem, iam enim mihi carior et in rebus suis prudentior esse coeperat, sed sic fuit in fatis.

Iam mihi videor ad eas, quas Brugis scripsisti, carptim respondisse. Si quid deest, commonebis.

Quas ex Lunenburgo XXVII Octobris nuper ad me dedisti, erant mihi longe gratissimae, cum quod me de multis, quae scire avebam, reddidere certiorem, tum etiam, quod te sospitem ex tot molestis itineribus et periculis eousque pervenisse significabant. Exhilarasti me illis non vulgariter, quod carissimum communem amicum nostrum Saxo Carolum dominum Gotscalcum revaluisse tecumque in ea legatione tibi collegam fuisse, immo et apud comites Emedanos mei honorificam mentionem habitam esse declarabant. Illis, inquam, dominis comitibus, ut a me vicissim felicissimos in omnibus successus preceris, operamque meam, si quibus in rebus eis hic inservire aut commodare possum, offeras, rogo plurimum. Fieri etiam hoc ipsum apud alios amicos, quos obiter inveneris, speciatim vero apud magnificum dominum Wolfgangum de Affenstein, singularissimum amicum, summopere cupio.

Quod iterum de Gdanensibus scribis, gratum mihi fecisti. Commonebo illos ad eundem modum, si quid cum vestratibus habent controversiae ratione navigationis, ut stent pactis in compromisso contentis, neque secus eos facturos mihi persuadeo. Quicquid de his in notitiam meam pervenerit, non committam, quin scias cum primis.

Adhortationem tuam, quam vigore legationis civitatibus fecisti, legi libenter. Ceterum, mi carissime Corneli, permitte pro veteri inter nos fiducia pauca tecum in his conferre, quae tamen nolim aliorsum atque ego sentio, hoc est ex nulla affectione huius aut alterius partis accipias. Quod ius filia habere potest vivente patre, qui omne ius regium per tyrannidem amisit extorrisque ob eius, ut scis, plurima facinora et captus hucusque detinetur, praeterea immunitatem illius regni cum aliis liberis regnis communem, qua heredibus nihil debent, quam quod volunt, non ignoras. Qualis ergo est haec iuris actio nuncupanda, quae nulla in re ratione filiae patre vivente fulcitur, nolim te suspicari, quod huic nobilissimae puellae principique clarissimae hoc regnum invideam, quibus velim et Franciae, et Angliae regna accedere, verum non possum non turbari animo, quod videam ex ea ambitione gravius cum nostratium et vestratium magno incommodo, orbis Christiani tumultu, bellum exoriri. Posset nobis Hungaria esse speculum, quae, quantam auri et sanguinis profusionem animarumque Christianarum perditionem pepererit, cui est — quaeso — obscurum? Quo fit, cum ista apud me reputo, quod ob ea mala, quae ex hoc bello, si ulterius grassabitur, imminent, non possum nisi dolere et angi, quamvis ego de minimis sim, qui hinc detrimentum sit passurus. Quare te, quantum possum, ex animo commoneo et deprecor, sic his rebus pro tua incomparabili industria intendas, ut tandem in mari (mea nihil refert, quisquis rex fuerit) pacem habeamus, ne diutius mutua distrahantur commercia, unde aeque vestris et nostris innumera accrescent damna. Caveamus, ne, quod prudentis non est, dicamus: non putaram. Sed de his hactenus, tibi vero gratiam habeo, quod me ea, quae copiose scripsisti, noluisti latere.

Pro his item, quae de Ioanne a Leydis scriptum mihi fuit paulo ante ex Vienna, quod ille miser rex ad serenissimum Romanorum etc. regem in Austriam deduci et ibidem pro meritis coronari debuit. Utinam illi tertius accederet propheta seditiosus ille Lubecensium, Wollenwefer, quem audio in Bremensi civitate cum multis pecuniis, quibus conductis peditibus novas Lubeci tumultus concitare statuerat, ab episcopo captum.

Miserandum interitum doctissimorum virorum et vere sanctorum, cardinalis Roffensis et Thomae Mori, quis non perhorrescat ac doleat? Contigit illis hoc, quod multis prius sanctis et bonis viris pro veritate variis suppliciis et necibus affectis. Atqui tyrannus iste Dei iudicium et iustitiam non impune cum pellice et adultera suisque complicibus evadet. Quae in his pontifex serenisimo regi meo scripsit, mitto tibi exemplum. Dominus Deus, ut certo confido, dabit Carolo caesari nostro flagellum contra hunc publicum adulterum et optimorum virorum truculentissimum occisorem. Velim Eustachium nostrum nunc vere agere Vulpeculam, quo et sibi cavere et rebus caesaris bene consulere posset. Si quando ad illum dabis litteras, mei – quaeso – memoriam ei refrica et salutem adscribe.

Chartae, quas mihi de successu Tunisii misisti, fuerunt gratissimae omnisque ea caesaris felicitas mirum in modum me oblectavit, ipseque unus est, qui nostro tempore victor fuit in Aphrica, quam ante eum multi caesares non viderunt. Dominus Deus ulterius conatus eius sanctos et pios dirigat atque in terrorem infidelium illorumque internecionem, quam felicissime provehat semper. Neque et equitem illum auratum, quocum mihi non ingrata fuit familiaritas, quem Langhessum vocant, omittere potui, quin te eo onerarem, ut meis verbis, ubi tu eum conveneris, salutem dicas.

Vides, quot te amicis negotiis, quae vix decem plaustra ferrent, gravarim. Tu vicissim, quicquid volueris hic, mihi imponito, ipse subibo humeris nec me labor iste gravabit. Tametsi hic apud nostros a facie sis incognitus, virtutes nihilosecius tuae a me amicis praedicatae satis notae sunt, quae, quod mihi tribuis multos habere amicos, tibi quam plurimos conciliarunt.

Nova, quae in calce litterarum poni solent, haec apud me sunt. Serenissimos reges meos, patrem et filium, reginamque cum prole regia Vilnae in Lituania optime valere neque tibi victoriam nostrorum in Moscovia ignotam esse arbitror, ubi aliquot castra ceperunt, inter quae, quod maius et munitius habebatur, Starodub nuncupatum, cum per pacta et condiciones illud ex manibus hostium, qui numero in eo cum omni plebe ex viciniis collecta feruntur fuisse ad quattuordecim milia, eripere non poterant integrum, totis viribus sunt aggressi et tandem, cum acerrime defenderetur, cuniculis subfodere immissis pulveribus incendiariis sunt coacti, quorum vis inflammata castrum hoc ligneum, ut apud eas gentes construi solent, disiecit et totum igne absumpsit. Feruntur in eo multa bona, quae ab omni parte inducta fuerant, exusta, pauca tamen audacia nostrorum Vulcano erepta in eoque Moscorum perierunt multi. Qui vivi elabi ex vallis et propugnaculis poterant, omnes a nostris sunt capti et de illis baiorum, quos nob <i> les vocant, mille quadringenti ante tentorium imperatoris exercitus nostri comitis Tarnoviensis gladio percussi in terrorem aliorum, ne vi capi se permitterent. Praeerant huic castro duo duces Moscovici, quorum unus, ne in potestatem nostrorum deveniret, colluctatus est cum flammis in eisque periit, alius, cuius nomen est Offczina, habens fratrem apud viduam ducem Moscoviae, cui ex illius gentis more mariti vicarius officium praestat coniugale, vivus captus est et ad regem Vilnam missus. Medio illius speratur commoda pax. Interea vero, quo nostri passim libere in Moscovia grassabantur, nullae hostium copiae visae sunt et si qui visi, ut nostros detinerent, ne ulterius progrederentur, tanta formidine perculsi sunt, quod illico relictis et abiectis armis et plaustris fuga saluti consuluerint cessitque haec expeditio Deo gratia serenissimo domino meo satis feliciter, quam si pax certa et optat[a] consequeretur, sublimi feriam vertice sidera.

Cogitatur et contra foedifragum Valachum, qui fere in ipsis nuptiis, quae celebratae sunt Cracoviae XXIX Augusti praeteriti, ut supra scripsi, serenissimae filiae regis mei, in eam partem Podoliae, quae Pokuczye vocatur, ubi cum Bruxellis vobiscum agerem, ipse Valachus profligatus et caesus fuit, praeter nostram opinionem fide, ut solet, posthabita, irruptionem fecit non sine magnis igne et ferro damnis, quod si pax erit cum Moscis, Polonorum vires vindictamque in se promeritam brevi experietur.

Et ne te nostrarum rerum quicquam praetereat, magnam scias inter ecclesiasticos in regno factam mutationem. Cum iam in procinctu esset ad eas, de quibus scripsi, nuptias, archiepiscopus noster Gneznensis et regni primas, qui trium regum fuit cancellarius, vir experientiae et industriae non vulgaris et Ioannis nostri Drevicii, quem Bononiae et Augustae novisti, patruus, debitum carnis solvit. Suffectus est in locum illius dominus Cricius, tum episcopus Plocensis. In episcopatum Plocensem successit Premisliensis noster, tibi non incognitus, vir recti, sinceri perspicacisque ingenii Ioannes Choincius. Premisliensem episcopatum assecutus est Camenecensis, de quo adhuc deliberatur, cui secretariorum sit dandus. Post discessum regis ex Cracovia, alia, ut vocant, se obtulit vacantia - longa aegritudine confectus mortuus est desideratissimus dominus et pater meus reverendissimus dominus Petrus Thomicius episcopus Cracoviensis, vir acris iudicii et ingenii multaeque eruditionis, cum quo mihi non parum spei, opis et consilii, quibus uti in rebus adversis liberrime solebam, decessit. Dominus Deus aeternam ei det beatitudinem. Ambit eum episcopatum nothus regis dominus Ioannes episcopus Vilnensis, sed quantum ex nostra aula, unde paulo ante plures habui litteras, intellexi, praecedet illum episcopatu Plocensi relicto Choincius noster sigillumque et magni cancellarii officium, quo certe inter omnes nostros dignissimus est, accipiet. Ego sorte mea contentus, non commutarem quietem meam in hac tenuitate cum pontifice Romano. Abunde satis illi est, qui non cupit amplius. Has laconicas tuis copiosis rependo et nisi celeritas nuntii a scribendo me distraheret, tanta dulcedo me cepit tecum loquendi, longe essem prolixior. Tu vero cura, quod etiam abs te vehementer oro et obsecro, ut ad eum modum frequenter mecum loqueris optime et quam diutissime cum dulci tua coniuge et filiolo Ascaniolo, garrulo, grassulo.

Vale, mi carissime et animo insitissime Corneli, et, quod facis, impense te amantem amare non desinas.

Ex castro meo Lubaviensi, XXIII Decembris anno circa finem M-o D XXXV.

Magnifice et mi carissime Domine Saxo Carole.

Ea, quae litteris communis amici nostri domini Cornelii annotasti, fuerunt mihi oppido quam gratissimae, spirabant enim tuum in me amorem et dulcem illam consuetudinem, qua mihi vix ulla fuit gratior. Proinde tibi pari vicissitudine omnia precor faustissima, quae si ipse dare poss[em] nihil est, quod facerem libentius. Tu propensionem non aspernare et tibi de me persuade, quod de tui amantissimo tibique amicissimo.

Vale et iterum atque iterum.

Amici et fratres carissimi animoque meo sedulo praesentissimi valete.

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Culmensi, domino et amico tamquam patri honorandissimo

Reverendissime in Christo Pater, domine honorandissime.

Post priores his iunctas supervenit huc Franciscus Chonrardus de Sickingen. Is de te avide percontatus est. Respondi te recte valere. Gavisus est plurimum rogavitque, ut ad te scriberem haec esse tempora, quae optare illis pro incremento fortunarum solebas, nimirum turbulenta plenaque bellorum. Se horum verborum memorem semper fuisse neque adhuc esse, cur eorum obliviscatur. Quod ad fortunas attinet, meliores nunc eas esse, quam tunc fuere, cum ibi esses. Frater illius Ioannes in Luxemburgensi ducatu fuit una cum equitibus quadringentis stipendio caesaris, quo nunc exauctorantur, instante nimirum hieme. Plurimum sese tibi commendat.

Supervenit itidem Saxocarolus noster Godtscalcus similiter bona omnia tibi apprecans. Illustris comes de Buren etiam adest teque salvere iubet. Alii in castris sunt. De Gallis aut caesare nihildum audimus.

Salutat te iterum uxor mea, soror et filius non dissimilis tui et mei.

His felicissime vale.

Datae Bruxellis, die Exaltationis Sanctae Crucis, hoc est XIIII-a Septembris XV-c XXXVI.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae humilis inservitor Cornelius Scepperus

Reverensissime Pater, Domine observandissime.

Tuus Saxokarlus et terras, et maria irrequietus oberrat, nec usquam requiem hactenus invenit. Bona tamen valetudine tuus est animo et corpore quantiscumque et Tuae Reverendissimae Dominationi salutem ac omnia feliciora apprecatur.

Reverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Culmensi, administratori Pomesaniensi et coadiutori Warmiensi, domino et patrono imprimis observando

Salutem cum promptissimo inserviendi animo. Reverende Pater, Domine et Patrone perpetuo observande.

Quando communis amicus, dominus Cornelius Scepperus, nactus commodum tabellarium ad Reverendissimam Tuam Dominationem de his, quae apud nos aguntur, copiose scribat, nolui commitere, quominus Tuae Reverendissimae Dominationi meam etiam observantiam paucis testatam relinquerem. Valeo, utcumque diuturnior tamen aegritudo vires corporis ita afflixit, ut eas in integrum reparari vix sperem, immo imminens iamiam senectus fiduciam minuat. Animus quidem promptus est ad inserviendum, verum, ut corpus eos, quos olim pertulit aut etiamnum subire paratum est, labores toleret, id vero naturae negatum. Utuntur tamen mea fideli, si non utili, opera in variis legationibus caesarea maiestas et serenissima regina, atteruntur subinde vires, nec tamen est, qui imbecilitati aut inopiae meae hactenus prospexerit. In diem more apostolorum vivo. Assecutus sum vigore precum regalium canonicatum et prebendam in maiori ecclesia Moguntina, sed tot sunt detrimenta in solutione statutorum capituli, in deductione stemmatis, in annis carentiae, quos vocant, ut certum inde fructum longo posthac tempore sperare vix liceat. Verum, quicquid sit, equo omnia animo fero, cum benignitas Dei me, licet exulem, inter honoratos tamen alit et fovet, quorum praecipuus est dominus Cornelius Scepperus, cuius nisi consilio et benevolentia plerumque reficerer, iampridem periissem. Scriberemus quidem frequentius, sed iniquitas temporum non patitur. Sumus tamen, erimus perpetuo addictissimi Reverendissimae Tuae Dominationi, quam benignissimus Deus diu incolumem et perpetuo felicem conservare dignetur.

Ex Bruxella, decima nona Decembris anno 1537.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis addictissimus ex toto pectore inservitor Godscalcus Erycus Saxokarlus

Reverendissimo et illustrissimo Domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Varmiensi etc., domino tamquam patri honorandissimo

sit somnolentia nostra, pleraeque regiones praeter Hungariam testabuntur. Neque vero spes est melius successura omnia, nisi communis principum accedat consensus, eorum praesertim, quibus incumbit ex officio et vires sunt, ut non se modo provinciasque suas, verum et vicinos tueantur. Quare, si hanc curam ex parte regni vestri susceperis in te, cum existimationem de te habeamus talem, qualem meretur vita tua, summo cum honore regis tui et regni, tui autem cum celebritate nominis transacta, facile nihil non persuadebis redundaturum ad commoda reipublicae et conterraneis tuis pariturum salutem. Da igitur operam, ut venias, abunde tunc erit, quo de colloquamur.

Gratianus Hispanus gener tuus luctatur cum valetudine et puella, vir alioqui doctus et non male gratiosus. Scio, quid reverendissimus dominus archiepiscopus Lundensis et Constantiensis, orator caesareus generalis, tecum de eius negotio privatim egerit. Facies tamen paterne, si filiam, quamvis iniussu tuo nuptam, prosequaris paterno amore memor necessitate magis quam voluntate ipsius connubium contractum esse. Qua etiam de re volui ad te scribere.

Caesar noster in fine huius mensis futurus est Baionae in Gallia. Cui progressi sunt obvii filii duo regis Christianissimi una cum conestabili et nobilitate universa Gallica.

Iacobum hunc commendatum habe. Et feliciter vale, Domine et Pater, vere et ex animo pater.

Bruxellis, die XIIIII-a mensis Novembris anno Domini MDXXXIX.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Tuae humilis inservitor Cornelius Scepperus

Letter of Godschalk Ericksen (added on the margin):

Reverendissimo Domino et Patrono optimo Godscalcus Saxocarlus se ex animo commendat.

Designata mihi erat iampridem legatio in Hungariam ad curandas res privatas serenissimae reginae nostrae Mariae etc. Molestum mihi sane videbatur ad gentem mihi ignotam nullaque familiaritate aut amicitia devinctam proficisci, nisi me magnopere in spem meliorem revocasset Reverendissimae Tuae Dominationis propinquitas. A qua non solum in ea peregrino, non solum litteris confirmari amicum, sed et auctoritatem maiorem apud eos homines, quibus Tuae Reverendissimae Dominationis nomen, ut in toto terrarum orbe, celebre satis est, consecuturum me sperarem. Dilata est mea profectio haec in adventum caesareae maiestatis. Ubicumque futurus sum, Tuae Reverendissimae Dominationis Saxokarlus et servitor futurus sum ex animo et viribus.

De ceteris, quae apud <nos>, dominus Cornelius Scepperus communis amicus copiose scripsit.

Reverendissimae Tuae Dominationi diuturnam opto vitam et felicitatem perpetuam etc.

Saxokarlus

Reverendissimo et excellentissimo Praesuli et Domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Varmiensi etc., domino et patri ex animo honorandissimo et observandissimo

Reverendissime et excellentissime Praesul, domine et pater honorandissime et observandissime.

Ex Germania reversus, ubi apud lantgravium Hassiae nonnullosque alios, atque adeo apud reverendissimum et illustrem electorem Coloniensem, bonum illum senem, qui celebrem de te memoriam fecit, ad aliquot haesi menses, inveni binas litteras tuas non adeo pridem illuc perlatas de mense Augusto. In alteris mentio facta fuit de tribus vasis cerevisiae Gedanensis, quae una mittebantur ex dono Reverendissimae Dominationis Vestrae, in alteris de cornibus et ungulis onagrorum, quae manserant in manibus Ioannis Ernesti de Esens, donec sciret, quorsum illas mitteret. Ad quas ut breviter respondeam, pergratum fuit intelligere, quod adhuc salvus et incolumis ageres, estque hoc nomine tributum (ita tu vocas) optabile. Quod ad cornua et ungulas attinet, scripsi confestim ad illustrem dominum de Grandvella, ut certiorem me redderet, quorsum huiusmodi missa esse vellet. Is autem non multo post rescripsit optare, ut dentur in manus Ioannis de Borgoingne, tempore nostro metatoris hospitiorum caesaris et usurarii insignis, qui et nunc eandem palaestram strenue exercet Andtwerpiae. Quod et factum curavi. Addidit idem illustris Grantvellanus litteras responsivas ad tuas, quas una cum iis ad Dominationem Vestram Reverendissimam mitto.

Cervisia autem commode venerat Brugas, quo tempore regina Maria ibi diversabatur. Quae et ipsa de eadem bibit, et bibendam propinavit uxori principis de Chimay origine Gallae, sorori reginae Scotorum, quae cerevisiam numquam prius biberat. Addidit autem eadem regina hoc esse vinum Danicum, quo eulogio mota praefata princeps bibit, sed cum nausea, ut ad insuetum potum. Sit autem illis insuetus, at nostris palatis gratissimus est. Arbitrantur etiam plerique inesse illi vim medicam laxativam et stomachalem, idque ex asara baccara aut ex lauri bacchis, quas infundi putans, quo modo profuit uxori meae in tussi, qua iam menses aliquot laborat ex infrigidatione, itaque de ea summas habeo gratias.

Ut autem contextum rerum nostratium scias: caesar sub ultimum mensis Iulii absolvit conventum Ratisbonensem bona de se fama et opinione relicta apud bonos contenditque in Italiam, quo cum venisset, nuntiata est clades, quam Christiani ceperunt ad Budam non abs exspectatione prudentum, quandoquidem dissidentibus Germanis et nihil serium adversum Thurcas decernentibus metui ea poterat numero nostrum non adeo magno et pestis contagione infectis plurimis. Ibi tum patuit Thurcarum fides in servandis promissis fratri Georgio, Valentino Thureck aliisque.

Neque multo post caesar cum classe sane numerosa profectus est in Aphricam ad expugnandam urbem Alger aliquotque alia loca piratica a Thurcis et Mauris occupata. Quae classis habuit naves onerarias supra ducentas, triremes septuaginta et magnum numerum minorum navigiorum: myoparonum, celocium, lyburnicarum, militem autem supra XXX-m. Expositis autem in terram militibus atque urbe iam oppugnari coepta, vicesima quinta Octobris oborta est validissima tempestas, quae aut disiecit, aut submersit plusquam octoginta naves et quattuordecim triremes. Itaque magno in periculo constitutus caesar, cum nullos haberet commeatus, quippe qui biduo tantum ante tempestatem obortam in terram descenderat tantumque in extrahendis bombardis et armis elaboraverat, ut de commeatu minimam curam habuerit, collegit, quas potuit, naves, quibus imposito milite (nam ex milite paucissimi interierunt, sed clades sociorum navalium et remigum maior fuit, ut ex quibus interierunt ad duo circiter milia) alias quidem in Italiam, Siciliam, Sardiniam, alias in Hispaniam ire iussit. Ipse cum triremibus aegre adversum tempestates conflictatus tandem venit Bugiam, qui Aphricae portus est, et viginti post diebus ad Maioricam atque inde Carthaginem Novam Hispaniae, ad quem locum principio Decembris applicuit. Nunc autem agit Vallisoleti, ubi rursus init consilium de iteranda expeditione in Aphricam nullo neque periculo, neque damno permotus.

Aulici nostri maiorem partem impedimentorum et equos, uti aiunt, fere omnes amiserunt, sed vita omnibus rebus carior servata non magni aestimant reliquorum iacturam. Ex navibus, quae disiectae fuerunt, nonnullae redierunt salvae, plurimae sunt submersae aut in terram impactae.

Hae duae sunt clades, quas permittente Deo res Christiana uno anno accepit. Idem Deus resarcire omnia melioraque facere poterit. Hoc tamen magni ducendum, quod alicuius nominis vir nullus interiit. Cornelius a Segherscappelle, frater uxoris meae, cum submersus crederetur, incolumis tandem, sed nudus venit Barcinonen. Plerique vener[unt] Genuam, alii Neapolim et Caietam, de quibus certiora nuntia exspectamus. Hic decretae fuerunt supplicationes pro felici reditu maiestatis ipsius in Hispaniam, nam vita ipsius est nobis plusquam necessaria, dici enim non potest, quibus cuniculis undique oppugnemur a potentissimo vicino. Is superioribus diebus ad se vocavit ducem Lothoringiae in ducatum Burgundiae ibique ab eodem impetravit, ut sibi traderet regionem quamdam nomine Chastenay, quae est ducatus Barensis ad flumen Mosam, valde opportuna ad invadendum ducatum Luxeburgensem et episcopatus imperii Germanici Tullensem, Metensem, Virdunensem, postea et Trevirensem, et Leodiensem, et Coloniensem. Quae non intelliguntur a caecis illis Germanis, quorum imperium video perditum iri et tralatum in aliam gentem, qualiscumque ea erit, quam Deus est selecturus. Ita regnum Francorum cotidie fit auctius eiecto duce Sabaudiae, diminuto duce Lothoringiae, vocato in societatem duce Cliviae, sollicitatis longe plurimis Germanorum et venali facta tota ipsa nobilitate et plebe praeter admodum paucos. Nos interim fortunas et sanguinem contra Thurcas exponimus et domi periclitamur. Quin et audimus iis diebus sparsa esse quaedam opprobria adversus optimum caesarem, quasi ipse esset, qui perditum iret rem Christianam, et non potius ii essent, qui crudelissimum hostem in viscera Christiani orbis invitant. Sed quid faciemus iis iniquissimis temporibus? Opto sane frequenter procul esse ab omnibus negotiis, si modo cuiquam tam felici esse posse contingeret in hac vita, et mirifice probo institutum tuum, si non perpetuo, at aliquanto sane tempore duraturum.

In regno Francorum maxima iterum est auctoritas admiraldi sive praefecti maris, qui triennio fere laboravit de summa rerum hostem habens summa potestate virum ex domo Montemorenciaca, conestabilem, ut vocant. Qui nunc favore regis eorumque, qui prius amicissimi erant, destitutus, quamquam maximis in clientelis et opibus, miseram tamen dicendus est vitam agere dolenda profecto sorte, est enim vir amans pacis et boni iudicii in rebus gerendis. Insignis huius et subitae mutationis causam referunt in mulierem quandam, quae apud regem omnia potest. Haec auget et deprimit quoscumque libitum est, ne liberis quidem regiis exceptis, in quos non timet exercere auctoritatem, quo exitu, incertum. Mutationis autem huius tam magnae inter amicissimos prius caesarem regemque Francorum nullam aliam causam possum allegare, quam Dei iudicium, qui ita urgentibus peccatis nostris principes istos armat in perniciem populi. Non est dictu facile, quam multa hominum milia absumpserit hac proxima aestate praeterita pestis, quae grassata est per Germaniam, neque minus absumpturus est gladius, qui imminere videtur. Scio, quae vulgo allegantur, communia scilicet illa: detentionem ducatus Mediolanensis, regni Navarrae et similia, sed haec prudenter omnia perpendentibus non sunt pro praecipuis causis habenda.

Plus multo est, quod agit spes nimirum occupandi et ex Germanis asserendi imperii ad Gallias. In quod opus, si Herculem iuranti crederes, possem promittere tibi et asserere nullum fuisse regem multorum saeculorum memoria, qui maiores magisque serias artes ad eam rem impenderit maioribusque sit arietibus usus ad confringendam hanc simulati imperii machinam. Principio omne regnum (quod Christus dominus et salvator noster ait) in se divisum desolabitur. At regno Germanorum quid magis divisum esse potest? Inque eam rem quae maiores potuerunt artes adhiberi, quam quae per praefatum Francorum <regem> sunt adhibitae? Neque nominare eos opus est, qui se ipsius iuramento devotionique obstrinxere, cum palam publiceque sint noti eoque se nomine veluti glorioso, quod contra decreta suorum suaque, contra sanguinem proprium, contra patriam arma assumant, passim vindicent.

Deinde imperiorum finem vidimus semper contigisse, quando potentior hostis advenit. Ita bello ab Assyriis ad Moedos, a Persis ad Macedones, ab iis ad Rhomanos, a Rhomanis ad barbaros devolutum est. At nunc urgent duo gravissimi hostes: Turca ab oriente palam summisque viribus, Francus ab occidente periculosius. Quid, quod ipsi inter se divisi et, si verum dicere liceat, imbelles etiam, neque arma, neque virtutem maiorum magna ex parte retinent enervati deliciis et vix umbratili militiae sufficientes? Adeo omnia in deterius vergere videmus, brevi tamen periculum faciemus seriae ipsorum determinationis, quandoquidem dies Spyrae indictus est, in quo fama est quaedam a Gallis adversus caesarem proposita iri, quae forte a nonnullis osoribus boni publici accipientur aequis auribus, et instant tempora opportuna ad bellum gerendum. Nos hic, cum audiamus multa huiusmodi obversenturque oculis cotidianae insidiae, cogimur in commune consulere. Eaque de causa iis diebus conventum habuimus praemonentes nostros, ut in eventum sint parati ad excipiendos hostes, si qui vim illis inferre parabunt. Id, quod eos facturos speramus.

Superioribus diebus missus est quidam ex secretariis caesareis ad illustrissimum Christianum ducem Holsatiae, qui se gerit pro rege Danorum, ut indutias, quae iam prope exspiraverant, cum eodem Christiano prorogaret. At ille non obscure declarans studium sibi tranquillitatis publicae esse exiguum et, quod vulgo constat, ab aliis persuasus nescio quae praetendit eamque ob rem ad nos reversus est idem secretarius.

Feruntur et arma a Sweto parari et ipso iam pertracto in partes. Quae cum hic audita essent, missae sunt ad serenissimos reges tuos et ad nonnullos principes civitatesque maritimas litterae, quibus aperte significatur, si in hoc proposito nullas admittendi inducias Holsatiae dux persaeveraverit, fore, ut nullas hic merces, nulla commercia ex quibusvis locis maritimis Germanici limitis simus admissuri nullasve ex nostris navibus eo navigare sustineamus. Id, quod an ex utilitate publica futurum sit, iisdem ipsis perpendendum relinquimus. In hoc iam statu iam res nostrae sunt.

Veniam ad privatas. Godtscalcus noster Saxocarolus post cladem apud Budam, cum esset in montanis Hungariae et bonis serenissimae reginae, quae ibidem habet, fideliter superintenderet, ab incolis tandem sibi metuentibus a Thurca rogatus est recedere, ne praesentia sua, et quod caesareus esset ibidem orator, exacerbaret animos Thurcarum et ad graviorem iniuriam miseris inferendam invitaret. Itaque et ipse, et Bartholomeus Hallerus frater domini Wolfgangi, et Nicolaus Olahus satis opportune e montanis illis urbibus egressi, cum periculo quidem, sed manus tamen Thurcarum omnia circumquaque vastantium evasere. Olahus apud serenissimum Rhomanorum regem permansit, Hallerus Nurimberghae. Godtscalcus ad nos magno meo cum gaudio reversus sanus et incolumis pro aetate, quae iam cotidie fit nobis auctior, degit seque Reverendissimae Dominationi Vestrae ex intimo animi affectu commendat.

Reverendissimus archiepiscopus Panormitanus a negotiis aulicis remotus bonam agit vitam Brugis, ubi praepositus est Divi Donatiani, et non semel a me petiit, ut veteris consuetudinis nomine tibi salutem fraternam impartirer.

Dominus Georgius ab Austria ab olim episcopus Brixinensis, post mortem autem cardinalis Leodiensis factus archiepiscopus Valentiae Hispanicae neque multo post a domino Cornelio de Zevenberghe, qui in Leodiensem successit episcopatum, adoptatus coadiutor, cum hac aestate ex Hispaniis per Gallias iter faceret, omnia tuta et secura arbitratus, iussu regis Francorum captus est atque ex uno carcere in alium cotidie transfertur nequiquam proficientibus precibus amicorum aut intercessione pontificis maximi. Captivitatis causam allegat idem rex, quod non multo ante duo ipsius familiares, Caesar scilicet Fregosus et Anthonius Ryncon, dum secundo Pado deveherentur, a nonnullis intercepti et, ut fama est, occisi sint. Quod factum ipse caesari, hoc est caesareis ministris, qui in ducatu sunt Mediolani imputat, nam caesar tunc Ratisbonae erat neque quicquam de huiusmodi ministris, qui ad Thurcam proficiscebantur, scire potuit. Sed neque, si veritatem liceat expendere caesareis ministris, possibile fuit quicquam de illorum adventu rescire, cum ipsi ex Thurino praemissis flumine terraque impedimentis et familia, famam adhaec spargentes, veluti et ipsi inter suos essent, seorsum sumpta navicula unius diei itinere suos sunt prosecuti, ubi non procul a Papia in latrones, qui temere in una navi confluxerant ad septem usque viros, inciderunt. A quibus in vicinam perducti silvam, quorsum devenerint, usque in hunc diem serio ignoratur, nisi quod fama constans est occisos esse. Sed iste quidem praetextus est detentionis praefati reverendissimi archiepiscopi Valentini. Re autem vera detentionis causa est, quod speratum sit a quibusdam, si detineretur, fore, ut populus civitasque Leodiensis insurgeret adversus hunc Zevenberghanum, postquam is sacris initiari non studet, utque ipsius in locum alius quidam ex familia Arembergensium, coniunctus affinitate cum defuncto cardinale et apud Francos gratiosus sufficeretur isque postea Gallorum et Cliviensium partes adversum caesarem hasque provincias tueretur. Itaque adhuc super iis tractatur, illis ut ad se pelliciant, nobis ut in fide constantem conservemus provinciam.

Dominus Maximilianus ab Egmonda comes de Buren et Yselstein recte valet versaturque nunc in Frisia conservandis illis regionibus intentus.

Ioannes comes Orientalis Frisiae frater Ennonis defuncti ducta uxore una ex filiabus nothis caesaris Maximiliani diu quidem apud nos fuit, post fratris autem sui mortem in Frisiam reversus a nobis in dies exspectatur praeficiendis nonnullis regionibus harum ditionum trans Mosam constitutis.

Iunior de Gasebeque, dominus de Heulle, Fridericus a Melun prospere adhuc agunt.

Illustris dominus a Prato iis diebus filio suo uxorem dedit unam ex filiabus illustris quondam domini de Beveris, optimi amici utriusque nostrum. Is a Prato podagra graviter cruciatur.

Dum haec scribo, nuntiantur gravia ex Hungaria, Thurc[as] scilicet valida manu regnum id ingressos, non tam ut destrua[nt], sed ut totum occupent. Nuntiantur et vera de Marano, quod oppidum ad Hadriaticum est, captum scilicet esse proditione nonnullorum, idque per ministros regis Francorum, quod nec ipse diffitetur. Addit eosdem ministros sibi id offerre et, nisi recipiat, quaesituros alium (intelligunt Thurcam), qui libenter id sit assumpturus.

Vide, in qualia tempora incidimus. Quae si bene perpendamu[s], inveniemus hoc regimen sive rempublicam, quae vocata magis est quam fuit Christiana, vix ullo tempore fuisse magis vicinam exterminio. Scio Christum habiturum suos per orbem terrarum etiam inter Thurcas et Tartaros, et si quae aliae sunt immaniores gentes, sed de regimine sive republica loquor, quae iactat sese tota Christiani nominis professione. Eam dico vix umquam magis periclitatam fuisse.

Sane in regnis Aquilonaribus erasus est ex pectoribus hominum Crucifixus neque minus in multis Germaniae partibus. Horrenda, quae cotidie dicuntur de Anglis, faciunt, ut verear, ne et illic ullo sit loco. Nihil dicam de nobis, qui nihilo meliores tantum lucra et usuras captamus deliciis assueti et luxu imbelles. Apud Francos adeo dissolutus est clerus, de capitibus loquor, ut timere cogar, ne parum sit ovibus consultum. Non est, quid de regnis Hispaniarum apud te, cui notissima sunt, dicam. Ipsae novae regiones in altero paene orbe inventae, quod dolenter refero, imbuuntur caeremoniis magis quam bonis praeceptis. Hungariam ex maxima parte amisimus. Istic non reor multo magis esse pios magnates, vulgus autem, ut alibi, indoctum et rude, cui parum sinceriter sit insinuata professio nostra. Sed omisisti, inquies, de Italia atque adeo de orbis capite Rhoma dicere. Utinam, quemadmodum multis rebus Italia anteit ceteras regiones, ita fide quoque praestaret. Quid superest igitur, nisi ut Deum rogemus, ut nos e numero electorum non excludat?

Domini Wolfgangus Haller et Lazarus Tucher sese plurimum commendant Reverendissimae Dominationi Vestrae. Idem dominus Wolphangus tres habet ex uxore filias et adhuc illam habet gravidam. Haec scribo Bruxellae absente uxore, quae Brugis mansit una cum duabus filiabus, quarum, quae ex priore viro fuit, brevi, ut spero nubet. Filius meus nunc annos natus novem instituitur hic in rudimentis primis apud virum religiosum en morigeratum.

Bacularius noster senior tandem pertaesus aulae, nactus sacerdotiolum non sufficiens ad se alendum recepit se Lovanium ibique in studio perseverans exspectat legitimum tempus, quo recipere poterit fructus praebendae in Traiecto Inferiore, quam vigore precum imperialium est assecutus. Levinus Panagathus est ex fecialibus caesaris eumque secutus in Aphricam et Hispaniam. Luctatur adhuc cum paupertate.

Ex aulicis senioribus pauci sunt apud caesarem atque haud scio, an alios noscas, praeterquam dominum de Courrieres et Montfalconetum, nam dominus comes de Reux magnus oeconomus caesaris, gubernator est apud nos Flandriae et Arthesii. Dominus de Bossu quamquam acerbissime torquetur podagra, caesarem tamen per aequa et iniqua comitatus est. Filius domini Guilielmi a Roghendorff defuncti nunc comes de Roghendorff duabus uxoribus vita exutis, iuvenis ipse adhuc superioribus diebus ad nos venit. Quid venetur, nescio. Moribus est aulicissimis, diceres ad aulam natum.

Eustachius Alleopagus tuus, de cuius eruditione quid sentiam, expressi aliis meis litteris, Lovanio migravit Lutetiam Parrhisiorum illustre de se relinquens nomen facilitatis et modestiae. Si quid ad eum volent amici, poterit medio Reverendissimae Dominationis Vestrae ad me mitti, nam qualiacumque erunt tempora, semper habituri sumus viam, qua litteras tuto possimus ad huiusmodi non suspectos transmittere.

Here starts the letter added by Godschalk Ericksen

Superveni, cum communis amicus dominus Scepperus a complenda hac pagina in aulam avocaretur. Memor itaque Reverendissimae Tuae Dominationis erga me benevolentiae veteris indignum me admissurus videbatur, si non vel tantillo scriptionis officio meam erga Tuam Amplissimam Dignitatem perpetuam testarer observantiam et amici operas in complendis chartis levarem.

Scripsit ille (non dubito) de rebus singulis tam publicis, quam privatis exacte satis. Quod superest, ego et meo sedulo, et multorum illustrium virorum, in quorum convictu tui frequens et honorifica sit mentio, nomine Dignitati Tuae Amplissimae perpetuam accessionem, incolumitatem praeterea diuturnam et felicem vitam ex animo optamus. Inflammat nonnumquam hanc tui memoriam, licet in cordibus nostris numquam tepentem, submissum quotannis calcar, beatam illam Iopensem cerevisiam dicere volo, quae ut aliorum palato arrideat, non magnopere laboro, Saxokarli tui gustui abunde satisfecit.

Ego iam multo confractus membra labore sacerdotium die noctuque meditor. Canonicatum habeo Maguntinensis ecclesiae, sed quia non possum stemma meum ex Holsatia et Dania adversante duce Holsatie Maguntiam deducere, a fructuum illius perceptione prohibeor. Beneficio etiam reverendissimi domini Lundensis et Constantiensis preces regales Ferdinandi etc. ad reverendum dominum episcopum Leodiensem habeo, quarum etiam vigore canonicatum ecclesiae Leodiensis acceptavi, sed modernus Leodiensis episcopus Dycgravius Sevenburgensis puero in contemptum precum regalium providit, contra quem Romae in auditorio Rotae ius experior.

Si hic mihi canonicatus Leodiensis, uti spero, iure addicetur, decrevi eo omnino loci mihi quietem deligere, habeo enim beneficio sacrae caesareae maiestatis pensionem annuam octingentorum florenorum Carolinorum ex abbatia sancti Nicolai prope Furnas Flandriae, quae ad rem domesticam honestius formandam non modicum praestabunt auxilii. Et quoniam animus meus Reverendissimae Tuae Amplitudini addictissimus est et perpetuo manebit, volui quoque, ut fortunae meae et opes, qualescumque sunt, innotescerent et tibi ac tuis expositae essent.

Nondum manum extremam imposueram his litteris, quam certe neque nunc libens impono, cum in aulam sum vocatus, ubi iussum commissumque mihi, ut die crastina per postas proficiscar Spyram. Reversus domum inveni domini Godtscalci additiones sive glossemata iis inserta, quae scio tibi fore gratissima. Ideoque id tantum addam me eum esse, qui perpetuo agnoscam benevolentiam erga me tuam. Ita me is adiuvet, qui potens est nos simul adhuc in hac vita sistere, quod tam non est alienum rebus in deteriora vergentibus, quibus quantulamcumque operam meam impendere semper sum paratus.

Fratribus et sororibus, amicisque tuis ex me plurimam salutem dicito feliciterque vale, mi ex animo observandissime pater.

Bruxellae, die XXX-a mensis Ianuarii anno Domini MDXLII more Romano.

Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae humilis inservitor et filius Cornelius Scepperus