Mowy i memoriały – wprowadzenie
Wiedza o aktywności Jana Dantyszka na polu dyplomacji opiera się przede wszystkim na jego obfitej korespondencji. Zachowały się jednak także zapisy siedmiu mów mów poselskich Dantyszka oraz piętnastu składanych przez niego na piśmie memoriałów, zwanych też czasem suplikami.
Teksty te skierowane są przeważnie do cesarza Karola V. Jedna suplika adresowana jest do kanclerza cesarskiego Mercurino Gattinary. Znamy także fragment (początek) mowy, w której polski ambasador zwraca się do króla Anglii Henryka VIII, krótkie przemówienie Dantyszka jako posła króla do stanów pruskich zgromadzonych na sejmiku Prus Królewskich oraz mowę, którą wygłosił jako biskup chełmiński do Rady Pruskiej.
Jeśli pominąć dwie nieco odmienne w swoim charakterze mowy skierowane do sejmiku (1509) oraz do Rady Pruskiej (1534), zakres chronologiczny omawianych tekstów pokrywa się z okresem samodzielnych misji dyplomatycznych Dantyszka i obejmuje lata 1519 – 1532. Nie oznacza to jednak, że dysponujemy materiałem kompletnym – zebrane tu kilkanaście tekstów to zaledwie ułamek intensywnej działalności, poświadczonej w listach. Teksty te zachowały się w ogromnym rozproszeniu – częściowo w postaci brulionów i własnych kopii w archiwum Dantyszka, częściowo w tzw. Tekach Górskiego – zespole korespondencji i akt kancelarii królewskiej, dokąd trafiły jako załączniki do przesyłanych regularnie przez Dantyszka listownych sprawozdań. Zapis jednej z mów zachował się w archiwum Habsburgów. Historia nie oszczędzała archiwum Dantyszka, które przechodziło skomplikowane koleje losu. Teki Górskiego także nie są obecnie kompletne. Część tekstów znamy wyłącznie z kopiariuszy Acta Tomiciana. Źródła rękopiśmienne do mów i memoriałów są obecnie przechowywane w dziesięciu różnych archiwach i bibliotekach na terenie Polski, Austrii i Szwecji.
W przypadku niektórych mów i memoriałów obok tekstu Dantyszka źródła przekazują także odpowiedź, zapisaną najczęściej własnoręcznie przez kanclerza Mercurino Gattinarę, dwukrotnie zaś przez sekretarza Karola V i bliskiego przyjaciela Dantyszka Alfonso de Valdesa. Odpowiedzi na memoriały były wpisywane w specjalnie w tym celu pozostawionych przerwach pomiędzy kolejnymi akapitami, odpowiedzi na mowy natomiast – pod całym tekstem. Teksty odpowiedzi wyróżniono w edycji kursywą.
Anna Skolimowska