Listy łacińskie Dantyszka – wprowadzenie

Dantyszek pisywał listy po łacinie i po niemiecku. Zachowało się 781 jego listów łacińskich i 916 niemieckich. Istnieje wprawdzie wzmianka o nieznanym nam liście w języku polskim (IDL 6514), zachowały się także dwie kopie kancelaryjne listów w języku hiszpańskim (IDL 3806, IDL 3807), są to jednak przypadki marginalne.

Listy łacińskie kierował Dantyszek przede wszystkim na dwór polski oraz na dwory europejskie, do humanistów, uczonych i duchowieństwa, podczas gdy po niemiecku pisywał do rodziny, mieszczan i niemieckojęzycznej części szlachty pruskiej, do członków elity finansowej (bankierów i ich agentów) oraz na dwory książąt niemieckich.

Pierwszy znany list łaciński Dantyszka pochodzi z roku 1515. Wśród listów z okresu jego podróży dyplomatycznych (1515-1532) zdecydowanie przeważają łacińskie, jakkolwiek z faktu, iż dość regularnie otrzymywał listy niemieckie mozna wnioskować, że odpisywał na nie w tymże jezyku.

Proporcja ta zmienia się wyraźnie na korzyść listów niemieckich po uzyskaniu przez Dantyszka biskupstwa warmińskiego (1537-1548), co jest niewątpliwie związane z koniecznością większego zaangażowania się w lokalną politykę pruską.

Źródła prymarne do listów Dantyszka z lat podróży dyplomatycznych to przede wszystkim kopie kancelaryjne z jego archiwum oraz czystopisy zachowane w kancelarii królewskiej Zygmunta I (tzw. Teki Górskiego). Zdecydowanie mniej zachowało się czystopisów skierowanych do korespondentów niezwiązanych z polskim dworem. Mamy też nieco późniejszych kopii. Wśród źródeł z okresu, kiedy Dantyszek sprawował urzędy biskupie w Prusach, dominują bruliony i kopie kancelaryjne.

Uwagi o języku listów łacińskich Dantyszka z roku 1537 opublikowane zostały we wstępie do tomu I.1 serii Corpus Epistularum Ioannis Dantisci. Ponieważ pewne cechy języka, podobnie jak cechy zapisu, zmieniają się w czasie, bardziej ogólne wnioski dotyczące tych tematów zostaną sformułowane po opublikowaniu całej pierwszej części serii, która obejmuje listy łacińskie Dantyszka. We wstępie do tomu I.4 tejże serii planowana jest publikacja opracowania, dotyczącego funkcjonowania kancelarii Dantyszka jako biskupa warmińskiego.

Anna Skolimowska