Letter #727
Cornelis DE SCHEPPER to Ioannes DANTISCUSChambéry, 1531-12-16
English register:
De Schepper has spent a few days in Chambéry, where he has held discussions with the Duke of Savoy [Charles III]. He found the Duchess [Beatrice of Portugal] quite civilised.
The outcome of the case [the armed conflict between the Swiss Protestant and Roman Catholic cantons] was as expected. After the double defeat the people of Zürich have forced the magistrates to conduct peace negotiations.
De Schepper gives a summary of the peace treaty between the five Catholic cantons and Zürich that was concluded on 16 November 1531. The five cantons were initially reluctant to conclude peace with Bern. Eventually a treaty was concluded on 24 November in the presence of the ambassadors of France, Savoy, Ernst Margrave of Baden, the Duchess of Longueville [Jeanne de Hochberg] and the three cantons that had remained neutral. The conditions are largely the same as those for Zürich. The differences are listed by De Schepper.
On 4 December there was an uprising of the common people in Bern, in which additional demands were made. As the turmoil continues, it is believed that peace will not last.
De Schepper will travel to Milan, and then return to the Emperor [Charles V]. He gives instructions on forwarding their correspondence.
| received Brussels, [1531]-12-30 Manuscript sources:
Auxiliary sources:
Prints:
| ||||||||||||||||||
Text & apparatus & commentaryPlain textText & commentaryText & apparatus
AAWO, AB, D. 3, f. 62vReverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Culmensi, serenissimi Poloniae regis oratori, domino tamquam orig. tanquam⌈tamquamtamquam orig. tanquam⌉ patri honorandissimo
AAWO, AB, D. 3, f. 61rSalutem plurimam.
Tandem incolumis perveni Chamberiacum Allobrogum, ubi regia est ducum Sabaudiae. Ibi aliquot dies substiti, ut cum duce tractarem. Inveni prudentem principem et aptum ad res, et qui me singulari humanitate prosecutus orig. prosequutus⌈prosecutusprosecutus orig. prosequutus⌉ est. Cum ducissa subinde locutus orig. loquutus⌈locutuslocutus orig. loquutus⌉ sum estque valde benignis moribus et decentibus. Credo exuisse Lusitanismum, cum mari deferretur ad coniugem. Quod ad res attinet, sicut vaticinabare, ita evenit. Nam post acceptam geminam cladem vulgus Tigurinorum misit legatos ad victores recepitque sese defecturum ad illos aut inducturum dominos ad pacem componendam. Proinde coactus est magistratus pacisci. Summa vero condicionum orig. conditionum⌈condicionumcondicionum orig. conditionum⌉ inter quinque cantones, scilicet Lucernanos, Urios, Schwytz, Underwallden et Zug, et Tigurinos haec est:
1.[5] Quinque cantones et ipsorum confoederati, scilicet Walli olim Seduni et Veragri servabuntur a Tigurinis in vera indubitata Christiana fide in suis locis sine disputatione et argumentis. Similiter Tigurini in sua fide permittentur vivere a quinque cantonibus. Auxiliares utriusque partis concluduntur in foedere exceptis aliquot paucis vicis, quos noluere quinque cantones suscipere in gratiam, sed castigationi suae reservant, quae tamen debeat esse moderata sive punitione sive iure.
2. Utraque pars fruetur antiquis privilegiis et dominiis ab olim habitis.
(Qui est magnus articulus, nam Tigurini ut fortiores ademerant ms 2 cantonibus,
ms 1 canton[i]bus text damaged⌈cantonibusms 2 cantonibus,
ms 1 canton[i]bus text damaged⌉ medias partes vicorum et oppidorum, quas prius cum illis habuerant communes ex vi primi foederis initi.)
Sed si qui sunt utrimque, qui volunt vivere in nova fide aut in veteri, permittantur illaesi orig. illesi⌈illaesiillaesi orig. illesi⌉. Bona ecclesiarum non tam praedicantibus, quam aliis sacerdotibus dividentur. Nemini probro erit sic vel sic credidisse.
3. Servabitur antiquum compromissum initum inter cantones a maioribus ipsorum, dum primo se vindicarunt orig. vendicarunt⌈vindicaruntvindicarunt orig. vendicarunt⌉ in libertatem,
(id quod Tigurini et ms 2 Bernen(ses),
ms 1 Ber[...] paper damaged⌈Bernen(ses)ms 2 Bernen(ses),
ms 1 Ber[...] paper damaged⌉ numquam voluere ut fortiores)
et non poterint Tigurini alia dominia vel regimina, quae ad eos non attinent, sibi applicare.
Per hunc articulum excluditur omnis susceptio in tutelam vicinorum oppidorum, quam Tigurini et Bernenses valde usurpare solebant.[8]
4. Omnes contractus cum aliis principibus initos Tigurini rescindunt, similiter et quinque cantones.
5 adscribed in place of crossed-out 2⌈2 5 5 adscribed in place of crossed-out 2⌉. Duo milia quingentos scutos auri receptos a Tigurinis ms 2 participabunt,
ms 1 participabu[...] paper damaged⌈participabuntms 2 participabunt,
ms 1 participabu[...] paper damaged⌉ quinque cantones. Item centum alios. Si compertum fuerit, quod Tigurini ms 2 exuserint,
ms 1 ex[...]serint paper damaged⌈exuserintms 2 exuserint,
ms 1 ex[...]serint paper damaged⌉ ecclesias, abstulerint imagines divorum quinque cantonum, tunc tenebuntur damna reparare. De tribus ecclesiis fatentur, quae sunt ms 2 subditae,
ms 1 subdi[...] paper damaged⌈subditaems 2 subditae,
ms 1 subdi[...] paper damaged⌉ illis de Zug, pro quibus submittunt se determinationi quattuor cantonum Christianorum. De damnis belli post pacem tractabunt. Si non concordaverint, iure agent secundum contentum articulorum compromissi ms 2 veteris,
ms 1 veteri[...] paper damaged⌈veterisms 2 veteris,
ms 1 veteri[...] paper damaged⌉, cuius superius facta est mentio.
AAWO, AB, D. 3, f. 61v6. In actionibus iuris stetur compromisso veteri. Si quis recuset, tenebuntur alii cantones eum, qui ius petit, manutenere et defendere corpore et bonis, prout maiores ipsorum facere sunt soliti.
7. Restituetur utrimque, quod ante initium belli ademptum est. Si non potest, recompensabitur.
8. Captivi liberabuntur utrimque. Si plures sunt Tigurini quam quinque cantonum, prout sunt, qui supererunt, se rediment rationabili pretio orig. precio⌈pretiopretio orig. precio⌉, alii homo pro homine, ut solet, liberabuntur. Cessabit omne odium, iniuria, indignatio, manebit concordia bona, libera profectio cum condicione orig. conditione⌈condicionecondicione orig. conditione⌉, quod de istis praefatis articulis nulla erit argumentatio, disputatio nec dubitatio.
Ac written over Da⌈DaAcAc written over Da⌉tum die Othmari anno XV-c XXXI. Signatum sigillo oppidi Zug ex parte quinque cantonum et Ioannis Esscher von Zurich obersten hauptman ex parte Tigurinorum.
Haec cum Tigurinis acta sunt. Postea aliquamdiu noluerunt quinque cantones cum Bernensibus pacem ferire. Tandem inducti sunt firmataque est pax die Catharinae, exercitus utrimque dimissi. Aderant oratores Galli, Sabaudi, marchionis Ernesti Badensis, ducissae de Longueville et cantonum trium superinscribed in place of crossed-out duarum⌈duarum trium trium superinscribed in place of crossed-out duarum⌉, qui numquam se miscuerunt bellis, scilicet Glaris und Fryburg und Appenzell.
Cuius quidem pacis condiciones orig. conditiones⌈condicionescondiciones orig. conditiones⌉ primae eaedem sunt, sicut cum Tigurinis, puta de fide, de confoederatis et auxiliaribus, de servando compromisso inter cantones, de non acceptandis civibus in tutelam, de rehabendis iis, quae Bernenses sicut et Tigurini ademerunt quinque cantonibus, de abolendis et renuntiandis orig. renunciandis⌈renuntiandisrenuntiandis orig. renunciandis⌉ confoedarationibus exteris. Item de parte 2500 scutorum et haec usque ad quintum articulum foederis. Quintus vero sic se habet:
5. Bernenses dabunt quinque cantonibus propter templa exusta tria milia scutorum auri, 1500 in paratis, alia 1500 Kalendis Februariis pro restitutione imaginum et suppellectilis ecclesiasticae. Quod ad damna belli attinet, post bellum tractabitur secundum iudicium octo cantonum. De actionibus iuris – ut cum Tigurinis et de adempto ante bellum – ut supra.
8. Promiserant Underwalldenses victi Bernensibus 3000 scutorum, quae non solverunt neque solvent, sed litterae restituentur a Bernensibus et frangentur, cessabitque omnis actio Bernensium.
9. Quidam pagi sub dominio Bernensium tulerunt subsidium quinque cantonibus et ob id nihil mali patientur, sed ignoscitur illis.
10. Das die von Bern die von Sassly(!) und Grindellwalder, so si vor jaren vertriben haben, wider zu hus und heim ane alle entgelttnuss
AAWO, AB, D. 3, f. 62r
sollend lassen kommen.
11. Captivi liberabuntur utrimque gratis. Cessabit omnis recordatio malorum, ut cum Tigurinis.
Actum vigilia Catharinae. Signatum sigillo oppidi Zug pro quinque cantonibus et Sebastiani von Diesbach, alltschulltesses und hauptmanns von Bern(n) ex parte Bernensium, et Ioannis de Langach episcopi Davaranchae oratoris Francorum, et Fridli Tollders von Glaris, in namen(n) ir sebs und ir mittherrn(n) und Spruchlütten, mitt dem(m) lutter(e)n anhang, das diss uffgerichtten artickell ane alles arguieren sey etc.
His cum Bernensibus transactis factus est concursus plebis ad Bernam IIII-a Decembris postulatumque est, quod sequitur:
1. Causa fidei nemo deiciatur orig. deiiciatur⌈deiciaturdeiciatur orig. deiiciatur⌉ magistratu, nullus admittatur sine scitu vulgi. Nemo extraneus sit de consilio vel habeat officium castell written over a⌈all written over a⌉aniae.
2. Castellani bonorum ecclesiasticorum sint eorum, qui habitant in locis, ubi bona sunt.
3. Berna oppidum in perpetuum neque acceptet novos cives, neque incipiat bellum sine scitu populi et territorii, alias non parebunt.
4. Ex quo adempta sunt bona ecclesiis, remittatur populo census et non solvat, nisi decimas.
5. Bernenses in actionibus iuris non sit(!) iudex et pars, sed iudicium et causa deferatur ad populum.
6. Unusquisque libere possit audire missam, confiteri et uti sua conscientia sine molestatione Bernensium.
Ad ista nihil responsum adhuc est, adeo ut tumultus sit magnus, et creditur pax rata non futura. Ego ibo Mediolanum, deinde huc redibo et postea ad caesarem, nisi forte interim nova veniat commissio vel aliud occurrat. Cum scribes in Poloniam, sis memor mei. Litteras mitto ad Haller, qui eas ad superinscribed⌈adad superinscribed⌉ uxorem meam transmittere poterit. Si quae litterae ad me venerint, non eas da Camillo, quod proposueramus, sed oratori Sabaudo mittendas ad oratorem caesaris, qui hic est Guthieres Lopis de Padylla. Ille eas commodissime diriget. Reliqua scribam ex itinere.
Commenda me omnibus et tibi praesertim, et vale rectissime.
Ex Chamberiaco Allobrogum, XVI-a Decembris anno XV-c XXXI.
Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae humilis inservitor Cornelius ms 2 Scepperus,
ms 1 [...] paper damaged⌈Scepperusms 2 Scepperus,
ms 1 [...] paper damaged⌉