Letter #2334
Cornelis DE SCHEPPER to Ioannes DANTISCUSVienna, 1540-08-18
English register:
De Schepper describes his mission to Hungary [to King John Zápolya], which was entrusted to him by Emperor Charles and King Ferdinand. He travelled through deserted Vienna and then via Buda and Eger to Gyulafehérvár, where he obtained an audience with King John [Zápolya] with the help of the sympathetic Archbishop of Kalocsa and Bishop of Eger, Franjo Frankopan. Earlier, he received some unfriendly treatment from the castellan of Buda, zupan of Nógrád County István Ráskai. On the way back from Gyulafehérvár, De Schepper fell seriously ill. He was treated in Eger, remaining in the care of Frankopan, who has heard of Dantiscus. De Schepper sees a physical and intellectual similarity between Frankopan and Dantiscus. It is only upon his return to Vienna that De Schepper is replying to Dantiscus’ letter of 22 February [IDL 6839 (letter lost)], which he received back in Ghent, just before departing for Hungary.
He explains his reasons for neglecting the correspondence. He does not treat seriously Dantiscus’ excuses for not attending the Imperial Diet on religious issues. In fact he declares he is willing to face Dantiscus’ displeasure with the hardships of his journey as long as he can see him with his own eyes at this opportunity. He states his belief that religious problems should be resolved by people of Dantiscus’ stature and not by quarrelsome egotists guided solely by their own interests. He complains of a lack of good will and an aversion to change both among the princes who dispossessed the clergy and among the clergymen of the Roman Church themselves. He states that he lost hope that Dantiscus would come when (a month before his departure for Hungary) the Polish envoy [Jan Ocieski] appeared at the court. In his view, this envoy is a man familiar with and experienced in diplomacy, but there is little he can contribute to the matter of the church’s internal reform. De Schepper intended to go to Poland at the time but was discouraged by the news that the King [Sigismund I] was in Lithuania and that Dantiscus was absent from the court.
Earlier De Schepper outlined the situation in the Low Countries. Now he presents the consequences of those events [i.e. the Revolt of Ghent in 1539]. He describes in detail the harsh punishment suffered by the town and its residents. He is pleased that the Emperor put an end to the “stupid liberty” (stulta libertas) of the people of Ghent. Similar popular uprisings also occurred in the smaller towns in Flanders, as in Ninove, and the turmoil spread also eleswhere in the Netherlands, e.g. in Antwerp and Brussels — so the Emperor imposed fines on them.
De Schepper describes the circumstances of Georg Schenck van Tautenburg’s sudden death. Also deceased is the Count of Hoogstraten [Antoine I de Lalaing], extolled in songs but mourned much less than Schenck. The new governor of Friesland is Dantiscus’ friend Maximiliaan van Egmond. De Schepper briefly outlines his person and his current activity. He tried to make Godschalk [Ericksen] governor of Groningen but Queen Mary prefers to use Godschalk’s services in Hungary. There is no telling who will be the governor of Holland; the Lord of Beveren [Adolf of Burgundy] is vying for the office.
De Schepper showed Dantiscus’ letter to the Lord ofe Beveren and Maximiliaan van Egmond; as for other acquaintances and friends, namely Margrave [Antoon] van Bergen, Frédéric de Melun, the Lord of Heulle and van der Gracht, he told them all the news about Dantiscus and conveyed his greetings. De Schepper reproaches Dantiscus for the fact that despite claiming that he very much desires to see his friends, he refuses to undertake the hardships of travel. On the other hand, he understands that Dantiscus’ earlier activity has earned him some rest. He himself, despite approaching old age, cannot enjoy a peaceful life because he keeps being given new duties. He complains about the bad times and the personalities of rulers, comparing some of them to ancient tyrants: Herod, Nero and Domitian.
De Schepper reports fresh news about the death of King John [Zápolya] of Hungary and the Archbishop of Trier [Johann von Metzenhausen], and also about the marriages of the King of England [Henry VIII Tudor]. He mentions the bigamy of the Landgrave of Hesse [Philip].
De Schepper attributes the King of England’s depraved behaviour to the Lutherans’ instigation as they seek support against the Emperor. He laments the godlessness and licentiousness of his contemporaries. He has read and puts high value on Paraenesis [i.e. Carmen paraeneticum ad Constantem Alliopagum], published by Dantiscus and targeted at precisely this kind of behaviour. He calls for prayer for the godless Christian rulers. He polemicises with the false accusations against King Ferdinand published in Germany. He fears that even worse slander could emerge in more distant lands – Spain, Italy or Sicily.
De Schepper once again mentions the marriage of [Diego] Gracián [de Alderete] to Dantiscus’ daughter Juana. He previously did so because Gracián asked him to, having shown him the letter he received from Dantiscus. He outlines Gracián’s motives. He underlines his integrity and other spiritual virtues. He is critical of Dantiscus’ doubts as to Isabel Delgada’s fidelity and therefore his paternity of Juana, especially since Juana looks very much like Dantiscus. De Schepper strongly denies that he had an affair with Isabel. He intercedes for Gracián. He does not know the details of his current situation at the Spanish court; he only knows that he used to be the secretary of the deceased Empress Isabella.
De Schepper denies the rumours concerning his alleged disagreement with the Archbishop of Lund [Johan Weze]. Meanwhile, Weze did have a wrangle with Mathias Held.
De Schepper reports that none of the distinguished officials are left at the Imperial Chancellery. Though the Archbishop of Palermo [Jean Carondelet] is still alive, he is deaf and half-blind. All matters related to Italy, Spain, France and Germany are being controlled with great effort by [Nicolas Perrenot] de Granvelle. De Schepper would like the effects of his efforts to be equally great.
De Schepper notes that, in Poland also, great men, after their death (of which Dantiscus informed him), have been replaced with lesser men, and the King [Sigismund I] can only rely on his own authority. He expresses fear as to whether the young king [Sigismund II Augustus], though extremely well educated and wealthy, will be able to handle future challenges. He raises the issue of the Turkish threat and notes the necessity of putting one’s life on the line in this fight.
De Schepper is horrified at the general tendency towards decline, expressed in a shortage of outstanding and at the same time experienced individuals, the impudence of youngsters, the growing wealth of private persons and the misery of public finance. There is no one who is able to take over public affairs or command of the troops. It is similar in Hungary, in Germany, in the Low Countries, in Italy and in Spain.
De Schepper appeals to Dantiscus to strive to mobilise the elite of the Kingdom of Poland against the threat. He informs him of King Ferdinand’s plan to send Wolfgang Prantner on a mission to the rulers of Poland to call upon them to refrain from unfair interventions on the Hungarian issue and to assure them that Ferdinand wants to keep the peace treaty concluded with the deceased King John [Zápolya] in force and to preserve the rights of his son [John Sigismund]. This means, however, that he expects his own rights to be respected, too. Prantner received similar instructions with regard to the Hungarian lords. Meanwhile, military preparations are underway in case the Turks try to meddle in the dispute over Hungary. It is also a known fact that some Hungarians are not against surrendering to Turkish rule. De Schepper conveys greetings from Prantner. The latter wanted to travel via Prussia but this proved impossible.
De Schepper consoles Dantiscus in his grief over his mother’s death, digressing on the futility of life and financial matters. He notes the inadequacy of his pay in view of the work he does and the effort he puts in, but does not complain about his lot, commending himself to divine mercy. He mentions with respect the views of Mercurino Gattinara regarding gifts from rulers.
He agrees with Dantiscus’ opinion of Philipp Melanchthon’s books on the dignity of the church and the duties of rulers. He is pleased with the news that Lutheranism is weakening in Prussia. He hopes not only the robes but also the spirit of the clergy is restored there. He underlines that the example has to come from the top.
De Schepper reports that he has been in Vienna for a month. He conveys greetings from Sigmund von Herberstein, with whom he enjoys spending time, and news of Count [Leonard] Nogarola, Jiři Žabka, Georg von Logschau, Wolfgang Haller, Miklos Oláh’s mission to Hungary, and of the second marriage of Wilhelm von Rogendorf’s son [Christoph].
De Schepper repeats news he received in a letter from his wife [Elisabeth Donche]: Marcus Laurinus is well. De Schepper’s sister-in-law Joanna [Donche] died in childbirth. Lieven [Algoet] has been appointed herald of the Emperor and is working at the Imperial Chancellery. Adolphus de Scornaco is content with his situation. Gemma [Frisius] is working as a physician in Louvain. Conrad Goclenius died of the plague. Rutgerus Rescius is still teaching and runs a printing house. Dantiscus’ Brussels host sold his house but is unable to collect the payment. De Schepper’s wife and children are well. The Archbishop of Lund [Johan Weze] has gone to Lübeck. Mathias Held has left the imperial court for good and has settled near Strasbourg.
Once Hieronim Łaski arrives from PolandDe Schepper will be able to return to Brussels, where he expects to meet the Emperor. Łaski is to go on a mission to the Sultan on King Ferdinand’s behalf. That notwithstanding, Ferdinand plans to enter Hungary before the Sultan seizes it.
De Schepper expects that after some preliminary discussion, religious matters will be the subject of the Imperial Diet, probably in the Emperor’s presence. The Emperor’s participation in the Diet is possible thanks to a 10-year truce with France that was concluded with De Schepper’s involvement. The Duchy of Milan is still a bone of contention.
De Schepper reports on King Ferdinand’s endowments for Hieronim Łaski in Slavonia and on the detailed route of Łaski’s planned mission to the Sultan. Additionally, King John [Zápolya] before his death sent Brother George [Utješenović] there, but the latter withdrew upon receiving news of his patron’s illness, sending István Werbőczy instead, who was later joined by János Eszéki, Bishop of Pecs. They have great gifts for the Sultan but dare not cross the Turkish border.
De Schepper sends news from England on why Thomas Cromwell was imprisoned and sentenced to death. He reports that Eustace Chapuys, whom Dantiscus knew from Granada and Burgos, and whom the Chancellor [Mercurino Gattinara] called Vulpecula, has been in England for 11 years as the Emperor’s envoy.
De Schepper returns to Turkish affairs: for some time rumours have circulated about the Sultan’s death. Barbarossa is hated in Constantinople by the other pashas for his constant drive for war. His defect as a military commander is that he is deaf. The truce with the Turks expires late in the month.
De Schepper conveys news from Spain: Ferrante Gonzaga is Viceroy of Sicily, and the Margrave of Villafranca [Pedro Alvarez de Toledo] is Viceroy of Naples. The Emperor granted Francisco de los Cobos the title of Duke of Sabiote. The former Bishop of Osma [Juan García de Loaysa y Mendoza] is now Archbishop of Seville, and Georg of Austria is Archbishop of Valencia. The son of [Nicolas Perrenot de] Granvelle, Antoine, an excellently educated man with perfect manners, has been appointed Bishop of Arras. Granvelle has eleven living children. Dantiscus’ former servant Petrus [Mirabilis de Monteregale] is currently in his service. Ever since Mathias Held left, Latin and German matters at the Imperial Chancellery have been handled by just one secretary: Johannes Obernburger.
De Schepper intends to spend the winter at home or at Queen Mary’s court, so he suggests that Dantiscus send his reply via Antwerp or Augsburg to the court in Flanders. He extends greetings to Dantiscus’ brothers and sisters. He apologises for his chaotic letter; he did not have time to rewrite it.
| received Graudenz (Grudziądz), 1540-10-05 Manuscript sources:
Auxiliary sources:
Prints:
| ||||||||||||||
Text & apparatus & commentaryPlain textText & commentaryText & apparatus
AAWO, AB, D.131, f. 12vReverendissimo in Christo Patri et Domino, domino Ioanni Dantisco episcopo Varmiensi etc., Domino et Patri ex animo honorandissimo et observandissimo
AAWO, AB, D.131, f. 3rReverendissime Praesul orig. Presul⌈PraesulPraesul orig. Presul⌉, Domine et Pater ex animo honorandissime et observandissime.
Salutem.
Iam destinatus eram in Hungariam ad Ioannem regem, cum orig. quum⌈cumcum orig. quum⌉ Gandavi redditae sunt mihi litterae tuae de vicesima secunda Februarii. Proinde existimavi me illis commodissime respondere posse, cum orig. quum⌈cumcum orig. quum⌉ Viennam Austriae essem perventurus, quod et iter mihi per postas faciendum esset, et exinde cotidie orig. quottidie⌈cotidiecotidie orig. quottidie⌉ tabelliones ad manum essent, qui Cracoviam proficiscerentur. Accessit, quod animus circa longinquam profectionem occupatus et a multis in varias districtus partes haud sane habilis fuit ad officium scribendi neque deerat adversa valetudo, quae tamen excusare me non potuit apud caesares nostros Carolum et Ferdinandum, quominus acceptarem eam provinciam magno cum dolore amicorum meorum, quibus caesare Karolo apud nos versante potuissem operam meam accommodare, ut taceam interim, quod magno cum dispendio rei privatae absentia mea a domo est superinscribed⌈estest superinscribed⌉ propter munera publica, quibus incumbo. Sed haec ita esse, ut sinam.
Cum orig. Quum⌈CumCum orig. Quum⌉ venissem Viennam, inveni magnam solitudinem in aula reginalis maiestatis. Factores, ut vocant, mercatorum aberant in nundinis Budensibus. Amici alius alio concesserat. Distuli itaque scribere Viennae, quod existimarem me Budae assecuturum orig. assequuturum⌈assecuturumassecuturum orig. assequuturum⌉ meliorem occasionem, ob id maxime, quod haerendum orig. herendum⌈haerendumhaerendum orig. herendum⌉ ibi foret per dies aliquot, dum Ioannes rex certior de adventu meo redderetur, qui iam ferebatur transiisse in Transsylvaniam. Ex Strigonio vero postquam redditus certior magnificus Stephanus a Raska comes Newgradiensis, qui Budae praeerat, respondit se nullum modum habere aut mandatum de me aut deducendo, aut deduci faciendo ad regem suum neque videretur cupere, ut Budam concederem, neque spem faceret ullam. Coactus sum ex re mutare consilium et, ut principibus meis obsequerer, aliam inire rationem perficiendi itineris. Quae res me a rescribendo omnino avertit sollicitum anxiumque, quibus modis conceptam de me opinionem industriae aliquantae retinerem.
Commisi me tandem itineri venique Agriam. Ibi exceptus a reverendissimo et illustrissimo domino archiepiscopo Colocensi et Agriensi Francisco a Frangepanibus, pridem mihi noto, tantum curae habui, ut ad prae(dic)tum or prae(fa)tum⌈prae(dic)tumprae(dic)tum or prae(fa)tum⌉ serenissimum regem Ioannem deducerer, quod ipsius reverendissimi praesulis beneficio sum assecutus orig. assequutus⌈assecutusassecutus orig. assequutus⌉, qui familiam, currus et cetera ad longum per ignotas regiones iter necessaria mihi adiunxit. Fui apud Ioannem regem
AAWO, AB, D.131, f. 3v
in Alba Iulia Transsylvaniae diebus decem et novem.
Ab eodem benigne dimissus incidi in ignotum mihi genus morbi, sed tale, ut omnino de vita actum fuisset, nisi in itinere occurrisset Agria velut salutaris portus, ubi per dies decem et septem, ni fallor, decubui, nullo non officii humanitatis et munificentiae genere a prae(dic)to or prae(fa)to⌈prae(dic)toprae(dic)to or prae(fa)to⌉ reverendissimo praesule orig. presule⌈praesulepraesule orig. presule⌉ affectus. Qui, inter alia cum orig. quum⌈cumcum orig. quum⌉ de te incidisset mentio, quem fama notum, vidisse se tamen in Polonia numquam, aiebat. Serio mihi iniunxit, se ut primis litteris meis tibi commendarem ex animo. Est corpore, moribus, ingenio, animo tui valde similis habetque praeterea communem tecum podagram et chyragram, quibus male torquetur. Hoc tandem valedicto recuperataque utcumque valetudine magnis itineribus veni Viennam, ubi non est visum iterum elabi sinere occasionem ad te scribendi, quamquam sane neque corpus adhuc neque animus in me satis constant, sed bona spes est, ubi in patriam rediero, redituram item reconvalescentiam. Habes rem, uti est, in qua neque precor neque deprecor excusationem, satis sit vel hoc adhuc potuisse praestare.
Veniam nunc ad litteras tuas. Principio expostulas mecum, quod tamdiu non scrip written over b⌈bpp written over b⌉serim ad te, urgesque verissimis rationibus amoris et benevolentiae erga me tuae non debuisse id genus officii a me omitti orig. obmitti⌈omittiomitti orig. obmitti⌉. Ego tibi omnia elargiar satisque habebo fuisse negligens, etiam si non sim in defendenda causa mea contentiosus et pertinax, modo et hoc tibi persuadeas mihi de reverentia tui deque ea, qua te sum devotione animi prosecutus orig. prosequutus⌈prosecutusprosecutus orig. prosequutus⌉, nihil decessisse.
Subiungis sperare te frustra fore desiderium orig. desyderium⌈desideriumdesiderium orig. desyderium⌉ meum, quo aut cupivi, aut iudicavi or indicavi⌈iudicaviiudicavi or indicavi⌉ ex re esse orbis Christiani, ut mittereris ad conventum principum, qui futurus esset super negotio orig. negocio⌈negotionegotio orig. negocio⌉ religionis, multaque enumeras, vere omnia, de incommoditatibus longinquarum profectionum, quae neutri nostrum ignotae esse possunt. Si successerit, culpam omnem in me v written over t⌈tvv written over t⌉ersurum, ut auctorem orig. autorem⌈auctoremauctorem orig. autorem⌉ inquietudinis tuae. Ego verum orig. vaerum⌈verumverum orig. vaerum⌉ fatebor et haec, et alia a te audire leviter or leniter⌈leviterleviter or leniter⌉ ferrem, si conspicere te adhuc daretur iis oculis corporis. Succenseres, quiritareris, expostulares. Quid ad me? Facilia haec orig. hec⌈haechaec orig. hec⌉ toleratu forent et scio te remissius irasciturum. Ut tamen, quod sentio, dicam superinscribed in place of crossed-out verum fatear⌈verum fatear quod sentio, dicam quod sentio, dicam superinscribed in place of crossed-out verum fatear⌉, semotis affectibus: si quid solidi firmique in causa religionis agi debet orig. daebet⌈debetdebet orig. daebet⌉, id per tui similes agi debebit, alioqui ego de spe cado. Quid enim promovebunt homines suis addicti privatis cupiditatibus, contentiosi, cervi
AAWO, AB, D.131, f. 4r
cosi, pertinaces, qui periclitari potius universam rempublicam malunt, quam de suis quicquam decedere? Sed mihi, cum orig. quum⌈cumcum orig. quum⌉ ea ad te scriberem, obversabatur ob oculos, quid expediret fieri, quid autem futurum esset, cum orig. quum⌈cumcum orig. quum⌉ plurimum possint nunc ignavia et ignorantia rerum, scire non poteram. Eaque propter arbitrabar fore, ut statim ageretur de pacificando hoc statu, et actum est, sed sine fructu, quemadmodum et in posterum quoque huiusmodi actionum nullus erit fructus, nisi alii adhibeantur homines, quam qualibus hactenus commissa est haec navis, non quod illi viri probi bonique non sint, sed pro talibus non habentur a quamplurimis, et in rebus huiusmodi multum refert, qua quisque opinione laboret.
Principes bona ecclesiastica semel occupata dimittere velle contemnunt superinscribed in place of crossed-out inter taediosa ducunt and then crossed-out⌈inter taediosa ducunt contemnunt adscribed in place of crossed-out velle⌈ velle contemnunt contemnunt adscribed in place of crossed-out velle⌉ velle contemnunt superinscribed in place of crossed-out inter taediosa ducunt and then crossed-out⌉. Rhomanenses solitum mallent quaestum orig. questum⌈quaestumquaestum orig. questum⌉, plerique ecclesiasticorum vitam semel institutam commutare taediosum ducunt. Nonnullis res propter difficultatem omnino omittenda fluviusque suo ut alveo decurrat, permitti debere videtur. Aliis videntur rursum tempori written over e⌈eii written over e⌉ haec condonanda, idem illud tempus opportuna quoque remedia laturum. Praeposteri orig. Preposteri⌈PraeposteriPraeposteri orig. Preposteri⌉ homines, qui non vident plura a tempore mala quam bona invehi labente praesertim semper in deterius mundo, sed ad ignaviam cupiditatemque otii orig. ocii⌈otiiotii orig. ocii⌉ tegendam nullus isto magis opportunus clypeus est, neque ignoti sunt tibi et mihi, qui hoc potissimum dicto, uti oraculo, creverunt apud principes. Quibus et aliis praesentia tui similium, in quibus usus est et experientia rerum, timor Dei et auctoritas orig. autoritas⌈auctoritasauctoritas orig. autoritas⌉ in ecclesia, os obstruere facile posset.
Ista me ratio impulit non tantum ab amore et desiderio orig. desyderio⌈desideriodesiderio orig. desyderio⌉ videndi tui, quam a iudicio profecta. Et spes sane me aliquanta habebat fore, ut rex tuus et ista quoque consideraret orig. consyderaret⌈consideraretconsideraret orig. consyderaret⌉, sed ademit eam adventus nescio cuius prothonotarii iudiciorum vestratium, qui pro oratore ad caesarem appulerat, mense, credo, uno ante recessum meum. Vir sane est egregia forma neque litterarum habetur expers, et fuit apud Thurcas in legatione, semel etiam, dum ego illic essem, adhaec satis novisse apparet superinscribed in place of crossed-out videtur⌈videtur apparet apparet superinscribed in place of crossed-out videtur⌉ aulam, et mihi alioqui familiariter notus, sed ad ea, quae nos animo voluimus, hoc est ad reformandam ecclesiam et statum reipublicae praeter auctoritatem orig. autoritatem⌈auctoritatemauctoritatem orig. autoritatem⌉ et personam, quam gerit nomine serenissimorum regum vestrorum, parum afferre orig. adferre⌈afferreafferre orig. adferre⌉ posse videtur. Neque vero multum abfuit, quin et ego in Poloniam hoc, dico, itinere venerim, sed deterruit me, quod rex in Lithuania et tu procul ab aula extraque regium iter futurus eras, alioqui satis mandatorum habui, quae tamen discretioni meae, et ut iis uterer pro qualitate rerum et temporum, commissa fuere.
AAWO, AB, D.131, f. 4vQuod ad Germaniae nostrae Inferioris faciem attinet, ego illam, prout tempora erant tunc, ad te superinscribed⌈tete superinscribed⌉ scripsi, et successus sequentium idem fuit. Plebs enim et nonnulli alioqui non imprudentes viri ex urbe Gandavo putabant se nihil deliquisse in caesarem. Quo factum est, ut venienti ad nos magno numero occurrerint in confinibus atque, ut ad eam urbem quamprimum veniret written over nt⌈nttt written over nt⌉, rogaverint, sed neque praesidium immissum non patienter tulerunt et sine tumultu, quae ibi post acta sunt, gesta sunt omnia. De nonnullis supplicium capitale sumptum, nonnulli proscripti, universa autem civitas damnata est maiestatis. Domus publicae, muri, portae, arma, omnia publicata et maturo iudicio praevio caesari sunt adiudicata. Duae portae – una, quae Antverpiam, altera, quae Terraemondam ducebant, omnino sunt complanatae, fossae impletae, vallum portatum ad munitionem arcis, quae ibi struitur spatiosa orig. spaciosa⌈spatiosaspatiosa orig. spaciosa⌉ et fortis, complectiturque totum coenobium orig. cenobium⌈coenobiumcoenobium orig. cenobium⌉ divi Bavonis cum templo Christi, ut vocant, non adeo procul dissito a monasterio p(raefa)to or p(raedic)to⌈p(raefa)top(raefa)to or p(raedic)to⌉. Monachi nunc facti canonici written over o⌈oii written over o⌉, una cum corpore divi Levini, Bavonis, Macharii et aliorum tralati in aedem divi Ioannis, servitiis divinis ibi vacaturi. Turpis illa et horrenda consuetudo de Livino efferendo et rursus inferendo abrogata neque fuit hoc anno Levinus in Hauthem, neque in futurum portabitur.
Omnia privilegia civitatis antiquata novis legibus a caesare constitutis, secundum quas vivant. Civitas ipsa, quae in tres ms. classeis reg. classes⌈classeisms. classeis reg. classes⌉ divisa esse solebat, in unam redacta. Domus plurimae et, ut puto, supra duo milia, dirutae, ut arx libera sit undique, quae arx imperium habitura est in flumina, quae uno alveo ibi fluere incipiunt, in quo robur et spes solebat esse civitatis. Ipse magistratus coactus solemniter veniam petere lugubribus vestibus indutu, quinquaginta de plebe laqueos etiam collo gerentibus. Campana ingens, quae Rolandus vocatur, quia ad seditiones et bella pulsari solebat, iussa eximi e turri Beelfroit et caesari adiudicata. Gandensibus omnis auctoritas orig. autoritas⌈auctoritasauctoritas orig. autoritas⌉, qua erga ceteros Flandros et uti et abuti solebant, adempta ipsique in aequalem cum reliquis ordinem redacti.
In summa res ibi praeclare orig. preclare⌈praeclarepraeclare orig. preclare⌉ a caesare gestae partaque nobis adversus hidden by binding⌈[s]s hidden by binding⌉
AAWO, AB, D.131, f. 5r
insolentiam[2] plebis bona et secura tranquillitas. Haec partim transacta fuere, priusquam recederem, partim secuta orig. sequuta⌈secutasecuta orig. sequuta⌉ sunt, sed conclusa erant, ut ita fierent maturis prius habitis deliberationibus et consultationibus, desuper quibus et principes apud nos viri et ipse caesar frequenter interfuit. Hic finis stultae libertatis Gandavensium, dum plebi plus nimio laxant habenas et se maioribus suis opponunt. Incoeperat orig. Inceperat⌈IncoeperatIncoeperat orig. Inceperat⌉ pestis ea plebis passim in Flandria grassari in abiectissimis etiam vicis et oppidulis, adeo ut ignobile oppidum, <quod> Ninive vocant, prope Alostum ausum sit militibus nostris, qui ad solvendam obsidionem arcis Gaverae ad Scaldim (quae a rusticis instinctu Gandavensium obsidebatur) p written over s⌈spp written over s⌉raemissi fuerant a serenissima regina Maria, portas occludere. Neque Antverpia, Bruxellae plurimaeque aliae civitates omnino immunes ab hoc malo fuere, sed nunc merito dant poenas pecuniarias neque parum augebunt aerarium caesaris.
De amicis. Pro dolor, cum orig. quum⌈cumcum orig. quum⌉ litterae tuae ad me perferrentur, interierat ill(ustris) or ill(ustrissimus)⌈ill(ustris)ill(ustris) or ill(ustrissimus)⌉ dominus Georgius Schenck a Tawtenburg satis repentina morte, quae ob id accidit, quod, cum orig. quum⌈cumcum orig. quum⌉ ipse vulnere in tibia laboraret, quod iam fistulam fecerat, velletque occurere caesari et videri sanus et integer esse, caligasque more Germanico ad tibias factas subligare subligaculis ex unionibus, vulnus et fistulam anui cuidam obstruendam commiserat. Quo obstructo statim ille praeter exspectationem defunctus est non viso aut salutato caesare. Secutus orig. Sequutus⌈SecutusSecutus orig. Sequutus⌉ est illius mortem interitus comitis de Hoochstraten, magni illius apud illustrissimam quondam dominam Margaretham, de quo in carminibus etc., sed non tam deploratus atque prioris.
In gubernationem Frisiae et vicinarum provinciarum suffectus est ill(ustris) or ill(ustrissimus)⌈ill(ustris)ill(ustris) or ill(ustrissimus)⌉ dominus Maximilianus ab Egmonda, tempore nostro dominus de Yselstain, nunc autem post mortem patris comes de Buren, quem tu, et merito sane, solebas appellare filium, diligebat enim te filiali affectu. Adulescentiam, uti nosti, transegit in nullo non genere voluptatum immo orig. imo⌈immoimmo orig. imo⌉ vitiorum: potor, aleator, ganeo et quid non? Ceterum iam pertaesus orig. pertesus⌈pertaesuspertaesus orig. pertesus⌉ et satur huius vitae, iudicio interim non contemnendo praeditus orig. preditus⌈praedituspraeditus orig. preditus⌉, sese mutat in alium virum eritque, mea sententia, magnus et utilis reipublicae. Est enim animo vasto et contemptore periculorum, corpore nodoso et simili patris, quem in hoc superat, quod non vulgariter est eruditus, uti nosti, et in Graecis orig. Grecis⌈GraecisGraecis orig. Grecis⌉, et Latinis in litteris. Addet et per
AAWO, AB, D.131, f. 5v
sese provincia, cui praeest orig. preest⌈praeestpraeest orig. preest⌉, maturitatem, in Frisia enim et ditione Groningensium, adhaec in Transyssulana, in qua Campen, Daventria, Swollis et alia sunt oppida eaque non contemnenda, mature tractantur omnia pro more gentis, audiuntur querimoniae partium, quae ex consuetudine Germanorum extendunt sese, audiuntur et responsa, in quibus tota series querimoniarum, etiam si non sit necesse, resumitur tamen, sedere interim magistratum ipsumque gubernatorem oportet et ad ea intendere, quae proponuntur, non paucarum horarum opus. Neque societatem habiturus est eam, a qua seduci poterit, neque collusores, qui ausuri sint tot, quot ipse solet, milia aureorum iactui aleae submittere. Indeque colligamus natura primum duce, quam ille optimam habet cum voluntate etiam optima coniunctam, necessitate deinde in frugi virum evasurum esse. Conatus est ad gubernationem Groningae pertrahere Godtscalcum nostrum Saxocarolum, ad quod munus prius illum invitaverat felicis orig. foelicis⌈felicisfelicis orig. foelicis⌉ memoriae Georgius Schenck, neque ego dissuasi, nihil enim dum bonus et integer vir pro multis suis et magnis servitiis est assecutus orig. assequutus⌈assecutusassecutus orig. assequutus⌉, veluti neque ego, sed nescio, quid impedit. Vellet enim regina Maria illius opera uti in Hungaria continuoque parturit hanc legationem et numquam parit.
In gubernamen Hollandiae, nescio, quem caesar est suffecturus. Audio illum velle invisere eam provinciam, immo orig. imo⌈immoimmo orig. imo⌉ iam eo concessisse. Ambit illam ill(ustris) or ill(ustrissimus)⌈ill(ustris)ill(ustris) or ill(ustrissimus)⌉ dominus de Beveris amicus noster, cui litteras tuas grat(issi)mas or grat(iosissi)mas⌈grat(issi)masgrat(issi)mas or grat(iosissi)mas⌉ sane ostendi, similiter et domino Maximiliano Egmondano, nam tunc adhuc apud nos erat eodemque, quo ego, tempore recessit. Similiter et illustri marchioni de Berghen salutem dixi tuo nomine, quam gratissime accepit, neque enim dicere volo, quam sit grata memoria tui apud nostrates. Quid de amicis communibus dicam: Friderico de Melun, domino de Heule et Vander Gracht, ceterisque non contemnendis sane viris, qui non desinunt te praedicare orig. predicare⌈praedicarepraedicare orig. predicare⌉? Et eos quoque salutavi teque recte valere dixi. Horum omnium videndorum scribis te quidem desiderio orig. desyderio⌈desideriodesiderio orig. desyderio⌉ teneri velleque nobiscum esse, huiusmodi tamen desiderium orig. desyderium⌈desideriumdesiderium orig. desyderium⌉ temperari amoenitate conclavis tui ad omnia commodi et consideratione orig. consyderatione⌈considerationeconsideratione orig. consyderatione⌉ asperitatis itinerum.
AAWO, AB, D.131, f. 6rPostquam in ea es sententia, precor Deum, ut huiusmodi vitae genus tibi felicitet orig. foelicitet⌈felicitetfelicitet orig. foelicitet⌉, et sane merentur labores tui, ut aliquando quiescas, si modo in hoc mundo requies ulla possit haberi, quam difficilem video esse sectatu tot irrumpentibus novis occasionibus, quae nos extrudunt. Mihi quoque iam senium obrepit, sed persuasum nondum est integro corpore concessam mihi ullam iri. Atque utinam non et inviti expergefaciendi sint et inepti trudendi ad labores, et ne id quidem satis. Propterea dico, quia vel infelicitas orig. infoelicitas⌈infelicitasinfelicitas orig. infoelicitas⌉ temporum vel nostra, non ausim enim dicere principum, quamquam et in illis sunt, cum quibus collati Herodes et Nerones, et Domitiani non invenientur in quousvis genere vitiorum deteriores, eo iam promovit, ut sit de exitio cogitandum et funere reipublicae. In iis enim controversiis, quae de fide sunt, videmus nihil determinari, sed diem a die duci parva cum spe boni alicuius subsecuturi orig. subsequuturi⌈subsecuturisubsecuturi orig. subsequuturi⌉, neque Turca feriatur.
Dum haec scribo, nuntiatur orig. nunciatur⌈nuntiaturnuntiatur orig. nunciatur⌉ mors Ioannis regis Hungariae, apud quem iis proximis diebus fui, et vero orig. vaero⌈verovero orig. vaero⌉ nuntio orig. nuncio⌈nuntionuntio orig. nuncio⌉ nuntiatur orig. nunciatur⌈nuntiaturnuntiatur orig. nunciatur⌉, nam et me apud Albam Iuliam in Transylvania agente male valebat, et non multo post tactus est apoplexia. Quin et subiectus fuit morbo regio, quem copioso potu fortissimorum vinorum fovere illum et augere aiebant. Quae mors haud dubie res novas est inductura in Hungariam. Nuntiatur orig. Nunciatur⌈NuntiaturNuntiatur orig. Nunciatur⌉ et mors, sed minus periculosa, cardinalis Moguntini et archiepiscopi Trevirensis, hominis versuti et Romanensis orig. Rhomanensis⌈RomanensisRomanensis orig. Rhomanensis⌉ ingenii, sed non incommodi tamen ad haec tempora.
Nuntiatur orig. Nunciatur⌈NuntiaturNuntiatur orig. Nunciatur⌉ et monstruosum connubium regis Angliae. Cui primum mense Iulio in mentem venit, quod cum quadam ex insula sua contraxisset, priusquam duxisset(!) instead of dimississet⌈duxisset(!)duxisset(!) instead of dimississet⌉ Clivensem. Cum qua Clivensi habitavit a mense Novembri, divortii autem sententia lata est decima Iulii. Paulo Christianius forte, quam quod ex Germanis lantgravius Hassiae superinscribed in place of crossed-out quidam⌈quidam lantgravius Hassiae lantgravius Hassiae superinscribed in place of crossed-out quidam⌉ duas uxores aequo iure eodem fovet tempore, nam videtur Anglus tantum unam velle legitimam,
AAWO, AB, D.131, f. 6v
quod legerit episcopum unius uxoris virum esse debere text damaged⌈[re]re text damaged⌉ tantum, cum orig. quum⌈cumcum orig. quum⌉ autem in suo regno se gerat pro summo pontifice text damaged⌈[ce]ce text damaged⌉ et capite ecclesiae, duas uno tempore fovere non habet in animo, contentus interim recente, donec et illam commutet. Quis hic non ridebit, immo orig. imo⌈immoimmo orig. imo⌉ plorabit verius orig. vaerius⌈veriusverius orig. vaerius⌉, nisi quod Lutheranis huius connubii auctoribus orig. autoribus⌈auctoribusauctoribus orig. autoribus⌉ debita est repensa merces, qui hoc ipso res suas stabilitas abunde orig. habunde⌈abundeabunde orig. habunde⌉que firmum sibi adversus Carolum caesarem praesidium orig. presidium⌈praesidiumpraesidium orig. presidium⌉ comparatum esse non veriti sunt iactare.
Eant nunc et suam repetant aut illatas superinscribed⌈illatasillatas superinscribed⌉ ulciscantur iniurias written over m⌈mss written over m⌉ homines non nisi contra imagines sanctorum et pietatem animosi, adeo ut (vere orig. vaere⌈verevere orig. vaere⌉ uti scribis) pudere debeat tot Christianos principes ab huiusmodi nec magno numero tamdiu sibi quasi praescriptum orig. prescriptum⌈praescriptumpraescriptum orig. prescriptum⌉ esse ab iisque, uti ab Atheniensibus olim per Rhomanos, ita per plerosque, petitas esse leges, cum orig. quum⌈cumcum orig. quum⌉ nec legibus illi, nisi quatenus libitum est ullis, coerceantur orig. coherceantur⌈coerceanturcoerceantur orig. coherceantur⌉ suasve libidines subiciant orig. subiiciant⌈subiciantsubiciant orig. subiiciant⌉, neque exemplum praebeant ullum modestioris aut cum fide et gratia Christi commune quid habentis vitae, sed vix alibi sit written over nt⌈nttt written over nt⌉ invenire plus scelerum et sceleratorum, quam in illa faece illisque in latibulis, ubi impune in quoslibet dicere, scribere et debacchari liberum illis sit.
In quos scriptam paraenesim orig. parenaesim⌈paraenesimparaenesim orig. parenaesim⌉ tuam vehementer laudo et summa legi cum voluptate bene precatus illi, qui auctor orig. autor⌈auctorauctor orig. autor⌉ fuit illius in lucem edendae, alioqui scio edidisses serius orig. saerius⌈seriusserius orig. saerius⌉. Sed quae sat in huiusmodi scribi possunt? Adeo et ii quoque, de quibus supererat adhuc aliquid bonae aestimationis orig. estimationis⌈aestimationisaestimationis orig. estimationis⌉, degenerarunt a sese et spem nostram de sese fefellerunt, neque video, quid moliantur aliud aut ad alium quem finem tendant, quam subvertere magistratum, non dico spiritualem, sed et saecularem orig. secularem⌈saecularemsaecularem orig. secularem⌉ omnem. Quam enim sonat Christiane, quod ex illis quidam, cum orig. quum⌈cumcum orig. quum⌉ de saecularibus orig. secularibus⌈saecularibussaecularibus orig. secularibus⌉ quibusdam principibus ageret, quos dicit persecutos orig. persequutos⌈persecutospersecutos orig. persequutos⌉ esse et persequi evangelion, „pro talibusne ms. talibus ne(!)
⌈talibusnetalibusne ms. talibus ne(!)
⌉ – inquit – orabimus?”.
Nequaquam superinscribed⌈NequaquamNequaquam superinscribed⌉, immo orabimus,
AAWO, AB, D.131, f. 7r
dico,[3] sicut et Christus pro iis, qui illum crucifixere, et Stephanus pro lapidantibus. Ut interim taceam, quod idem ille vir pius, qui pro principibus huiusmodi orandum negat, commen<ta>tus est mendaciter Ferdinandum regem Rhomanorum, Hungariae etc., post adventum ad se cardinalis Aleandri, longe plurimos Lutheranos aut, ut ipsi loquuntur, evangelicos mactasse et immolasse s written over r⌈rss written over r⌉edi Rhomanae, cum orig. quum⌈cumcum orig. quum⌉ ne uni quidem illatum sit violentiae quicquam, prout mihi iurarunt plerique viri probi, qui sunt a regiis consiliis, et praeter haec magistratum gerunt, praesuntque huiusmodi damnationibus.
Quis, cum orig. quum⌈cumcum orig. quum⌉ haec tam asseveranter ab illis scripta videt, Saxonum aut Hessorum, aut Pomeranorum non putet vera orig. vaera⌈veravera orig. vaera⌉ et non statim Ferdinandum regem abominetur, qui ea utatur licentia in homines? Et tamen pura et puta h written over s⌈shh written over s⌉aec sunt mendacia, quorum diabolus et non Christus auctor orig. autor⌈auctorauctor orig. autor⌉ est. Ego sane etiam credebam ita esse, donec venissem Viennam, ubi carnificina haec facta fuisse fingitur, et diligenter inquisivi, si quid tale evenisset, non a magistratu modo, sed et a plerisque de vulgo, quorum omnium assertio fuit una eademque nihil tale hic contigisse neque alibi in ditionibus regiis. Si haec de Ferdinando rege, qui in medio imperii provincias etiam habet hereditarias, comminisci non verentur, quid non comminiscentur de Hispania, Italia, Sicilia ceterisque regnis magis dissitis? Nimirum illis necessum est impia et abominabilia esse omnia. Sed longius quam pro instituto.
De Gratiano scripseram ad te ab eodem rogatus, ita ut facerem. Ostendit mihi litteras tuas ad se, quibus omnino videbare nolle in ipsius uxorem intendere, quam, si aliud nihil, at assequi saltem abs te, ut filiam tuam illam esse aliquo indicio demonstrares, volebat. Eo enim se nomine duxisse illam, ne aetas, quae iam promoverat, obnoxia foret iniuriae laborante praesertim matre defectu et penuria, ut se illamque satis commode alere non posset. Tui etiam contemplatione dedisse eidem matri virum
AAWO, AB, D.131, f. 7v
quavis etiam coniuge dignum. Haec apud me cum orig. quum⌈cumcum orig. quum⌉ crebro ingeminaret idemque facerent aulici non pauci, sciremque per reverendissimum dominum Lundensem nonnihil tecum transactum esse, nisi fallor Vratislaviae, neque tamen singillatim orig. sigillatim⌈singillatimsingillatim orig. sigillatim⌉, quid aut quale id esset, satis nossem, scripsi ad te paucis de Gratiano. Qui certe si quo est ingenio et eruditione, eandem orig. eamdem⌈eandemeandem orig. eamdem⌉ corporis et valetudinis bonae firmitatem haberet, in neutiquam paenitendam sortem incidisset Ioanna illa, cuius cuius(!) ea sit filia, nam et de me subdubitare videris, qui hoc assertum affirmatumque tibi volo neque me neque, quod sciam, quemvis alium. De me autem audacter assero huius Ioannae matrem umquam orig. unquam⌈umquamumquam orig. unquam⌉ tetigisse, nisi quatenus salva pudicitia utriusque fieri potest, addam, ne cogitasse etiam in tanta copia et numerositate scortorum. Memini me voces audire ex Stasicho, quibus quia tu fidem abrogabas, longe minus habuere apud me ponderis quam apud te. Qui fallaciarum huiusmodi rudis, beneq(?) habitam domi mulierem beneque tractatam sicuti illa a te fuit, numquam induxissem in animum s written over p⌈pss written over p⌉ese alteri prostituturam esse, cum orig. quum⌈cumcum orig. quum⌉ praesertim in eo genere non esses tunc invalidus. Sed ista penes illam sunto.
Revertar ad Gratianum, cui bona condicio orig. conditio⌈condiciocondicio orig. conditio⌉, ut audio, adhuc est, nihil immutato adhuc ordine, qui erat adhibitus familiaribus quondam augustae nostrae orig. nostre⌈nostraenostrae orig. nostre⌉ Ysabellae Lusitanae, cui sese dicebat esse a secretis. Ab epistolis, puto, Latinis aut translationibus orig. tralationibus⌈translationibustranslationibus orig. tralationibus⌉ erat superinscribed⌈eraterat superinscribed⌉, nam ad res Hispanicas ascitum non puto. Ceterum diu est, quod ad me nihil nuntiavit orig. nunciavit⌈nuntiavitnuntiavit orig. nunciavit⌉, quare et ego quoque te sequar silentioque rem supprimam, nisi, quod silere apud te non possum, eandem orig. eamdem⌈eandemeandem orig. eamdem⌉ Ioannam esse plane tui simillimam teque vultu lineamentisque faciei omnino referre.
Scribis tibi gratissimum esse, quod cum reverendissimo domino Lundensi in gratiam redierim. Ego, quod sciam, numquam a Lundensi dissensi. Utrique sua negotia orig. negocia⌈negotianegotia orig. negocia⌉ curae fuerunt citra ullam aemu
AAWO, AB, D.131, f. 8r
lationem, ut in foro distincto, sed illi cum doctore Mathia Heldio graves fuere et, ni fallor, adhuc sunt querimoniae ex legatione Hungaria quibusdamque titulis, quos uterque sibi inscriptos habuit, ortae. De quibus nihil ad me, qui cum nemine, nisi de virtute et probitate, contendere in animum duxi longeque abesse ab huiusmodi dissidiis, quorum fructus ex is tandem est, ut sese nemo quieti dedere, nemo extra curas esse possit, dum cotidie orig. quottidie⌈cotidiecotidie orig. quottidie⌉ illi cogitandum est, ne adversario praebeat occasionem calumniandi.
Procul hinc, procul este prophanae, este procul curae. Libet enim veteris libertatis memoriam refricare.
De mutata rerum facie apud vos et nos nihil est novum. Idem nobis, quod vobis accidit. Veteranus apud nos, qui possit aliquid, nullus. Reverendissimus Panormitanus surdus et semicaecus adhuc trahit animam, sed aetati ipsius non auctoritati orig. autoritati⌈auctoritatiauctoritati orig. autoritati⌉ nonnihil defertur. Auctoritas orig. Autoritas⌈AuctoritasAuctoritas orig. Autoritas⌉ enim iam omnis et monarchia penes illustrem dominum a Grandtvella est, postquam ad nos pervenit caesar. Ille Italiam, Hispanias, Gallias, Germaniam reliquaque omnia, et solus, curat magno sane cum labore atque utinam exitu tam felici orig. foelice⌈felicifelici orig. foelice⌉.
Quos interiisse scribis apud vos, scio magnos viros fuisse et praedicantur orig. predicantur⌈praedicanturpraedicantur orig. predicantur⌉ apud exteras gentes. Qui autem successere, boni viri esse dicuntur, sed nihil ad magnos illos. Adeo omnia sunt in declinatione neque miror, quod aetas sancti regis vestri tumultus, qui oborituri videbantur, sola sui reverentia composuerit, sed neminem video, qui in illius locum successurus idem facere possit. Cum orig. Quum⌈CumCum orig. Quum⌉ tamen nullo tempore magis ex re fuerit, quam nunc futurum est, tam validis viribus Thurcarum et tam dissentientibus inter sese principibus nostris, et deiectione nescio qua animorum cotidie orig. quotidie⌈cotidiecotidie orig. quotidie⌉ invalescente adeo, ut
ante tubam tremor occupet artus,
AAWO, AB, D.131, f. 8v
reor animi apud vos satis futurum in rege iuvene bene instituto, potente, adhaec et opulento, sed deterret me nonnumquam recordatio fortunae vestratium principum, quibus semper text damaged⌈[r]r text damaged⌉ calamitates ex Thurcis provenere. At praestat orig. prestat⌈praestatpraestat orig. prestat⌉ in pulchro conatu mori, praestat sane, modo morte nostra accedat aliquid reipublicae, inservitum sit Christo, protecti sint lares et patria. Alioqui quid fructuosum habet in se audacia? Fortiter hoc contempta morte plerisque datum est mori. Moriuntur sic et plerique sicarii. At cum utili ut vivamus et, si id non datur, mortem ut oppetamus, nemo vir bonus non text damaged⌈[n]n text damaged⌉ desiderare orig. desyderare⌈desideraredesiderare orig. desyderare⌉ debet. Iterum dico, deterret me raritas veteranorum, audacia iuvenum et publica egestas, cum orig. quum⌈cumcum orig. quum⌉ ingentes sint privatorum divitiae.
Sed eam faciem video ubique. In Hungaria quotus quisque superest ex veteri illa nobilitate, quae et militarium hominum copiam alebat, et popularium animos, ubi necessitas postulabat, ad extrema facienda et patienda sua virtute et auctoritate orig. autoritate⌈auctoritateauctoritate orig. autoritate⌉ incendebat? Nunc ad paucissimos res sunt redactae, qui primis sunt opibus. Paucis exceptis homines novi sunt, maxima ex parte per latrocinia et angarias miserorum fortunae incrementa adepti. Hi, quibus imperent, nisi flagitiorum suorum clientes et satellites, habent nullos. Tantum abest, ut ad patriae exstinguendum orig. extinguendum⌈exstinguendumexstinguendum orig. extinguendum⌉ incendium adducere quicquam possint. Cum orig. Quum⌈CumCum orig. Quum⌉ in Pannoniam Superiorem aciem ingenii flecto, viros multos bonos <video>, sed excellentem nullum, cui provincia, qualis nunc obvenire necessario debet, demandari tuto possit.
In Germania et desunt, qui imperent, et desunt, qui pareant, tanta ibi turba imperatorum est. In Galliis, apud nos insignis vir ad ea, quae dicimus, nemo, sed nec Italia quidem aliquem habet, nec Hispania, non dico conferendum, sed qui aliqua saltem ex parte accedat cum veteribus Columnis, Piscariis, Leyvis, Alarconibus, Urbini duce.
Militum abunde orig. habunde⌈abundeabunde orig. habunde⌉ est. Sed qui, tu n[on] or m[odo] paper damaged⌈non paper damaged⌈[on]on paper damaged⌉n[on] or m[odo] paper damaged⌉,
AAWO, AB, D.131, f. 9r
haec[5] inquies de ducibus belli? Quia omni quidem in genere scio opus esse reipublicae nostrae bonis et prudentibus viris, sed in bello praecipue, quod subterfugere non possumus. In quo si succumbamus, omnia alia consilia frustra erunt. Superest commune refugium multorum, qui ab eventu res metiuntur aiuntque Deum miserturum iis nostri, et sic fuisse fortunam nostram et principum nostrorum, ut rebus deploratis desperatisque ex improviso obtigerit illis victoria. Utrumque verum est et nostri miseraturum esse Deum, si modo ad eum refugiamus, si illius divinum auxilium pura mente imploremus, si nequitiam exuerimus nosque reddamus dignos ipsius misericordiae.[6] Sed quotus quisque hoc facit? Ego, qui inter varios homines versor, inania haec verba audio, sed sine ulla in divinam ipsius bonitatem fiducia prolata. Ad humanas tantum vires recurrimus: numerum peditum equitumque et machinarum. Qui si tam facile haberetur et teneretur in officio et oboedientia orig. obedientia⌈oboedientiaoboedientia orig. obedientia⌉, qua decet, non profecto omnino desperandum esset, sed videmus vana nomina esse, maximo cum sumptu colligi, maiore ali et nihil aut parum pro officio ab illis praestari, unoquoque intento, ut aliquis sibi privatim adiciat orig. adiiciat⌈adiciatadiciat orig. adiiciat⌉.
De fortuna nostra hoc dico non esse semper temptandam orig. tentandam⌈temptandamtemptandam orig. tentandam⌉. Caeca est et fallax, quae persaepe hominem in medio cursu destituit. Quid igitur? Porrigendane ms. Porrigenda ne(!) ⌈PorrigendanePorrigendane ms. Porrigenda ne(!) ⌉ herba est adversariis? Non, hercule, sed conandum elaborandumque, omnibus enitendumque remis, quod dicitur, et velis, ut communi huic incendio occurramus et obviemus, neve inertia nostra evadere id in maius sinamus. Qua in re et tu in regno, in quo vivis, quod ab incendio isto remotum non erit, optimaquaeque etiam s non vocatus suadeas et inculces, aliique similiter id faciant suo quisque in solo, ut vel invitos sic aliquando excitemus.
His diebus proximis profecturus est hinc ad serenissimos reges vestros reverendus et
ill(ustris) or ill(ustrissimus)⌈ill(ustris)ill(ustris) or ill(ustrissimus)⌉
dominus Wolphangus Brandtnerus magnus magister ordinis divi Georgii et princeps superinscribed⌈et princepset princeps superinscribed⌉ meus, aliquando comes in Palatinatu non Rheni et tibi ab assiduis amicis superinscribed⌈amicisamicis superinscribed⌉, missus a serenissimo rege Rhomanorum admonitum
p(raefa)tos or p(raedic)tos⌈p(raefa)tosp(raefa)tos or p(raedic)tos⌉
reges vestros, ne praeter aequitatem sese suosve implicent negotiis orig. negociis⌈negotiisnegotiis orig. negociis⌉ Hungaricis. Velle enim pacis
AAWO, AB, D.131, f. 9v
per reverendissimum dominum Lundensem inter se et p(raefa)tum or p(raedic)tum⌈p(raefa)tump(raefa)tum or p(raedic)tum⌉ quondam Ioannem regem factae condicionibus orig. conditionibus⌈condicionibuscondicionibus orig. conditionibus⌉ stare, filio relicto p(raefa)ti or p(raedic)ti⌈p(raefa)tip(raefa)ti or p(raedic)ti⌉ Ioannis regis, quae in illis continentur, adimplere omnia, modo sibi vicissim pacta serventur. Ad hanc aequissimam postulationem satis credimus assensos ire reges vestros. Sed omittere tamen prudentissimus rex noluit, ne ea significaret.
Idem ill(ustris) or ill(ustrissimus)⌈ill(ustris)ill(ustris) or ill(ustrissimus)⌉ et reverendus Brandtnerus, plurimam salutem ut asscriberem suo nomine, rogavit cuperetque iter suum esse per Prussiam invisendi tui tantum, sed fieri non poterit. Puto illum cras aut perendie esse abiturum. Similia fere his denuntiavit orig. denunciavit⌈denuntiavitdenuntiavit orig. denunciavit⌉ serenissiums rex praecipuis dominis in Hungaria. Interim parantur milites in omnem eventum, si forte Thurcae immiscere sese huic negotio orig. negocio⌈negotionegotio orig. negocio⌉ vellent. Hungarorum scimus varia esse consilia et plerosque non abhorrere a Turcis, quia putant cum illis maiorem apertam sibi portam iri ad latrocinandum, sed non desunt adhuc orig. ad huc⌈adhucadhuc orig. ad huc⌉ patriae studiosi et boni viri, quos speramus recta esse consilia secuturos orig. sequuturos⌈secuturossecuturos orig. sequuturos⌉. Brevi tamen experiemur.
Addis te post mortem desideratissimae orig. desyderatissimae⌈desideratissimaedesideratissimae orig. desyderatissimae⌉ matris tuae minus esse (quam fueras antea) de vita sollicitum. Certe non habet haec vita, si bene perpendamus, cur orig. quur⌈curcur orig. quur⌉ magnopere de ea debeamus esse solliciti, nisi quod nobis commissa est haec sarcina tamdiu sufferenda, donec illam, qui imposuit, nobis adimat. Et ego certe in hoc paria tecum facio, cuius rerum statum non est, quod multum elabores cognoscere, est enim idem, qui semper fuit, neque quicquam fere adiectum est. Non diffiteor, ne aliquantulo magis prospexisse rei familiari illamque habere me mediocrem nunc, sed nihil aliud, praeter l written over e⌈ell written over e⌉abores et aetatem iam ingravescentem, nihil hactenus, nisi verba, quae nullum aut valde exiguum sortita sunt effectum, mihi a principibus obtigit. Sed non laboro, scio enim Deo curae esse res meas et nihil defuturum et profecto multa illius intuitu tuli lenius, multa etiam bono et egregio cum animo subii, quorum non paenitet, nam, qui corda et renes perscrutatur, is retribuet.
Quid sperem a caesare, hinc collige. Sunt alii, qui plurima prole gravantur et necessitatibus ipsorum supplendis multa coguntur impendi, alii importunitate aliquid assequuntur, sed apud me integra est memoria Mercurini a Gattinaria nostri, qui principum donationes, quales communiter sunt, proprie suis depinxit coloribus apud ipsummet principem. Neque habetur hodie laboribus ulla gratia. Nos iumenta sumus. Quamdiu
AAWO, AB, D.131, f. 10r
sufficere laboribus possumus, obicitur orig. obiicitur⌈obiciturobicitur orig. obiicitur⌉ nobis nonnihil, quod comedamus orig. commedamus⌈comedamuscomedamus orig. commedamus⌉, postquam enervatum corpus ad labores inutile redditur abicimur orig. abiicimur⌈abicimurabicimur orig. abiicimur⌉ vel ad Gemonias. Neque ego aliam sortem exspecto, quam eam, quam multi boni tempore nostro tulerunt, quibus idem accidit et tibi noti sunt, sed quia haec orig. hec⌈haechaec orig. hec⌉ comperta habeo, contemno, meque totum Dei misericordiae dedico dedoque.
Ille faciat, quod bonum est in oculis suis.
Non habemus hic civitatem manentem, sed futuram inquirimus, de qua certi sumus per gratiam Dei, quae data est nobis per mortem Unigeniti Filii Ipsius. Illi sit laus et gloria. In summa scito me sorte mea optime contentum esse, si quid accreverit, Dei gratiae hoc asscripturum, si nihil, et ille sit benedictus, qui tantum praestitit, ut extra divitias et paupertatem vivere possim. Qui et animum hunc elargitus est, ut non multum cupiam. Statui enim per illius gratiam modum cupiditati meae, quo sine vix ulla quies in hac vita homini paratur.
De libellis Philippi Melanchtonis auctoritatem orig. autoritatem⌈auctoritatemauctoritatem orig. autoritatem⌉ ecclesiae et officium principum concernentibus eadem sentio, quae et superinscribed⌈etet superinscribed⌉ tu, gaudeo tamen in Prussia Lutheranismum remittere. Utinam sicut vestes sacerdotales in sollemnibus orig. solemnibus⌈sollemnibussollemnibus orig. solemnibus⌉ resumunt, ita et animum resumant sacerdotalem, sed a capite exordium faciendum esset. Praestat tamen, uti scribis, sero quam numquam orig. nunquam⌈numquamnumquam orig. nunquam⌉ sapere. Haec ad litteras tuas.
Haesi orig. Hesi⌈HaesiHaesi orig. Hesi⌉ ego hic Viennae fere mensem integrum, hoc est medio mense ante regiae maiestatis adventum, et tanto rursum tempore post ipsius appulsum usus suavissima consuetudine magnifici domini Sigismundi de Herbestain baronis liberi, qui tecum ait sibi magnam consuetudinem intercessisse tempore Maximiliani caesaris, a quo in Moschoviam missus fuit orator. Is te plurimum salutat. Ceteri ex notis fere absunt. Comes a Nogarolis apud caesarem agit negotia orig. negocia⌈negotianegotia orig. negocia⌉ regia, dominus Georgius Czapka vicecancellarius Bohemiae iam primum advenit. Reliqui nescio, an tibi noti sunt, praeter Luxanum, qui cum uxore suaviter vivit Ratisbonae. Venerunt huc dominus Wolphangus Haller thesaurarius reginae Mariae et dominus Nicolaus Olahus, sed hic missus est in Hungariam a rege, ille hodie obviam profectus est filio domini a Rogendorff, qui secundam uxorem nuper duxit ex comitibus de Mansfeldt
AAWO, AB, D.131, f. 10v
viduam Friderici filii boni illius Georgii ducis Saxoniae hidden by binding⌈[ae]ae hidden by binding⌉ et Mysnae, et eam ex Saxonia ducit hodie in arcem, cui nomen est Gunsterrtorff, quae erecta est in comitatum, data a p(raefa)to or p(raedic)to⌈p(raefa)top(raefa)to or p(raedic)to⌉ domino de Rogendorff huic novo sponso, immo text damaged⌈[mo]mo text damaged⌉ alioqui maxima civilitate multisque bonis artibus praedit orig. predit⌈praeditpraedit orig. predit⌉o text damaged⌈[o]o text damaged⌉, nisi quod superinscribed⌈quodquod superinscribed⌉ aere alieno laborat written over ret⌈rettt written over ret⌉.
Marcus Laurinus, ut ex litteris uxoris habui, recte valet, sed Ioanna soror uxoris hidden by binding⌈[s]s hidden by binding⌉ meae, cui maritum dederam virum ea dignum, nuper periit secundo puerperio, unica spes mea pro liberis meis superinscribed⌈meismeis superinscribed⌉, si quid gravius hidden by binding⌈[s]s hidden by binding⌉ contigisset uxori meae, quod Deus avertat.
Levinus Panagathus factus est caduceator caesaris et scribit in cancellaria hidden by binding⌈[ia]ia hidden by binding⌉. Bacularius Adolphus cum suo naso Hamburgensi est Ioan(?)[...] text damaged⌈[...][...] text damaged⌉ in eodem. Victum habet et amictum, quo contentus est. Gemma text damaged⌈[a]a text damaged⌉ medicinae licentiatus est agitque Lovanii intentus aegris sanandis text damaged⌈[dis]dis text damaged⌉, bonum nomen et rem exinde adeptus. Conrardus Goclenius peste text damaged⌈[este]este text damaged⌉ periit. Rutgerus Recius superest idem volvens saxum, docet et excudit. Hospes tuus Bruxellae vivit sanus, sed male habet cum domo, quam vendidit comiti de Espinoy et tradidit inhabitandam, pretium autem ab eodem comite extorquere non potest, est enim longus tergiversator, cum orig. quum⌈cumcum orig. quum⌉ de solutione agitur, et maior, quam ut tam subito cogi possit. Iam aliquot annos distulit. Uxor mea et libe text damaged⌈[e]e text damaged⌉ri, ut ex litteris habeo, bene valent. Reverendissimus dominus Lundensis est hidden by binding⌈[t]t hidden by binding⌉ profectus Lubecam, credo, in negotio orig. negocio⌈negotionegotio orig. negocio⌉ illustrissimi comitis palatini Friderici text damaged⌈[ci]ci text damaged⌉ ducis. Doctor Mathias Held valedixit aulae caesaris et iam ditatus emit sibi possessiones et fundos non procul ab Argentina hidden by binding⌈[a]a hidden by binding⌉, ubi audio illum agere.
Exspecto hic in singulas horas magnificum hidden by binding⌈[um]um hidden by binding⌉ dominum Hieronymum a Lasko in Poloniam ob res privatas profectum ante hebdomadas tres. Is rursum a Ferdinando rege mittitur text damaged⌈[tur]tur text damaged⌉ ad dominum Thurcarum neque tamen ob id minus cogitamus de hidden by binding⌈[e]e hidden by binding⌉ invadenda Hungaria. Quam necessum est, occupemus, priusquam ille advenire poterit. Ubi primum idem dominus Laskus redierit, ego hinc revertar domum inventurus caesarem, ut reor, Bruxellis, quo peragrata Hollandia venturum illum esse autuma text damaged⌈[a]a text damaged⌉mus. Revertar autem per postas.
Res fidei dilata est dabiturque primum discutienda viris non partialibus. Deinde relata[8]
AAWO, AB, D.131, f. 11r
fiet in dieta imperiali, quae per omnes status imperii celebrabitur. Credimus written over t⌈tss written over t⌉ in ea f written over s⌈sff written over s⌉ore caesarem, cuius res cum rege Francorum sunt in prioribus terminis. Indutiae orig. Induciae⌈IndutiaeIndutiae orig. Induciae⌉ observabuntur decennales, quae inter eos me ibi agente oratorem pactae sunt.
De reliquis nondum est quicquam statutum. Mediolani ducatus Helena ista est, pro qua omnes ii labores sumuntur. Dominus Hieronymus Laskus a rege Ferdinando creatus est banus Sclavoniae donatusque duabus arcibus, quae fuerunt quondam Ioannis Cadtzianeri, in eadem Sclavonia sitis. Per Savum profecturus est usque Belgradum et inde secundo Danubio Nicopolim, postea terra Hadrianopolim. Miserat et rex Ioannes ante mortem fratrem Georgium Varadinensem episcopum ad eundem dominum Thurcarum, sed is, cum orig. quum⌈cumcum orig. quum⌉ in itinere certior redditus fuisset de adversa valetudine p(raefa)ti or p(raedic)ti⌈p(raefa)tip(raefa)ti or p(raedic)ti⌉ regis Ioannis, rediit misitque suo loco Stephanum de Werwencz cancellarium, et post mortem Ioannis submisit, et Ioannem de Ezeck episcopum Quinquecclesiensem orig. Quinquecclaesiensem⌈QuinquecclesiensemQuinquecclesiensem orig. Quinquecclaesiensem⌉, sed uterque non audet penetrare ad Thurcas. Itaque haerent adhuc in confinibus. Munera habent ad p(raefa)tum or p(raedic)tum⌈p(raefa)tump(raefa)tum or p(raedic)tum⌉ dominum Thurcarum amplissima. Ita Christiani cogimur barbaros observare.
Eustachius Chappuysius, quem Granatae et Burgis novisti oratorem quondam illustrissimi Borboniorum ducis quique nomine caesaris fuit postea ad regem Anglorum missus orator, haesit undecim annos integros in ea legatione, reversus autem anno superiore in Flandriam, iterum eo remissus est. Is est, quem ms. quen(!)
⌈quemquem ms. quen(!)
⌉ cancellarius noster Vulpeculam vocare solebat. Neque sine magna commissione missus eo esse creditur, sed nescio quali, me enim absente haec acta sunt. Idem rex Angliae Thomam Cramuel, quem per annos plurimos unice dilexit habuitque in summa auctoritate orig. authoritate⌈auctoritateauctoritate orig. authoritate⌉ et maiore, quam umquam orig. unquam⌈umquamumquam orig. unquam⌉ habitus fuit cardinalis Eboracensis, in carcerem trudi fecit atque, ut puto, extremo supplicio affici. Causas allegat, quod, cum orig. quum⌈cumcum orig. quum⌉ ipse semper, ut rex Christianus, voluerit fidem Christianam promotam esse in regno suo talemque suae maiestatis voluntatem esse idem Crammuel optime sciverit, contra tamen hanc induxerit in Angliam doctores novorum dogmatum, per quos regnum inficeretur, eosdemque doctores ipse Crammuel sustinuerit et defenderit, s written over e⌈ess written over e⌉ustinere item et defendere se velle dixerit contra omnes episcopos, dominos ipsumque etiam regem. Hinc esse haereticum orig. hereticum⌈haereticumhaereticum orig. hereticum⌉ et pro tali condemnandum. Plurima etiam
AAWO, AB, D.131, f. 11v
crimina alia obicit orig. obiicit⌈obicitobicit orig. obiicit⌉, inter cetera orig. caetera⌈ceteracetera orig. caetera⌉, quod ingentes summas pecuniarum sumpserit a plerisque abbatibus, ut illis vitam servaret, quos tamen postea suspendi in patibulo fecerit; quod contra constitutiones regni aluerit maiorem, quam debuit, familiam, adeo ut ad octo vel decem hominum milia per insulam habuerit ipsius coloribus vestita, sine ullis t(ame)n ipsius expensis, tantum spe favoris apud eum per hoc assequendi. Itaque vivere non poterit, sed sequetur multos viros bonos, quorum mortis causa fuit.
Voluisti, ad te longum ut epistolium scriberem. Id puto me fecisse, qui aliquot adimplevi paginas. Neque quicquam habeo aliud scriptione dignum. De morte domini Thurcarum diu hic fuit rumor, sed cessat. Barbarossa est Constantinopoli invisus ceteris bassis, quia bellum perpetuo ciet, neque valetudinem bonam habens, est enim surdaster, quod damnosum est in duce belli. Hactenus inter nos et Thurcas indutiae orig. induciae⌈indutiaeindutiae orig. induciae⌉ fuere, quae in fine huius mensis exspirabunt.
Siciliam gubernat ill(ustris) or ill(ustrissimus)⌈ill(ustris)ill(ustris) or ill(ustrissimus)⌉ Don Ferdinandus de Gonzaga frater ducis Mantuae paucis abhinc orig. ab hinc⌈abhincabhinc orig. ab hinc⌉ hebdomadis mortui, Neapolim autem moderatur marchio Villaefrancae. Dominus Franciscus de los Couos, commendator maior, factus est a caesare dux Sabiotae. Ita auctus ille est magnis divitiis et honoribus.
Osmensis tuus nunc est factus cardinalis Hispalensis. Don Georgius ab Austria quondam Brixinensis, archiepiscopus est Valentiae. Grandvellano nullus adhuc accessit titulus. Filium habet episcopum Attrebatensem, dignum sane virum et bene versatum in litteris, et moribus praeterea optimis. Habet et alios filios, quibus providebit. Filias magna ex parte elocavit. Undecim habet viventes proles, ingens haud dubie onus. Apud illum adhuc agit Petrus tuus auctus aliquot sacerdotiis, sed perpetuus tamen asinus. Cancellaria Germanica et Latina unicum habet secretarium Ioannem Obernburgerum, qui haud dubie sese enecat et nunc praesertim absente doctore Mathia.
Non possum
AAWO, AB, D.131, f. 12r
finem facere, etiam si maxime vel<l>em. Si quid rescribes, mitte Antwerpiam aut Augustam, et ad aulam Flandricam, nam ego caesarem forte hac hieme orig. hyeme⌈hiemehieme orig. hyeme⌉ in Germaniam et inde in Italiam profecturum sequi non decrevi, sed domi aut apud serenissimam reginam Mariam vivere. Fratribus tuis Bernardo et Georgio, adhaec sororibus tuis cupio ex animo commendari. Tibi vero nihil aliud dico, quam amicissimum vale.
Deus pro clementia orig. claementia⌈clementiaclementia orig. claementia⌉ sua te, Domine et Pater vere orig. vaere⌈verevere orig. vaere⌉ honoratissime et observandissime, feliciter conservet et custodiat ab omni malo. Amen.
Viennae Austriae, die XVIII-a mensis Augusti, anno Domini MDXL.
Eiusdem Reverendissimae Dominationis Vestrae ex animo humilis inservitor et filius Cornelius Scepperus
Postscript:
Ignosce his tumultuariis litteris, nam rescribere non fuit otium orig. ocium⌈otiumotium orig. ocium⌉. Satis est, si animi conceptum intelligas.
S(alutem)(?)
[2 ] insolentiam written also at the bottom of f. 4v as a catchword
[3 ] dico written also at the bottom of f. 6v as a catchword
[5 ] haec written also at the bottom of f. 8v as a catchword
[6 ] after misericordiae in ms exclamation mark
[8 ] fiet fidei written also at the bottom of f. 10v as a catchword